Όταν ένα παραμύθι απ' το παρελθόν ζωντανεύει στο παρόν, τότε η ιστορία του μετατρέπεται σε ένα ταξίδι στο χρόνο. Καθίστε αναπαυτικά και ζήστε το...
Μια φορά και έναν καιρό, πριν από 3.600 χρόνια, σε ένα ξακουστό κοσμοπολίτικο λιμάνι του Αιγαίου, οι άνθρωποι μόλις είχαν ξυπνήσει και ετοιμάζονταν για τις καθημερινές δουλειές τους. Τίποτα δεν προμήνυε τι επρόκειτο να συμβεί εκείνη την ανοιξιάτικη ημέρα, ούτε μάντης είχε δει στα οράματά του τι θα συνέβαινε αργότερα.... Όλα κυλούσαν ήρεμα, ώσπου ξαφνικά η γη άρχισε να κουνιέται, να σείεται και μια δυνατή βοή κυριάρχησε παντού. Ένας μεγάλος σεισμός είχε συμβεί. Πέτρινες σκάλες κόπηκαν στα δυο, λίθινοι τοίχοι έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλο, πήλινα αντικείμενα και μαρμάρινα διακοσμητικά και έπιπλα έσπασαν σε χίλια κομμάτια. Τα μεγάλα πιθάρια διαλύθηκαν, λάδια και καρποί χύθηκαν στο χώμα. Χάθηκαν μαζί τους πολλοί άνθρωποι…
Μα όταν ο εγκέλαδος καταλάγιασε κι η σκόνη κατακάθισε, οι κάτοικοι του λιμανιού που σώθηκαν ανασυγκροτήθηκαν και έπιασαν δουλειά. Η καταστροφή ήταν μεγάλη. Ενώ συμμάζευαν ερείπια, στύλωναν σκεπές και τοίχους, μάζευαν την πραμάτεια τους, ο εγκέλαδος όλο και τους θύμιζε την παρουσία του με μικρότερες και άλλοτε μεγαλύτερες δονήσεις. Είχαν άλλωστε συνηθίσει για χρόνια αυτή τη συμπεριφορά του, μα εκείνη τη φορά είχε δείξει το χειρότερο του πρόσωπο. Όμως κανείς δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία. Η ζωή έπρεπε να συνεχίσει τους ρυθμούς της. Έπρεπε να βρουν τους νεκρούς και να επαναφέρουν την τάξη. Έτσι έστησαν ένα πρόχειρο καταυλισμό για να μείνουν αλλά και να μεταφέρουν ό,τι πολύτιμο μπορούσαν εκεί, μέχρι να ξαναφτιαχτούν τα σπίτια τους…
Το πλούσιο λιμάνι της Σαντορίνης
Ήταν ιδιαίτερα πλούσιος αυτός ο τόπος. Το λιμάνι του, στρατηγικά τοποθετημένο, ήταν παντοδύναμο ανάμεσα στα λιμάνια ολόκληρου του Αιγαίου. Το εμπόριο ήταν η κύρια δραστηριότητα της τοπικής κοινωνίας και ο πλούτος που έφερνε ήταν ακαταμάχητος. Τα καράβια φορτώνονταν και εκφορτώνονταν ξανά και ξανά, σε μια διαδικασία ασταμάτητη. Τα πλούσια εμπορεύματα από τα λιμάνια της Κρήτης, της Αιγύπτου, της Κύπρου και αλλού διακινούνταν μέσω του λιμανιού και μοσχοπουλιούνταν σε πάμπολλους τόπους. Την εποχή εκείνη μάλιστα η Κύπρος είχε αναγνωρισθεί ως ανεξάντλητη πηγή χαλκού στη Μεσόγειο, ενώ η στρατηγική θέση του λιμανιού στον νέο δρόμο του μετάλλου μεταξύ Κρήτης και Κύπρου ήταν αδιαμφισβήτητη. Μάστορες, τεχνίτες και εργάτες δούλευαν νυχθημερόν με χυτευτήρες, μήτρες και καμίνια το μέταλλο, κατασκευάζοντας κάθε λογής όργανο και αντικείμενο. Στα μεγάλα εργαστήρια κεραμικής, οι ξακουστοί αγγειοπλάστες δημιουργούσαν καλλιτεχνήματα που στόλιζαν τα σπίτια της περιοχής αλλά και ταξίδευαν στα πέρατα της γης για να κοσμήσουν κατοικίες. Μια στρατιά από βαφείς, ναυπηγούς, κτίστες, μαραγκούς και λιθοξόους εργαζόταν αδιάκοπα σε διάφορες δουλειές. Η καθημερινότητα ήταν έντονη για όλους.
Η διάσημη Κόκκινη παραλία στο Ακρωτήρι
Οι πλούσιες κυρίες διάλεγαν τα πανάκριβα υφάσματα για να ράψουν τα καινούρια τους φουστάνια και τους χιτώνες των ανδρών τους και εκείνοι μέτραγαν τα κέρδη τους από τα πρόσφατα ταξίδια τους. Τα σπίτια τους ήταν αρχοντικά στολισμένα, με περίτεχνα και κομψά έπιπλα και διακοσμητικά από πολλές γωνίες της γης, ανατολή, αραβία και μαρτυρούσαν την ευμάρεια και τον κοσμοπολιτισμό των νοικοκυραίων τους.
