Όπως αναφέρει, στον μεταβολισμό υπάρχουν παράδοξα, καθώς μπορεί κανείς να είναι παχύσαρκος αλλά υγιής από άποψη μεταβολισμού, ενώ ισχύει και το αντίστροφο
Με τις κατάλληλες αλλαγές στον τρόπο ζωής, κυρίως μέσω σωστής διατροφής και σωματικής άσκησης, μπορεί κανείς να αναστρέψει την παχυσαρκία και, αν έχει θέληση, να μην ξαναπαχύνει. Αυτό τονίζει σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ένας Έλληνας επιστήμονας της διασποράς, ειδικός σε θέματα μεταβολισμού του ανθρώπου, διατροφής και παχυσαρκίας, Φαίδων Μάγκος, επίκουρος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σιγκαπούρης.
Όπως αναφέρει, στον μεταβολισμό υπάρχουν παράδοξα, καθώς μπορεί κανείς να είναι παχύσαρκος αλλά υγιής από άποψη μεταβολισμού, ενώ ισχύει και το αντίστροφο: ένας αδύνατος άνθρωπος να είναι μεταβολικά άρρωστος. Θεωρεί εξάλλου ουτοπικό να υπάρξει κάποτε μια πραγματικά επιστημονική εξατομικευμένη διατροφή, κατάλληλη για κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Όμως το μήνυμά του είναι καθησυχαστικό: «Μην απελπίζεστε: το εύρος της σωστής διατροφής είναι αρκετά μεγάλο».
Τονίζει, επίσης, ότι μια ισορροπημένη δίαιτα και η τακτική άσκηση μπορούν είτε να αποτρέψουν μια νόσο, είτε να καθυστερήσουν την εμφάνισή της. Όσον αφορά στην καλύτερη μέθοδο αδυνατίσματος, όπως υπογραμμίζει, «η αποδεδειγμένα πιο αποτελεσματική μέθοδος αδυνατίσματος είναι αυτή που μπορείς να ακολουθήσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα και, δυνητικά, για μια ζωή», καθώς όπως λέει, «δεν υπάρχει κάποια μέθοδος που να δουλεύει για όλους ανεξαιρέτως».
Αναφορικά με τη Σιγκαπούρη, δηλώνει πολύ ικανοποιημένος από τις συνθήκες επιστημονικής έρευνας και καθημερινής διαβίωσης, ενώ όπως λέει, η μικρή ελληνική κοινότητα εκεί συχνά το ρίχνει στους...παραδοσιακούς χορούς. Τέλος, σχετικά με την πιθανότητα να επιστρέψει στα πάτρια εδάφη, εκφράζει την αμφιβολία του κατά πόσο «η Ελλάδα περιλαμβάνει στα μελλοντικά της σχέδια τους επιστήμονες που βρίσκονται στο εξωτερικό. Προς το παρόν, δεν φαίνεται να ισχύει κάτι τέτοιο».
Ο Φαίδων Μάγκος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1978 και αποφοίτησε το 2000 από το Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών, από όπου και πήρε το διδακτορικό του το 2008 με θέμα τον μεταβολισμό του ανθρώπου. Έκανε μεταδιδακτορική έρευνα (2010-11) στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ των ΗΠΑ και, στη συνέχεια υπήρξε επίκουρος καθηγητής στο Κέντρο Διατροφής του Ανθρώπου της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον του Σεντ Λιούις.
Από τον Σεπτέμβριο του 2015 είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Φυσιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σιγκαπούρης, καθώς και ερευνητής σε επιστημονικούς φορείς της χώρας (Υπηρεσία Επιστήμης, Τεχνολογίας και Έρευνας-A*STAR, Ερευνητικό Κέντρο Κλινικής Διατροφής-CNRC, Ινστιτούτο Κλινικών Επιστημών Σιγκαπούρης-SICS).
Πρόσφατη διεθνής έρευνα, στην οποία συμμετείχε ο Μάγκος και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό βιολογίας "Cell Metabolism", έδειξε ότι αρκεί ένας παχύσαρκος άνθρωπος να μειώσει κατά 5% το βάρος του, για να δει σημαντικά οφέλη στην υγεία του.
Έχει κάνει πάνω από 115 επιστημονικές δημοσιεύσεις σε θέματα ανθρώπινου μεταβολισμού, διατροφής, παχυσαρκίας, διαβήτη και άλλων μεταβολικών ασθενειών. Μεταξύ άλλων, είναι μέλος της Εταιρείας Παχυσαρκίας των ΗΠΑ.
