Στην κοιλάδα που συναντιούνται οι ποταμοί Αώος, Βοϊδομάτης και Σαραντάπορος
Στην κοιλάδα που συναντιούνται οι ποταμοί Αώος, Βοϊδομάτης και Σαραντάπορος, στην ανάσα μιας μεγάλης χαράδρας, κτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες της Τραπεζίτσας, 62 χιλιόμετρα βόρεια των Ιωαννίνων, η Κόνιτσα αναδύει άρωμα πολιτισμών της ανατολής που άφησαν εκεί το αποτύπωμα τους.
Ένα τζαμί, η ίδρυση του οποίου αποδίδεται στον «Μεγαλοπρεπή» σουλτάνο Σουλεϊμάν, καθώς και 3 μνημεία μαυσωλεία ή τουρμπέδες, όπως αποκαλούνταν επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, σώζονται στο πέρασμα των αιώνων μέσα στον οικισμό της Κόνιτσας.
Το τζαμί Σουλτάν Σουλειμάν χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και σώζεται σήμερα ερειπωμένο στην Κάτω Κόνιτσα. Το τέμενος έχει ένα ψηλό περίτεχνο μιναρέ, δείγμα οθωμανικής αρχιτεκτονικής με λίθινη οδοντωτή ταινία, όμως τμήμα του κατέρρευσε κατά τον μεγάλο σεισμό του 1996. Δίπλα στον μιναρέ υπάρχει μονόχωρο κτίσμα, ένας τετράγωνος χώρος προσευχής. Ο θόλος του τζαμιού, που έχει καταρρεύσει, φαίνεται πως στηριζόταν σε σφαιρικά τρίγωνα, που διαμορφώνονται στις τέσσερις γωνίες του χώρου.
Η κατάληψη της περιοχής από τους Οθωμανούς, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, μάλλον ολοκληρώθηκε το 1417 και διήρκεσε έως το 1913. Αρχικά, ο «καζάς» της Κόνιτσας ανήκε διοικητικά στην Κορυτσά, ενώ στην συνέχεια στο «σαντζάκι» των Ιωαννίνων.
Στην κωμόπολη εγκαταστάθηκε «σούμπασης», Οθωμανός διοικητής, που φρόντιζε για την είσπραξη των φόρων, ενώ τη δικαστική εξουσία ασκούσε ο «καδής», θρησκευτικός εκπρόσωπος, υπεύθυνος για την τήρηση των «ιερών» νόμων.
Το πρώτο ισλαμικό τέμενος στην Κόνιτσα, σύμφωνα με τον Τούρκο περιηγητή Ελβιγιά Τελεμπή, ήταν το τζαμί Χουσείν Σαχ, το οποίο ανεγέρθη στο τέλος του 15ου αιώνα στο παζάρι και σήμερα δεν σώζεται. Η ίδια πηγή αναφέρει πως κτίστηκε από τον Σουλτάνο Βαγιαζήτ Β΄, ο οποίος το 1492 ήρθε στην Ήπειρο με πολύ στρατό, για να καταλάβει την επαναστατημένη Χειμάρα.
Ιστορικοί ερευνητές αναφέρουν με επιφύλαξη, πως οι τουρμπέδες που σώζονται στην Κόνιτσα, κτίστηκαν στα τέλη του 18ου αιώνα, καθώς δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για τη χρονολόγησή τους. Πρόκειται για μαυσωλεία όπου ενταφιάζονταν σπουδαίοι μουσουλμάνοι κληρικοί της πόλης, οι οποίοι ανήκαν στην αίρεση των Μπεκτασήδων και ανήκαν αρχικά σε τεκέδες, δηλαδή μουσουλμανικά μοναστήρια τα οποία σήμερα δεν σώζονται.
Στον χώρο όπου δεσπόζει το τζαμί Σουλτάν Σουλεϊμάν βρίσκεται και Τουρμπές, ένα πολυγωνικό κτίριο με τοξωτά ανοίγματα, θόλο και στέγη καλυμμένη με πλάκες. Στο εσωτερικό του υπάρχει τάφος, ενώ σώζονται υπολείμματα ζωγραφικής με φυτικά γεωμετρικά μοτίβα.
Οι άλλοι δύο τουρμπέδες βρίσκονται στην καρδιά της κωμόπολης και σήμερα ανήκουν σε ιδιώτες. Ο ένας, ο οποίος ανήκε σε ένα πλούσιο τεκέ που δεν σώζεται, είναι αφιερωμένος στον Μπαμπά Χουσέ και κατά την παράδοση κτίστηκε μετά από θαύμα του.
Ο δεύτερος ανήκε στον τεκέ Σείχ Ισχάκ και Αβδουραχμάν. Τα δύο οθωμανικά μνημεία, που δεν βρίσκονται σε καλή κατάσταση, έχουν επίσης το πολυγωνικό σχήμα με ορθογώνια παράθυρα και λίθινη στέγη όπου διακρίνονται στοιχεία της μουσουλμανικής αρχιτεκτονική.
Ο δήμος της Κόνιτσας είναι αποφασισμένος να προχωρήσει στη συντήρηση και την ανάδειξη των μνημείων, γι αυτό δρομολογεί τη διαδικασία προγραμματικής σύμβασης με την Περιφέρεια και την αρμόδια εφορία μνημείων.
Επόμενο βήμα θα είναι η σύνταξη των απαραίτητων μελετών και στη συνέχεια η αναζήτηση πόρων, ώστε να αξιοποιηθούν τα μνημεία και να γίνουν επισκέψιμα.
Στην Κόνιτσα, χριστιανοί και μουσουλμάνοι συνυπήρχαν αρμονικά. Μάλιστα, έως και σήμερα, ζουν οικογένειες Τούρκων που δεν έφυγαν ποτέ από τον τόπο. Η παράδοση λέει πως όταν κτίστηκε το περίφημο πέτρινο μονότοξο γεφύρι της Κόνιτσας οικονομικά συνέβαλαν και Τούρκοι κάτοικοί της.