Ο μυθικός Γρύπας
Το πρόγραμμα για τις μυήσεις των νέων αγοριών που θα γίνονταν άνδρες ετοιμαζόταν. Οι τελετές ήταν ιδιαίτερα μεγαλοπρεπείς και οι μεγάλες αίθουσες του δημόσιους κτηρίου έπρεπε να είναι έτοιμες. Τεράστιες τοιχογραφίες στόλιζαν τους τοίχους του, με παραστάσεις από τις ίδιες τις τελετές μύησης, αλλά και σκηνές από την καθημερινότητα τους. Ο μυθικός «Γρύπας» είχε περίοπτη θέση στις ζωγραφιές αυτές, αφού το σχέδιό του με το κεφάλι και φτερά αετού και το σώμα λιονταριού, συμβόλιζε τους δυο βασιλιάδες της γης και του αέρα, άρα τη δύναμη και την κυριαρχία.
Μετά το μεγάλο σεισμό πέρασαν 2-3 εβδομάδες με πολλές δουλειές και ετοιμασίες. Οι νεκροί περισυλλέχθηκαν και θαφτήκαν, στα κτήρια σιγά σιγά καταγράφονταν οι ζημιές για να διορθωθούν, τα σχέδια πάνω στον υδάτινο χάρτη της θάλασσας που θα έδιναν κατευθύνσεις για νέους προορισμούς δεν μπορούσαν να σταματήσουν.
Η μεγάλη έκρηξη
Όμως η φύση είχε άλλα σχέδια για το πλούσιο κοσμοπολίτικο λιμάνι. Το ηφαίστειο που έκρυβε στα σπλάχνα της η γη, είχε ξυπνήσει. Η πρώτη έκρηξη δεν άργησε να συμβεί και την ακολούθησε αμέσως και η δεύτερη. Δεν ήταν μεγάλες σε ένταση, ήταν όμως αρκετές για να ανοίξουν τον πόρο. Ασήμαντος ήταν ο χρόνος που πέρασε μέχρι την τεράστια έκρηξη. Η εξέλιξη ήταν τρομακτική. Μέσα σε 2-3 εικοσιτετράωρα 150 δισεκατομμύρια τόνοι πετρώματος εκτοξεύονται, μια τεράστια καλντέρα σχηματίζεται και ένα λευκό σάβανο τέφρας καλύπτει τα πάντα. Κάθε ίχνος ζωής στο κοσμοπολίτικο λιμάνι αφανίζεται… Πέρασαν πολλές δεκαετίες η ζωή να κατοικήσει πάλι εκεί. Όλα θάφτηκαν και παρέμειναν αιώνες ανέπαφα.
Το παραμύθι τελειώνει...
Πέρασαν αρκετά λεπτά μέχρι να συνέλθω από αυτό το απίστευτο παραμύθι. Όμως δεν ήταν παραμύθι. Βρισκόμουν στη Σαντορίνη, στο Ακρωτήρι σε μια μικρή αίθουσα σαν αμφιθεατράκι, όπου ο σπουδαίος καθηγητής Χρίστος Ντούμας, διευθυντής της ανασκαφής του Ακρωτηρίου και ο Δρ. Γιώργης Βουγιουκαλάκης ξακουστός ηφαιστειολόγος, μας περιέγραφαν τι συνέβη πριν από 3.600 χρόνια σε εκείνη την περιοχή. Ήταν σαν παραμύθι παιδικό η όλη ιστορία, μα η ξενάγηση που ακολούθησε μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, μου συμπλήρωσε τις εικόνες από τις αφηγήσεις τους.
«Το ηφαίστειο είναι ο γεννήτορας αυτού του τόπου και ανήκει σε όλους» μας είπε ο Δήμαρχος κ. Αναστάσιος Νικόλαος Ζώρζος καλωσορίζοντας μας στο νησί. Θέλησε να μας γνωρίσει τη φθινοπωρινή Σαντορίνη και να μας δείξει τον αρχαιολογικό χώρο που άνοιξε και πάλι για το κοινό φέτος, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών και την τοποθέτηση του στεγάστρου. Βρήκε υποστηρικτές τους επαγγελματίες του τουρισμού του νησιού και κάλεσε δημοσιογράφους για να «ανακαλύψουν», όπως είπε, την αρχαία πόλη στο Ακρωτήρι, που δεν είναι μόνο ο πιο σημαντικός αρχαιολογικός τόπος της Σαντορίνης, αλλά και η μεγαλύτερη αρχαιολογική ανακάλυψη σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο.