Ακολουθεί η συνέντευξη:
ΕΡ: Πρέπει να θεωρούμε την παχυσαρκία αρρώστια όπως τον διαβήτη;
ΑΠ: Θα πρέπει πρώτα να ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει «αρρώστια»! Αν ως αρρώστια ορίζουμε μια χρόνια κατάσταση που υποβαθμίζει την υγεία, τότε ναι, η παχυσαρκία είναι μια κατάσταση που δεν αλλάζει από τη μία μέρα στην άλλη, ενώ παράλληλα έχει αρνητικές επιδράσεις σε όλα σχεδόν τα όργανα, τα συστήματα και τις φυσιολογικές λειτουργίες του σώματος.
Αν όμως ως αρρώστια ορίζουμε μια μη αναστρέψιμη κατάσταση που απαιτεί χρόνια φαρμακευτική αγωγή, όπως ο διαβήτης, τότε όχι, η παχυσαρκία είναι αναστρέψιμη και μπορεί - στην πλειονότητα των περιπτώσεων - να θεραπευτεί με κατάλληλες αλλαγές στον τρόπο ζωής, με δίαιτα και άσκηση. Αρκεί να υπάρχει θέληση και υπομονή, γιατί η αλλαγή στον τρόπο ζωής είναι κάτι που λέγεται εύκολα, αλλά γίνεται δύσκολα.
ΕΡ: Αρκεί πράγματι μια μείωση του βάρους μόνο 5%, για να δει σημαντικά οφέλη ένας παχύσαρκος;
ΑΠ: Όσον αφορά στη μεταβολική υγεία, τότε αρκεί μια μικρή μείωση του σωματικού βάρους για να αποκομίσει ένα παχύσαρκο άτομο σημαντικά οφέλη. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες μεταβολικές διαταραχές που σχετίζονται με την παχυσαρκία, είναι αναστρέψιμες, τουλάχιστον όσο βρίσκονται ακόμα σε πρώιμο στάδιο.
Επιπλέον, μια μικρή απώλεια βάρους συνήθως επιφέρει δυσανάλογα μεγάλη βελτίωση. Για παράδειγμα, μια απώλεια βάρους της τάξης του 10% οδηγεί σε επίπεδα λιπιδίων στο αίμα (π.χ. τριγλυκεριδίων) που είναι παρόμοια με αυτά ατόμων κανονικού βάρους, παρόλο που τα παχύσαρκα άτομα παραμένουν σημαντικά υπέρβαρα ακόμα και μετά την απώλεια βάρους.
Μάλιστα, ακόμα και μία μόνο ημέρα υποθερμιδικής δίαιτας έχει σημαντικές θετικές επιδράσεις στο μεταβολισμό, χωρίς καμία απώλεια βάρους. Δυστυχώς, οι μεταβολικές διαταραχές της παχυσαρκίας αναστρέφονται όλο και πιο δύσκολα όσο πιο όψιμο είναι το στάδιο, ενώ από ένα σημείο και μετά πολλές από αυτές γίνονται μη αναστρέψιμες. Γι' αυτό το λόγο πρέπει να παρεμβαίνει κανείς όσο το δυνατόν πιο σύντομα.
ΕΡ: Είναι δυνατόν να είναι κανείς αδύνατος, αλλά άρρωστος από άποψη μεταβολισμού;
ΑΠ: Να ξεκαθαρίσω ότι είναι πιθανό να είναι κανείς παχύσαρκος/η, αλλά παράλληλα να παραμένει υγιής από άποψη μεταβολισμού. Ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για να οριστεί η «μεταβολική υγεία» στις διάφορες μελέτες, ένα 10% έως 50% των ατόμων που είναι παχύσαρκα, δεν αντιμετωπίζουν καμία μεταβολική διαταραχή.
Τα άτομα αυτά, μάλιστα, είναι και σχετικά «ανθεκτικά» στις δυσμενείς μεταβολικές επιπτώσεις της περαιτέρω αύξησης του βάρους. Αν αυτό οφείλεται στα γονίδια, στο πρωιμότερο στάδιο της παχυσαρκίας ή στο νεαρότερο της ηλικίας τους, δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο. Ενδέχεται δηλαδή αυτή η «ασπίδα προστασίας» να είναι περισσότερο προσωρινή παρά μόνιμη.
