Τι έχει επιτευχθεί με την ιοθεραπεία με τον ιό της ιλαράς σε περιπτώσεις μεταστατικού καρκίνου;
Ιούς «ρίχνουν» στη μάχη κατά του καρκίνου οι επιστήμονες.
Ήδη, γενετικά τροποποιημένος ιός της ιλαράς, της ίδιας προέλευσης με τον ιό που χρησιμοποιείται στα εμβόλια, έχει εφαρμοστεί από επιστήμονες της Mayo Clinic στη Μινεσότα των ΗΠΑ σε περιπτώσεις μεταστατικού καρκίνου των ωοθηκών, επιτυγχάνοντας τον υπερδιπλασιασμό, σχεδόν, της επιβίωσης, αλλά και καλή ποιότητα ζωής για τις ασθενείς με σαφώς λιγότερες παρενέργειες από τη χημειοθεραπεία.
Προς το παρόν, οι κλινικές μελέτες με τη χρήση του ιού της ιλαράς βρίσκονται στη φάση 2 και αφορούν τον καρκίνο των ωοθηκών, τα γλοιώματα, το πολλαπλό μυέλωμα, τους καρκίνους της κεφαλής και του τραχήλου ενώ πρόσφατα έχει αρχίσει μελέτη και για τον καρκίνο του μαστού. Σύντομα αναμένεται να αρχίσουν κλινικές δοκιμές για τη θεραπεία ασθενών με πολλαπλό μυέλωμα, καρκίνο του ενδομητρίου και με ορισμένες μορφές λευχαιμίας με τον ιό της φυσαλιδώδους στοματίτιδας (VSV), ο οποίος έχει διαφορετική κινητικότητα από τον ιό της ιλαράς και «σκοτώνει» πάρα πολύ γρήγορα τα καρκινικά κύτταρα.
Για τη χρήση της ιοθεραπείας στη μάχη κατά του καρκίνου, καθώς επίσης για την πορεία και τους στόχους των μελετών, μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η καθηγήτρια ογκολογίας και διευθύντρια του Τμήματος Μοριακής Ιατρικής της Mayo Clinic Ευανθία Γαλάνη, η οποία βρέθηκε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη για το 1ο Συνέδριο Γονιδιακής Θεραπείας και Αναγεννητικής Ιατρικής.
ΕΡ: Τι είναι η ιοθεραπεία;
Η ιοθεραπεία είναι μια θεραπευτική προσέγγιση όπου ιοί χρησιμοποιούνται για την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Με τον τρόπο αυτόν συχνά πετυχαίνουμε επιπλέον και την αναγνώριση του καρκίνου από το αμυντικό σύστημα του οργανισμού.
Οι ογκολυτικοί ιοί έχουν το χαρακτηριστικό ότι πολλαπλασιάζονται και καταστρέφουν τα καρκινικά κύτταρα. Ανάλογα με αυτό που θέλουμε να πετύχουμε έχουμε τη δυνατότητα να τους τροποποιήσουμε γενετικά πχ να εισάγουμε γονίδια που αυξάνουν την ανοσοαπάντηση και διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Επίσης μπορούμε να εισάγουμε στους ιούς άλλα θεραπευτικά γονίδια οπότε με τον τρόπο αυτό και πετυχαίνουμε το θεραπευτικό αποτέλεσμα και από τον πολλαπλασιασμό του ιού και από το επιπλέον γονίδιο που μεταφέρει ο ιός. Επιπλέον μπορούμε να τροποποιήσουμε τους ιούς, ώστε να στοχεύουν σε συγκεκριμένους καρκινικούς υποδοχείς.
Μερικοί ογκολυτικοί ιοί έχουν από μόνοι τους το χαρακτηριστικό να εισέρχονται επιλεκτικά στα καρκινικά κύτταρα γιατί κάποιοι από τους υποδοχείς των ιών, όπως πχ ο CD46 του ιού της ιλαράς υπερεκφράζεται σε όγκους και ο λόγος είναι ότι προστατεύει τους όγκους από την καταστροφή από το ανοσοποιητικό σύστημα. Οπότε εμείς χρησιμοποιούμε αυτή την υπερέκφραση του υποδοχέα του ιού κατά κάποιον τρόπο σαν έναν Δούρειο Ίππο που διευκολύνει την είσοδο του ιού στα καρκινικά κύτταρα στόχους.
