Κλωνοποίηση, πόσες αλήθεια φορές έχουμε ακούσει αυτόν τον όρο;
Κλωνοποίηση είναι η διαδικασία δημιουργίας ενός ή περισσοτέρων ακριβών αντιγράφων από ένα πρότυπο. Στο χώρο της Βιολογίας αυτό το πρότυπο μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα μόριο (π.χ. DNA ή RNA) ή ένα γονίδιο, ένα κύτταρο (π.χ. βακτήριο, λεμφοκύτταρο) ή ακόμη και ένα πολυκύτταρο οργανισμό. Με τη μοριακή κλωνοποίηση επιδιώκεται η αντιγραφή μορίων ή γονιδίων με σκοπό την ευχερέστερη μελέτη τους ή εκμετάλλευσή τους. Με την κλωνοποίηση μικροοργανισμών επιδιώκεται η παραγωγή πολλαπλών αντιγράφων ενός μικροοργανισμού, στον οποίο έχει εισαχθεί ένα ευνοϊκό για τα προϊόντα του γονίδιο.
Ας δούμε όμως τα είδη της κλωνοποίησης. Έτσι, έχουμε την αναπαραγωγική κλωνοποίηση και την θεραπευτική κλωνοποίηση.
Η Αναπαραγωγική κλωνοποίηση έχει σκοπό την αναπαραγωγή και η θεραπευτική κλωνοποίηση έχει σκοπό την θεραπεία του ατόμου.
Γιατί όμως ο νομοθέτης θέλησε να ασχοληθεί με τα ζητήματα της κλωνοποίησης;
Ο λόγος για τον οποίο ο νομοθέτης θέλησε να ρυθμίσει αυτά τα τόσο σοβαρά ζητήματα προκύπτει αφενός από τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην αναπαραγωγική κλωνοποίηση, την οποία απαγορεύει και αφετέρου στην αναγκαιότητα της θεραπευτικής κλωνοποίησης για λόγους έρευνας και θεραπείας των ανθρώπων, την οποία και επιτρέπει.
Έτσι, η αναπαραγωγική κλωνοποίηση καθορίζει την προσωπικότητα του ατόμου και ετεροκαθορίζει το άτομο ως ένα είδος κατά παραγγελία ενώ καταστρατηγείται κάθε έννοια φυσικής αναπαραγωγικής διαδικασίας και ιδιαιτερότητας του ατόμου, οπότε ο νομοθέτης αποφάσισε να την απαγορεύσει. Αντίθετα, η αναγκαιότητα της θεραπευτικής κλωνοποίησης για λόγους έρευνας, επιστημονικής εξέλιξης και ίασης του ατόμου την καθιστά επιτρεπτή επιστημονική μέθοδο, αλλά και μέσο προάσπισης τόσο της ατομικής όσο και της κοινωνικής υγείας.
Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά, αυτά τα είδη κλωνοποίησης και τις συνέπειές τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα λέγαμε ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση θεωρείται ότι προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια διότι καθορίζει σε σημαντικό βαθμό τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου κι αναιρεί το στοιχείο του τυχαίου στη δημιουργία του ανθρώπινου γονιδιώματος, χαρακτηριστικό που εξασφαλίζεται με τη φυσική διαδικασία αναπαραγωγής.
Αυτό που προβληματίζει ιδιαίτερα είναι ότι μέσω της κλωνοποίησης, το άτομο μετατρέπεται σε είδος «κατά παραγγελία», όπως προαναφέραμε. Δηλαδή, η κλωνοποίηση υποτιμά τη γενετική ιδιαιτερότητα του κάθε ατόμου και στερεί το άτομο από το δικαίωμα της άγνοιας σε ένα ανοικτό μέλλον. Πέραν του ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση υποτιμά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τη φυσική αναπαραγωγική διαδικασία, εκφράζεται και η ανησυχία για την πιθανότητα στο μέλλον να χρησιμοποιηθεί η ανθρώπινη κλωνοποίηση από εμπορικά συμφέροντα για οικονομικό κέρδος, δηλαδή για πώληση κυττάρων για κλωνοποίηση, αύξηση της ζήτησης ωαρίων, πράξεις που αντίκεινται στην αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και προσβάλλουν κατάφωρα τη φυσική αναπαραγωγική διαδικασία.