Αντίστοιχα, είναι εξίσου πιθανό να είναι κανείς αδύνατος/η, αλλά παράλληλα να είναι άρρωστος/η από άποψη μεταβολισμού. Ένα 5% έως 45% των ατόμων που θεωρούνται αδύνατα με βάση το σωματικό βάρος, έχουν μεταβολικές διαταραχές που συνήθως σχετίζονται με την παχυσαρκία. Μάλιστα, τα άτομα αυτά αναφέρονται στη βιβλιογραφία ως «νορμοβαρή άτομα που είναι μεταβολικά παχύσαρκα». Αν και οι λόγοι στους οποίους οφείλεται το φαινόμενο αυτό, είναι ακόμα εν πολλοίς άγνωστοι, αυτό που είναι σίγουρο, είναι ότι τα άτομα αυτά διατρέχουν υψηλό κίνδυνο για μεταβολικά νοσήματα.
ΕΡ: Πόσο σημαντική θεωρείτε τη διατροφή για την πρόληψη των ασθενειών; Μπορεί να υπάρξει μια πραγματικά επιστημονική εξατομικευμένη διατροφή, κατάλληλη για κάθε άνθρωπο ξεχωριστά;
ΑΠ: Αν αναλογιστεί κανείς τι σημαίνει «διατροφή» και καταλάβει ότι αυτή ξεκινά από τη μήτρα και συνεχίζεται καθόλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, θα συμπεράνει εύκολα ότι η διατροφή είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την υγεία, την πρόληψη, αλλά και δυνητικά τη θεραπεία πολλών νοσημάτων. Εξίσου σημαντική είναι βέβαια και η σωματική δραστηριότητα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει ένας ιδανικός συνδυασμός δίαιτας και άσκησης, που να αποτρέπει με βεβαιότητα όλες τις ασθένειες. Ωστόσο είναι σίγουρο ότι μια ισορροπημένη δίαιτα και η τακτική άσκηση μπορούν είτε να αποτρέψουν μια νόσο, είτε να καθυστερήσουν την εμφάνισή της, είτε να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις της στην υγεία. Για παράδειγμα, ο συνδυασμός ισορροπημένης δίαιτας και τακτικής σωματικής άσκησης είναι περισσότερο από 50% πιο αποτελεσματικός από τη συνήθη φαρμακευτική αγωγή με μετφορμίνη για την πρόληψη του διαβήτη τύπου 2.
Οποιαδήποτε δίαιτα είναι εκ των πραγμάτων εξατομικευμένη. Ευτυχώς υπάρχουν πολλοί «βαθμοί ελευθερίας», ώστε κάθε άνθρωπος να μπορεί να ακολουθεί μια δίαιτα, που να ταιριάζει στον τρόπο ζωής του, στις διατροφικές του συνήθειες κλπ., η οποία παράλληλα να είναι ισορροπημένη και να του εξασφαλίζει βέλτιστη υγεία.
Στην περίπτωση ασθενειών, τα πράγματα δεν αλλάζουν και πολύ όσον αφορά στην εξατομίκευση, αλλά μειώνονται σημαντικά οι «βαθμοί ελευθερίας». Κάποιος που πάσχει από διαβήτη τύπου 2, για παράδειγμα, δεν μπορεί να καταναλώσει όσους υδατάνθρακες θέλει, όποτε θέλει.
Αν και είναι πολύ πιθανό να φτάσουμε κάποια στιγμή να έχουμε τη δυνατότητα να καταρτίσουμε την «τέλεια» δίαιτα για κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, π.χ. με βάση τα γονίδια, είναι μάλλον αδύνατο να μπορέσουμε να κάνουμε τη δίαιτα αυτή πράξη. Η περιεκτικότητα του ίδιου τροφίμου ή φαγητού σε θρεπτικά συστατικά δεν είναι κάτι σταθερό, ούτε κάτι που μπορούμε να γνωρίζουμε εκ των προτέρων με μεγάλη ακρίβεια.
Επομένως, η «πραγματικά επιστημονική εξατομικευμένη διατροφή, κατάλληλη για κάθε άνθρωπο ξεχωριστά» είναι κάτι μάλλον ουτοπικό. Εκτός και αν αποφασίσουμε να τρεφόμαστε με «οδοντόκρεμες» όπως οι αστροναύτες! Αλλά μην απελπίζεστε: το εύρος της σωστής διατροφής είναι αρκετά μεγάλο...
