Το 1923 ο Βρετανός νευρολόγος Sir Francis Walshe παρατήρησε κάτι πολύ ενδιαφέρον, την ώρα που εξέταζε τα αντανακλαστικά ασθενών, οι οποίοι ήταν παράλυτοι στη μία πλευρά του σώματός τους.
Όταν χασμουριόντουσαν επανακτούσαν για μια στιγμή τις κινητικές τους λειτουργίες.
Στον έναν ασθενή μετά τον άλλο ο Walshe παρατήρησε ότι συνέβαινε το ίδιο πράγμα: τα έξι ή περίπου τόσα δευτερόλεπτα που διαρκούσε το χασμουρητό, εκείνοι δεν ήταν πια παράλυτοι, γράφει η Maria Konnikova στο The New Yorker.
Ο ίδιος κατέγραψε ακόμη ότι οι ασθενείς του μπορούσαν να τεντώσουν ξαφνικά τα δάχτυλά τους την ώρα που χασμουριόντουσαν, κάτι που δε μπορούσαν να κάνουν οποιαδήποτε άλλη στιγμή.
Μάλιστα, ένας από τους ασθενείς του ανέφερε ότι περίμενε τη φορά που θα του ερχόταν να χασμουρηθεί για να μπορέσει να εξασκήσει για λίγο τα δάχτυλά του με αυτόν τον τρόπο.
Ο Walshe κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το χασμουρητό ενεργοποιούσε ένα αρχέγονο τμήμα του εγκεφάλου, που δεν συνδεόταν με το συνειδητό έλεγχο.
Το χασμουρητό είναι ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνει ο άνθρωπος.
Η Johanna de Vries, καθηγήτρια μαιευτικής στο πανεπιστήμιο Vrije του Άμστερνταμ, ανακάλυψε ότι το ανθρώπινο έμβρυο χασμουριέται ήδη από το πρώτο τρίμηνο μέσα στη μήτρα. Και αν δεν εμφανιστούν νευροεκφυλιστικές ασθένειες, το χασμουρητό είναι κάτι που "μένει" στον άνθρωπο για πάντα.
"Δεν αποφασίζουμε πότε θα χασμουρηθούμε" ανέφερε στη δημοσιογράφο ο νευροεπιστήμονας και συγγραφέας του βιβλίου "Curious Behavior: Yawning, Laughing, Hiccupping, and Beyond" Robert Provine.
"Απλά το κάνουμε. Χασμουριόμαστε υποσυνείδητα και εντελώς αυθόρμητα. Δε μπορούμε να χασμουρηθούμε… κατόπιν εντολής, ενώ πολλές φορές δε μπορούμε να αποφύγουμε ένα χασμουρητό, ακόμη και τις πιο ακατάλληλες στιγμές".
Τι είναι αυτό όμως που συμβαίνει με το χασμουρητό;
Το 400 π.Χ. ο Ιπποκράτης πιθανολογούσε ότι το χασμουρητό συνδεόταν με κάποιο τρόπο με τον πυρετό: χασμουριόμαστε για να αποβάλουμε τον κακό αέρα που έχει συγκεντρωθεί μέσα στο σώμα μας και μας αρρωσταίνει.
Λίγο πιο… πρόσφατα, το 2011 ο ψυχολόγος Gordon Gallup ισχυρίστηκε ότι το χασμουρητό είναι ένας μηχανισμός ψύξης του εγκεφάλου και του υπόλοιπου σώματος.
Οι αποδείξεις γι’ αυτές τις θεωρίες είναι κάπως μπερδεμένες και προς το παρόν η φυσιολογική λειτουργία του χασμουρητού παραμένει αόριστη και σύμφωνα με τον Provine: "το χασμουρητό είναι η λιγότερη κατανοητή ανθρώπινη συμπεριφορά".
Ίσως μια πιο αξιόπιστη ένδειξη γύρω από το γιατί χασμουριόμαστε μπορεί να σχετίζεται με το πότε ακριβώς το κάνουμε αυτό.
Συνήθως νομίζουμε ότι το χασμουρητό είναι ένδειξη νύστας ή βαρεμάρας και πράγματι, η κούραση και η πλήξη όντως προκαλούν χασμουρητά.