ΕΡ: Πώς βρέθηκε ότι ο ιός της ιλαράς καταστρέφει τον καρκίνο;
Για τον συγκεκριμένο ιό στηριχθήκαμε σε κλινικές παρατηρήσεις που έγιναν κατά τη δεκαετία του ΄70 σε χώρες της Αφρικής, όπου ο εμβολιασμός δεν είναι συχνός. Υπήρχαν δημοσιεύσεις που έδειχναν ότι άτομα με αιματολογικές κακοήθειες, όπως λευχαιμίες και λεμφώματα, μετά από φυσική νόσηση από ιλαρά, είχαν ίαση από την αιματολογική νόσο. Αυτό μας έκανε να σκεφτούμε ότι ο ιός φαίνεται ότι έχει κάποιες αντικαρκινικές ιδιότητες.
Αλλά το στέλεχος του ιού της ιλαράς, που ευθύνεται για τη μολυσματική νόσο, προκαλεί αρκετές επιπλοκές, γι αυτό τροποποιήσαμε γενετικά το αντίστοιχο στέλεχος του ιού που χρησιμοποιείται για τον εμβολιασμό και είναι εξαιρετικά ασφαλές. Εδώ θα ήθελα να τονίσω ότι όχι μόνο δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό ή καρκίνο, όπως κατά καιρούς διαβάζουμε, αλλά αντιθέτως ο ιός της ιλαράς (και άλλοι ιοί) που χρησιμοποιούνται στα εμβόλια μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως φάρμακα εναντίον του καρκίνου.
ΕΡ: Ποιους καρκίνους στοχεύετε με τον ιό της ιλαράς;
Οι κλινικές μελέτες που έχουμε προς το παρόν αφορούν τον καρκίνο των ωοθηκών, τα γλοιώματα που είναι οι όγκοι του εγκεφάλου, το πολλαπλό μυέλωμα, τους καρκίνους της κεφαλής και του τραχήλου σε υποτροπή, το μεσοθηλίωμα που είναι όγκος της πλευρικής κοιλότητας και ορισμένες μορφές σαρκωμάτων. Επίσης πρόσφατα ξεκινήσαμε κλινική μελέτη για τον καρκίνο του μαστού.
Ο τρόπος και η οδός χορήγησης του ιού, οι δόσεις και οι συνδυασμοί με άλλα φάρμακα ποικίλουν ανάλογα με το είδος τους καρκίνου. Υπάρχουν συγκεκριμένα πειραματικά πρωτόκολλα που ακολουθούμε σε ασθενείς με συγκεκριμένα κλινικά χαρακτηριστικά και ορισμένο είδος όγκου. Δεν πρόκειται ακόμη για εξατομικευμένη θεραπεία για τον συγκεκριμένο ασθενή. Αυτό προσπαθούμε να το επιτύχουμε ως το επόμενό μας βήμα.
ΕΡ: Είναι ο στόχος της θεραπείας η ίαση από τον καρκίνο;
Η ιοθεραπεία θεωρείται πειραματική θεραπεία πιθανώς υψηλού οφέλους αλλά και θεωρητικά υψηλού κινδύνου. Έτσι, δεν μας επιτρέπεται ακόμη να τη χρησιμοποιήσουμε όταν ξέρουμε ότι ο ασθενής μπορεί να ιαθεί με κάποια άλλη θεραπευτική μέθοδο. Όταν πχ μπορούμε να πετύχουμε ίαση με χειρουργείο ή με χειρουργείο και χημειοθεραπεία ή με χημειοθεραπεία και ακτινοβολία.