Πέραν των ηθικών και συνταγματικών προβληματισμών, στην αναπαραγωγική κλωνοποίηση ελλοχεύουν πολλοί κίνδυνοι που αφορούν στη σωματική υγεία και ακεραιότητα του κλώνου. Επιστήμονες που επικρίνουν την ανθρώπινη κλωνοποίηση τόνισαν ότι το ένα τρίτο των κλωνοποιημένων θηλαστικών παρουσιάζουν ανωμαλίες στην ανάπτυξή τους και παρουσιάζουν, επίσης, μεγάλα εσωτερικά όργανα και έχουν αναπνευστικά και κυκλοφορικά προβλήματα.
Υπάρχουν βέβαια και τα επιχειρήματα υπέρ της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Έτσι, η συγκεκριμένη μέθοδος της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης θεωρείται η πλέον κατάλληλη και αποτελεσματική, σε περιπτώσεις που δεν μπορεί να εφαρμοστεί άλλη εναλλακτική μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής π.χ για στείρα ζευγάρια που δεν μπορούν να συλλάβουν τέκνο το οποίο να προέρχεται βιολογικά από αυτούς.
Άλλη μια περίπτωση όπου η αναπαραγωγική κλωνοποίηση προβάλλεται ως εναλλακτική λύση είναι, όταν και οι δύο γονείς ή ο ένας από αυτούς είναι φορέας μιας γενετικής νόσου. Κατ' αυτόν τον τρόπο, αποφεύγεται η γενετική νόσος στους απογόνους.
Νομική Θεώρηση της κλωνοποίησης
1. Αναπαραγωγική κλωνοποίηση
Από νομική άποψη, η αναπαραγωγική κλωνοποίηση προσβάλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχουν ενδεικτικά, τα εξής σχετικά νομοθετήματα:
• H απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 12.3.1997, η οποία αναφέρει ότι η κλωνοποίηση του ανθρώπου προσβάλλει την αξία του.
• Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική που έγινε στο Oviedo στις 4.4.1997 και απαγορεύει την κλωνοποίηση ανθρώπινων όντων. Η σύμβαση υπογράφηκε και από την Ελλάδα, στο Παρίσι στις 12.1.1998.
• Η Διακήρυξη της UNESCO για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στις 11.11.1997, η οποία επισημαίνει ότι «...τρόποι πρακτικής, αντίθετοι στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όπως η κλωνοποίηση ανθρώπων για αναπαραγωγικούς λόγους, δεν επιτρέπονται...».
• Το πρόσθετο Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης του Oviedo στις 18.1.1998, που απαγορεύει κάθε παρέμβαση, η οποία έχει ως σκοπό τη δημιουργία ανθρώπινου όντος, το οποίο γενετικά είναι όμοιο με ένα άλλο ον, ζωντανό ή νεκρό.
• Η απόφαση της 50ής Συνέλευσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), κατά την οποία η κλωνοποίηση του ανθρώπου θεωρείται ηθικά απαράδεκτη
Tί ορίζει όμως ο ελληνικός νόμος για την αναπαραγωγική κλωνοποίηση;
Ο Ν. 3305/2005 καθώς και ο Ν. 3089/2002 για την «ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» απαγορεύουν ρητά την αναπαραγωγική κλωνοποίηση (άρθρα 2 και 1455, αντίστοιχα). Πρόκειται βέβαια για ατελείς διατάξεις νόμου υπό την έννοια ότι δεν προβλέπουν κυρώσεις σε περίπτωση που παραβιαστούν.
