Το μνημείο – σύμβολο του νησιού που αποτελεί το διαβατήριο από την μυθολογία προς την ιστορία (και το αντίστροφο)
Μπορείτε να είστε σίγουροι ότι φτάσατε στη Νάξο αν δείτε ένα και βέβαιο… σήμα: την Πορτάρα. Η ογκώδης μαρμάρινη πύλη που «ατενίζει» τη θάλασσα είναι η πρώτη εικόνα που αντικρύζει κανείς μπαίνοντας στο λιμάνι της Νάξου. Και αναπόφευκτα δηλαδή, λόγω του μεγέθους της.
Η Πορτάρα βρίσκεται στη νησίδα Παλάτια, που σήμερα είναι ενωμένη με τη Χώρα της Νάξου.
Η Πορτάρα, εκτός από μνημείο – σύμβολο της Νάξου αποτελεί και μια πύλη από την εποχή της μυθολογίας προς τους ιστορικούς χρόνους του νησιού αλλά και το αντίστροφο (αναλόγως προτίμησης).
Ο μύθος λέει ότι στο νησί της Νάξου ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάδνη που την είχε «αρπάξει» από την Κρήτη, μετά τον φόνο του Μινώταυρου.
Τα ιστορικά… τεκμήρια έδειξαν ότι η Πορτάρα είναι ό,τι απέμεινε από έναν αρχαίο ναό ο οποίος ξεκίνησε να χτίζεται τον 6ο-7ο αιώνα π.Χ., προς τιμήν του θεού Απόλλωνα. Ωστόσο το χτίσιμο του δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Το μεγαλεπίβολο ναό ξεκίνησε να κτίζει ο τοπικός τύραννος Λύγδαμις, θέλοντας να παρουσιάσει ένα ναό μεγαλύτερο από τον ναό του Δία στην Αθήνα και το ναό της Ήρας στη Σάμο. Πριν ολοκληρωθεί, όμως, η κατασκευή του, ήλθε η πτώση της τυραννίας του Λύγδαμι και ο ναός έμεινε έτσι, ημιτελής.
Την Πορτάρα απαρτίζουν τέσσερα μεγάλα κομμάτια ντόπιου μαρμάρου που το καθένα τους ζυγίζει περί τους 20 τόνους. Έχει ύψος σχεδόν 6 μέτρα και πλάτος περισσότερο από 3.5 μέτρα.
Πάνω στα απομεινάρια του ναού φτιάχτηκε ένας χριστιανικός ναός που χρησιμοποιήθηκε μέχρι την εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και καταστράφηκε ολοσχερώς.
Τα μάρμαρά του αφαιρέθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή άλλων κτισμάτων, κυρίως του Κάστρου της Χώρας.