ΕΡ: Υπάρχει κάποια μέθοδος αδυνατίσματος που είναι αποδεδειγμένα πιο αποτελεσματική;
ΑΠ: Φυσικά και υπάρχει! Η αποδεδειγμένα πιο αποτελεσματική μέθοδος αδυνατίσματος είναι αυτή που μπορείς να ακολουθήσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα και δυνητικά, για μια ζωή. Εννοώ, προφανώς, ότι δεν υπάρχει κάποια μέθοδος που να δουλεύει για όλους ανεξαιρέτως.
Το βασικότερο χαρακτηριστικό οποιασδήποτε μεθόδου αδυνατίσματος είναι η επίτευξη αρνητικού ενεργειακού ισοζυγίου. Δηλαδή, οι θερμίδες που καταναλώνονται από τη δίαιτα, πρέπει να είναι λιγότερες από αυτές που χρησιμοποιούνται για τη διατήρηση των σωματικών λειτουργιών και αυτές που καίγονται μέσω της σωματικής δραστηριότητας.
Το πώς θα επιτευχθεί αυτό, καθώς και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της δίαιτας, για παράδειγμα η σύστασή της σε υδατάνθρακες, πρωτεΐνες ή λίπη, ο αριθμός και το μέγεθος των γευμάτων, η ώρα κατανάλωσής τους, οι συνδυασμοί τροφών, καθώς και τα διάφορα «μαγικά» που έρχονται στο φως της δημοσιότητας από καιρού εις καιρόν, έχουν πολύ μικρότερη σημασία, ειδικά όσον αφορά στη μείωση του βάρους. Εν ολίγοις, αποκλειστικά και μόνο για τη ρύθμιση του σωματικού βάρους, οι θερμίδες είναι το δάσος, ενώ όλα τα υπόλοιπα είναι φύλλα - ούτε καν δέντρα...
Η σωματική δραστηριότητα -αερόβια άσκηση και άσκηση με αντιστάσεις- αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι οποιασδήποτε μεθόδου αδυνατίσματος και διατήρησης του χαμένου βάρους, κυρίως επειδή βάζει το άτομο σε μια λειτουργία συνολικής αλλαγής του τρόπου ζωής προς το καλύτερο και όχι τόσο για τις θερμίδες που καίγονται κατά τη διάρκεια της άσκησης. Καλύτερα να μην το φας, δηλαδή, παρά να χρειαστεί να το κάψεις!
Οποιαδήποτε μέθοδος αδυνατίσματος πρέπει να περιλαμβάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής -δίαιτα και άσκηση- που να διορθώνουν ορισμένες εσφαλμένες συμπεριφορές. Οι τομές αυτές πρέπει να είναι ήπιες, ούτως ώστε να διατηρηθούν μακροχρονίως και ιδανικά να ενσωματωθούν σε έναν νέο τρόπο ζωής. Μόνο τότε μπορεί κανείς να προσβλέπει όχι μόνο στην απώλεια βάρους, αλλά και στη διατήρηση του χαμένου βάρους.
ΕΡ: Πώς είναι οι συνθήκες διδασκαλίας και έρευνας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης;
ΑΠ: Το σύστημα της Σιγκαπούρης, τόσο όσον αφορά στην έρευνα όσο και στη διδασκαλία, έχει δημιουργηθεί κατ' εικόνα και ομοίωση του αγγλοσαξονικού και, πιο συγκεκριμένα, του αμερικανικού συστήματος, ενώ όλα τα υπόλοιπα έχουν γίνει με βάση το βρετανικό σύστημα.
Με βάση τη δική μου εμπειρία, καθώς και συναδέλφων, οι συνθήκες έρευνας και διδασκαλίας σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου εξαρτώνται από ένα βασικό παράγοντα, που δεν είναι άλλος από τον οικονομικό. Όταν υπάρχουν πόροι που διοχετεύονται στην έρευνα και στη διδασκαλία, οι συνθήκες είναι ευνοϊκές. Δεν λέω ότι στην Αμερική ή στη Σιγκαπούρη δεν υπάρχουν προβλήματα, αλλά τουλάχιστον υπάρχουν τα μέσα και η διάθεση για την άμεση επίλυσή τους.
ΕΡ: Πώς είναι η ζωή στη Σιγκαπούρη για έναν Έλληνα και ιδίως για έναν επιστήμονα; Νιώθει κάπως απομονωμένος; Υπάρχει πρόβλημα με τη γλώσσα ή την τοπική κουλτούρα;
ΑΠ: Θα εκπλαγείτε αν σας πω ότι η επίσημη γλώσσα στη Σιγκαπούρη είναι τα αγγλικά; Αυτός ήταν ένας σημαντικός παράγοντας στην απόφασή μου να μετακινηθώ στη Σιγκαπούρη και όχι σε κάποιο άλλο μέρος της Ασίας, όπως το, κατά τα άλλα υπέροχο, Χονγκ Κονγκ. Όλες οι υπηρεσίες λειτουργούν στα αγγλικά και σχεδόν όλοι οι ντόπιοι μιλούν αγγλικά.