Η ρητή απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης που προβλέπουν οι Νόμοι 3305/2005 και 3089/2002 στηρίζεται στην κυρίαρχη θεωρία ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση συνιστά ετεροκαθορισμό και θίγει ταυτόχρονα την αξία της διαφορετικότητας και της μοναδικότητας του ατόμου που αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την αυτονομία του και την προσωπικότητά του.
2. Θεραπευτική κλωνοποίηση
Όμως, η θεραπευτική κλωνοποίηση αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο από το νομοθέτη λόγω των ωφέλιμων συνεπειών της.
Ειδικότερα το άρθρο 7 Ν. 3305/2005, «Η Κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού, ζυγωτών και γονιμοποιημένων ωαρίων εφαρμόζεται για τη διαφύλαξη και τη μελλοντική χρήση τους σε μεθόδους Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγή ή για ερευνητικούς και θεραπευτικούς σκοπούς».
Το Άρθρο 1455 Ν. 3089/2002 ορίζει τα εξής:
«Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή (τεχνητή γονιμοποίηση) επιτρέπεται μόνο για να αντιμετωπίζεται η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό
τρόπο ή για να αποφεύγεται η μετάδοση στο τέκνο σοβαρής ασθένειας. Η υποβοήθηση αυτή επιτρέπεται μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου. Η ανθρώπινη αναπαραγωγή με τη μέθοδο της κλωνοποίησης απαγορεύεται. Επιλογή του φύλου του τέκνου δεν είναι επιτρεπτή, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο».
Η διατύπωση των σχετικών νόμων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η κλωνοποίηση για θεραπευτικούς λόγους είναι επιτρεπτή. Κατ' αρχήν, η δημιουργία βλαστοκυττάρων αποτελεί επιστημονική και ερευνητική δραστηριότητα που προστατεύεται από το άρθρο 16, παρ. 1 του Συντάγματος.
Η χρήση της θεραπευτικής κλωνοποίησης αφενός θα αποτελέσει μία πολύτιμη μέθοδο στον τομέα των μεταμοσχεύσεων, επιλύοντας το πρόβλημα της ασυμβατότητας αφετέρου θα προωθήσει μια σημαντική λύση για το απαράδεκτο ζήτημα της εμπορίας ανθρωπίνων οργάνων. Η κατασκευή ιστών και οργάνων μέσω της θεραπευτικής κλωνοποίησης συνδέεται με την υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για την υγεία των πολιτών, λαμβάνοντας ειδικά μέτρα ενώ παράλληλα, μέσω της καταπολέμησης της αγοραπωλησίας οργάνων προστατεύεται η συνταγματική αρχή της ανθρώπινης αξίας.
Το κράτος, επιτρέποντας την κλωνοποίηση βλαστικών κυττάρων θα ευνοήσει τη δημιουργία μοσχευμάτων που δεν θα παρουσιάζουν προβλήματα συμβατότητας και θα οδηγήσει στην ίαση σοβαρών ασθενειών, ενισχύοντας το ατομικό (άρθρο 5 παρ. 5Σ) και κοινωνικό (άρθρο 21 παρ. 3Σ) δικαίωμα στην υγεία.
Συμπέρασμα
Το ελληνικό δίκαιο αφήνει ελεύθερο το πεδίο της έρευνας στη θεραπευτική κλωνοποίηση, την κλωνοποίηση μη ανθρώπινων οργανισμών και την κλωνοποίηση
εμβρύων για θεραπευτικούς σκοπούς. Σε κάθε περίπτωση, προκειμένου να θεμελιωθεί η απαγόρευση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης, αναδύεται επιτακτική η ανάγκη καθιέρωσης μίας διεθνούς δεσμευτικής σύμβασης που θα αποκλείει την αναπαραγωγική κλωνοποίηση και θα επιτρέπει τις υπόλοιπες μορφές εφόσον εξασφαλίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτά κατοχυρώνονται στο εσωτερικό δίκαιο του κάθε κράτους.
Χρύσα Τσιώτση
Νομικός
[email protected]