Ως εκ τούτου, όλες μας οι μελέτες έχουν γίνει σε μεταστατικό στάδιο, όπου ξέρουμε ότι δεν υπάρχει ίαση με συμβατικές θεραπείες, και σε αυτή τη φάση ο πρώτος μας στόχος είναι να πετύχουμε παράταση της ζωής του ασθενούς με καλή ποιότητα ζωής ή και συρρίκνωση του όγκου.
Σαφώς και υπάρχει ένας αριθμός ασθενών που έχουν επιτύχει μακροχρόνια επιβίωση με την εφαρμογή μεθόδων ιοθεραπείας. Πιστεύουμε ότι επιλέγοντας τους ασθενείς με μεθόδους μοριακής διάγνωσης μπορούμε να αυξήσουμε σημαντικά τον αριθμό αυτόν. Επίσης στο μέλλον, χρησιμοποιώντας την ιοθεραπεία ως μέσο για την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς εναντίον του όγκου, ελπίζουμε να δημιουργήσουμε μακροχρόνια ανοσία εναντίον του όγκου που είναι καθοριστικός παράγοντας για την ίαση.
ΕΡ: Τι έχει επιτευχθεί με την ιοθεραπεία με τον ιό της ιλαράς σε περιπτώσεις μεταστατικού καρκίνου;
Τα πιο ώριμα δεδομένα τα έχουμε σε ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο των ωοθηκών. Σε αυτές τις ασθενείς, παρά την υποτροπή της νόσου, μετά από τρία ή τέσσερα διαφορετικά χημειοθεραπευτικά σχήματα, είδαμε μέση επιβίωση της τάξης 26-28 μηνών με την ιοθεραπεία, ενώ θα περιμέναμε μόνον 6-12 μήνες. Επίσης είδαμε πολύ καλά αποτελέσματα με αντικειμενική ανταπόκριση σε ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα.
ΕΡ: Η ιοθεραπεία δεν έχει παρενέργειες;
Παρά το γεγονός ότι καμία θεραπεία δεν είναι χωρίς παρενέργειες, η ιοθεραπεία φαίνεται να είναι πολύ καλύτερα ανεκτή από τη χημειοθεραπεία. Με βάση τα δεδομένα από τις δικές μας μελέτες, αλλά και από μελέτες άλλων ερευνητών, διαπιστώσαμε πολύ ήπιες παρενέργειες, π.χ. χαμηλό εμπύρετο ή ήπιο υποκοιλιακό πόνο σε γυναίκες με καρκίνο των ωοθηκών.
Αυτές οι παρενέργειες είναι εξαιρετικά ήπιες και δεν έχουν καμία σχέση με τη σοβαρή τοξικότητα της χημειοθεραπείας. Αυτός είναι ένας από τους παράγοντες που μελετάμε στην τυχαιοποιημένη κλινική μελέτη που κάνουμε.
Θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό ακόμη κι αν πετύχουμε παρόμοια αποτελεσματικότητα, διότι η τοξικότητα είναι πολύ μικρότερη.
ΕΡ: Εκτός από τον ιό της ιλαράς χρησιμοποιείτε και κάποιους άλλους ιούς;
Στο πρόγραμμά μας μελετάμε έναν αριθμό διαφορετικών ιών, π.χ. ένας άλλος ιός για τον οποίο θα αρχίσουν κλινικές δοκιμές στη Mayo Clinic είναι ο ιός της φυσαλιδώδους στοματίτιδας ο VSV, ο οποίος έχει διαφορετική κινητική από τον καρκίνο της ιλαράς.
Είναι ιός στοματίδας των βοειδών που έχει τροποποιηθεί και σκοτώνει πάρα πολύ γρήγορα τα καρκινικά κύτταρα.
Οι συνεργάτες μου στη Mayo Clinic θα αρχίσουν μελέτες ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα, καρκίνο της μήτρας και κάποιες μορφές λευχαιμιών, ενώ ήδη έχουν αρχίσει κλινικές δοκιμές σε ασθενείς με ηπατοκυτταρικό καρκίνο.