Ο Αρχαιολογικός χώρος στο Ακρωτήρι
Η ιστορία που σας περιέγραψα, είναι ο δικός μου μύθος και τον έφτιαξα με τα λόγια που μας περιέγραψαν οι καθηγητές Ντούμας και Βουγιουκαλάκης. Γιατί το πάθος αυτών των ανδρών, η επιστημονική γνώση, η αφοσίωση της ζωής τους στη Σαντορίνη, είναι συγκλονιστική. Όταν ακούς να περιγράφεται το Ακρωτήρι ως «κοσμοπολίτικο λιμάνι της εποχής του χαλκού» και βλέπεις με τα ίδια σου τα μάτια χιλιάδες χρόνια μετά τον οικισμό, τα αντικείμενα, τις απίστευτες σε τέχνη και κάλλος τοιχογραφίες.
Όταν περιπλανιέσαι στους δρόμους του, αντικρίζεις τα παράθυρα – βιτρίνες που πωλούνταν τα πολύτιμα αντικείμενα, βλέπεις τα καλούπια από τα κρεβάτια και τα κομψά τραπεζάκια σαλονιού, περνά από μπροστά σου αυτή η παραμυθένια ιστορία. Είχαμε μάλιστα την ευκαιρία να επισκεφθούμε τα εργαστήρια συντήρησης και φύλαξης των τοιχογραφιών και των κεραμικών ευρημάτων. Μια ολοκληρωτική καταστροφή κράτησε τα πάντα ανέπαφα και εμείς σήμερα μπορούμε να τα δούμε, να τα θαυμάσουμε και να τα μελετήσουμε.
Το στέγαστρο
Ο καθηγητής Χρίστος Ντούμας θέλησε μπροστά μας να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του στον αρχιτέκτονα Νίκο Φιντικάκη, «που με την ανυπόκριτη αφοσίωσή του στο έργο και την παντοειδή και ανιδιοτελή προσφορά του με κάνει να νιώθω υπερήφανος ως Έλληνας πολίτης και επιστήμονας» (όπως ήταν τα ακριβή λόγια του). Το βιοκλιματικό στέγαστρο που σκεπάζει πλέον τον αρχαιολογικό χώρο και τα μνημεία που περικλείει βοήθησε ώστε να αναβαθμιστούν και να γίνουν πιο προσιτά στο κοινό. Οι συνθήκες προστασίας των μνημείων και άνετης κυκλοφορίας επισκεπτών και εργαζομένων αναβαθμίστηκαν, ενώ παράλληλα αποκαταστάθηκε η αρμονία στο ήρεμο θηραϊκό τοπίο. «Αυτό καθαυτό, το στέγαστρο αποτελεί μνημείο της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής άξιο θαυμασμού» λέει ο κ. Ντούμας. Όνειρο του είναι η δημιουργία ενός μουσείου, στον χώρο του Ακρωτηρίου, που θα συνδέεται με υπόγειο τούνελ με τον αρχαιολογικό και θα στεγάζει τα ευρήματα του.
Μπορείς να περπατήσεις μέσα στην αρχαία πόλη του Ακρωτηρίου
Όσο για το ίδιο το ηφαίστειο, τον λόγο που η Σαντορίνη και η καλντέρα της είναι πασίγνωστη σε ολόκληρο τον κόσμο, με τις άπειρες καρποσταλικές φωτογραφίες και τις ομορφιές της να αποτελούν μύθο; Η μινωική -όπως ονομάζεται- έκρηξη της Σαντορίνης βρίσκεται στην πρώτη θέση μεγέθους έκρηξης ηφαιστείου των τελευταίων 10.000 ετών στον πλανήτη μας, μας είπε ο Δρ. Βουγιουκαλάκης. Μιλούσε με περισσή άνεση και αλήθεια για το τι έγινε κατά τη μεγάλη έκρηξη, στη δύση του 17ου αιώνα π.Χ., περιέγραφε το μεγαλείο της φύσης δισεκατομμύρια χρόνια πριν και διαβεβαίωνε ότι τέτοιες εκρήξεις επαναλαμβάνονται κάθε 20.000 χρόνια περίπου.
Δεν ξέρω πόσοι από εμάς που επισκεφτήκαμε το νησί φέτος το καλοκαίρι, πήγαμε μέχρι το Ακρωτήρι για να ξεναγηθούμε στον αρχαιολογικό χώρο. Σίγουρα όλοι θαυμάσαμε με τις ώρες τη θέα από την καλντέρα. Η εμπειρία μου αυτή και η ζωντάνια των ιστοριών και των εικόνων που άκουσα και είδα στη Σαντορίνη, κορυφώθηκε όταν με ένα ποτήρι Βινσάντο στην ταράτσα του ξενοδοχείου «Ηλιότοπος» στο Ημεροβίγλι, παρακολουθούσα τον ήλιο να πέφτει πίσω από τη Θηρασία. Είμαι σίγουρη ότι το κοσμοπολίτικο λιμάνι της Εποχής του Χαλκού στο Ακρωτήρι είναι ο λόγος της επόμενης επίσκεψής σας στο νησί.
(Η φωτογραφία με το πέμπλο από σύννεφα πάνω στην Καλντέρα, είναι της Ελένης Κωνσταντινίδη)