Ενώ το χασμουρητό δεν έχει σχέση με το πόσο πολύ έχει κοιμηθεί κανείς, φαίνεται ότι συμβαίνει πιο έντονα όταν νιώθουμε υπνηλία.
Βαρεμάρα, πείνα, κούραση
Σε μια σειρά πειραμάτων που είχαν γίνει τη δεκαετία του ’80 και του ’90 ο Provine έδειξε ότι οι άνθρωποι ανέφεραν ότι χασμουριόντουσαν πιο συχνά όταν ένιωθαν κούραση και ειδικότερα, αφότου ξυπνούσαν ή λίγο πριν τη συνηθισμένη ώρα που έπεφταν για ύπνο.
Ο ίδιος έδειξε ακόμη ότι χασμουριόμαστε όταν βαριόμαστε, αλλά και όταν αρχίζουμε να πεινάμε, κάτι που φαίνεται να ισχύει και για άλλα πρωτεύοντα.
Ίσως το χασμουρητό να λειτουργεί σαν ένα σήμα για τον οργανισμό μας να παραμείνει ξύπνιος. Ο ομότιμος καθηγητής ψυχολογίας του πανεπιστημίου Temple, Ronald Baenninger, διαπίστωσε μετά από σειρά εργαστηριακών μελετών και νατουραλιστικής παρατήρησης, ότι ένα χασμουρητό ακολουθείται συνήθως από αυξημένη κίνηση και φυσιολογική δραστηριότητα, γεγονός που υποδηλώνει ότι κάτι έχει "ξυπνήσει" μέσα μας.
Θα έχετε παρατηρήσει, άλλωστε, ότι πολλοί αθλητές χασμουριούνται πριν από τους αγώνες.
Παρόλ’ αυτά η ιδέα ότι χασμουρητό συμβαίνει όταν αλλάζουμε καταστάσεις δε φαίνεται να εξηγεί εντελώς το τι ακριβώς ισχύει, κι αυτό για έναν απλό λόγο: χασμουριόμαστε όταν βλέπουμε ή ακούμε κάποιον άλλο να χασμουριέται, είτε είμαστε κουρασμένοι/βαριόμαστε/νυστάζουμε/πεινάμε ή όχι.
Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως "το χασμουρητό που είναι μεταδοτικό".
Χασμουριόμαστε ακόμη κι όταν σκεφτόμαστε το χασμουρητό, ή όταν διαβάζουμε γι’ αυτό. Σε ένα από τα πειράματα του Provine το 88% των ανθρώπων που τους δόθηκε η εντολή να σκεφτούν χασμουρητά, άρχισαν να χασμουριούνται μέσα στα επόμενα 30 λεπτά.
Γιατί είναι μεταδοτικό το χασμουρητό;
Μία πιθανή εξήγηση είναι ότι το μεταδοτικό χασμουρητό λειτουργεί ως ένδειξη ενσυναίσθησης.
Παρότι όλα τα σπονδυλωτά θηλαστικά χασμουριούνται αυθόρμητα, μόνο ο άνθρωπος και οι κοντινοί συγγενείς μας οι χιμπατζήδες, φαίνεται ότι "κολλάνε" το χασμουρητό από τρίτους.
Πέρα όμως από την ενσυναίσθηση, η μεταδοτική φύση του χασμουρητού ίσως υποδεικνύει κάτι πολύ διαφορετικό. "Το χασμουρητό είναι μια αρχέγονη μορφή κοινωνικότητας" υποστηρίζει ακόμη ο Provine.
Το χασμουρητό μπορεί να είναι στη βάση του ένας μηχανισμός κοινωνικότητας. Όταν χασμουριόμαστε επικοινωνούμε ο ένας με τον άλλον. Στέλνουμε ένα εξωτερικό σήμα, για κάτι που συμβαίνει "μέσα μας": είτε βαρεμάρας, είτε κούρασης ή πείνας.
Ίσως λοιπόν το χασμουρητό να είναι το αντίθετο από αυτό που πιστεύουμε οι περισσότεροι.
Ίσως να μην είναι τόσο ένα σημάδι ότι είμαστε κουρασμένοι, αλλά ότι έχει έρθει η ώρα οι γύρω μας να δράσουν και να μας "ξυπνήσουν".