Η Σιγκαπούρη είναι μια πολυ-πολιτισμική πόλη/χώρα με ξεκάθαρα ασιατικό αέρα, αλλά δυτικό τρόπο ζωής. Είναι μια πολυπληθής χώρα, χωρίς όμως να σε πνίγει, ζωντανή και πολύχρωμη. Και απίστευτα ασφαλής. Είναι ένας πολύ καλός συνδυασμός του δυτικού και του ασιατικού τρόπου ζωής και αποτελεί μια ιδανική βάση, αν θέλει κανείς να εξερευνήσει την Ασία. Πρέπει βέβαια να σου αρέσει η πολυκοσμία και το τροπικό κλίμα!
Η Σιγκαπούρη δεν είναι καθόλου απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, όσον αφορά στις διεθνείς επιστημονικές εξελίξεις. Οι βασικότεροι παράγοντες γι' αυτό είναι αφενός η ύπαρξη οικονομικών πόρων και αφετέρου μια κεντρική στρατηγική, που στόχο έχει να προωθεί την έρευνα και την ανάπτυξη. Η οποία με τη σειρά της φέρνει περισσότερους οικονομικούς πόρους στη χώρα, δημιουργώντας έτσι ένα θετικό αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο.
ΕΡ: Υπάρχουν άλλοι Έλληνες στο Πανεπιστήμιο σας και ευρύτερα στην Σιγκαπούρη; Έχετε επαφές μεταξύ σας ως ελληνική κοινότητα;
ΑΠ: Η ελληνική κοινότητα στη Σιγκαπούρη είναι σχετικά μικρή. Καθόλου παράλογο, βέβαια, αν αναλογιστεί κανείς ότι ολόκληρη η χώρα είναι σχετικά μικρή: 5,5 εκατομμύρια κάτοικοι σε μια έκταση σαν τον Παγασητικό κόλπο!
Υπάρχουν δύο-τρία ελληνικά εστιατόρια από Έλληνες πρώτης γενιάς και ορισμένοι -μετρημένοι στα δάκτυλα του ενός χεριού- καθηγητές και ερευνητές. Έλληνες φοιτητές δεν έχω γνωρίσει. Η Σιγκαπούρη δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή των Ελλήνων που αναζητούν εργασία ή σπουδές στο εξωτερικό.
Ίσως η Σιγκαπούρη να ακούγεται σαν ένα μακρινό και εξωτικό μέρος, τουλάχιστον σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες ή τις ΗΠΑ. Πράγμα που δεν είναι ακριβές. Πάντως, οι Έλληνες που βρισκόμαστε εδώ, μαζευόμαστε συχνά-πυκνά και βγαίνουμε έξω για να διασκεδάσουμε ή μένουμε μέσα και χορεύουμε παραδοσιακούς χορούς!
ΕΡ: Τι σχέδια έχετε για το μέλλον; Περιλαμβάνουν την Ελλάδα;
ΑΠ: Σε γενικές γραμμές αποφεύγω να κάνω μεγάλα σχέδια για το απώτερο μέλλον. Αυτή τη στιγμή έχω επικεντρωθεί στο να στήσω την έρευνά μου εδώ στη Σιγκαπούρη και να παράγω ερευνητικό και διδακτικό έργο. Η Ελλάδα και βέβαια παραμένει μέσα στα σχέδια μου, αλλά το ερώτημα είναι αν η Ελλάδα περιλαμβάνει στα μελλοντικά της σχέδια τους επιστήμονες που βρίσκονται στο εξωτερικό. Προς το παρόν δεν φαίνεται να ισχύει κάτι τέτοιο.
Εγώ πάντως «ξενιτεύτηκα» γιατί το ήθελα, όχι γιατί δεν μπορούσα να μείνω στην Ελλάδα. Θεωρώ, μάλιστα, ότι το να ζήσει και να δουλέψει κανείς στο εξωτερικό, έστω και για μερικά χρόνια, αποτελεί μια μοναδική και εξαιρετικά πολύτιμη εμπειρία, σε πολλά επίπεδα και για πολλούς λόγους.
