Αποστολή στην Πάτμο: Σπύρος Πιστικός
Το να ξεκινάς ένα ταξίδι με προκατάληψη για τον τόπο προς τον οποίο ταξιδεύεις γενικά δεν είναι καλό πράγμα – ειδικά αν ταξιδεύεις για πρώτη φορά εκεί. Είναι σαν να βάζεις ένα στοίχημα με τον τόπο αυτό, και να φροντίζεις από πριν να το στήσεις με τέτοιο τρόπο, ώστε να το κερδίσεις. Ε, εγώ με την Πάτμο το έχασα το στοίχημα.
Στο μυαλό μου, η Πάτμος ήταν μία «Τήνος Νο2», μία «Τήνος της άγονης γραμμής», ή, για να το θέσω πιο απλά, ένα νησί που προσφέρεται κυρίως για θεούσες, γιαγιάδες και άλλες παρόμοιες συμπαθείς (ή όχι και τόσο συμπαθείς) κοινωνικές ομάδες.
Γιατί όταν σκέφτεσαι «Πάτμος», τα πρώτα πράγματα που σου έρχονται στο μυαλό είναι η Αποκάλυψη, ο μυστηριώδης Ιωάννης και μαυροφορεμένοι καλόγεροι και καλόγριες που σε κοιτούν με ένα βλέμμα που κυμαίνεται από βλοσυρό ως και άγριο εσένα, τον αμαρτωλό με τη βερμούδα και τις σαγιονάρες.
Σε αυτό σίγουρα βοηθά η Ιερά Μονή Πάτμου, που δεσπόζει στην κορυφή της Χώρας, της πρωτεύουσας του νησιού, καθώς και το Ιερό Σπήλαιο της Αποκαλύψεως, όπου ο Ιωάννης φέρεται να έγραψε την Αποκάλυψη, το τελευταίο βιβλίο της Καινής Διαθήκης, που μοιάζει με πρώιμο σενάριο για χολιγουντιανή υπερπαραγωγή για το τέλος του κόσμου.
Αυτά είναι, αναμφίβολα, τα πιο γνωστά αξιοθέατα της Πάτμου. Κάθε καλός χριστιανός νιώθει την ανάγκη να περάσει από την Ιερά Μονή, να προσκυνήσει τις εικόνες, να αγοράσει ένα κομποσκοίνι, να θαυμάσει το Μουσείο με τα μοναδικά εκθέματα (μεταξύ των οποίων και φετφάδες που αφορούσαν στο νησί από τον Μωάμεθ τον Πορθητή, τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή και άλλους Οθωμανούς σουλτάνους με τέτοια βαρύγδουπα προσωνύμια), και κατόπιν να κατηφορίσει προς το Ιερό Σπήλαιο και να αφουγκραστεί την αύρα της Αποκάλυψης, σε έναν πραγματικά επιβλητικό χώρο, που δεν είναι να απορείς ότι κάποιος έγραψε εκεί μέσα ένα από τα σημαντικότερα (και πιο αμφιλεγόμενα) εκκλησιαστικά βιβλία όλων των εποχών.
Ναι, αλλά μετά; Αυτό είναι η Πάτμος; Να πας μία μέρα, να δεις τη Μονή και το Σπήλαιο και μετά να πας σε ένα «κανονικό» νησί που να έχεις και κάτι παραπάνω να κάνεις; Η απάντηση είναι «όχι». Αλλά πρέπει να της επιτρέψεις να σου αποκαλυφθεί, για να καταλάβεις ότι η Πάτμος δεν είναι απλά το «νησί της Αποκάλυψης», αλλά ένα νησί σκέτη αποκάλυψη.
Πρώτα απ’ όλα, δε χρειάζεται καν να είναι κανείς χριστιανός για να περάσει καλά στην Πάτμο. Γιατί και η αρχιτεκτονική της Μονής, και η ατμόσφαιρα του Σπηλαίου, και οι παραλίες με τα γαλάζια νερά, και τα γραφικά σοκάκια της Χώρας, και τα όμορφα μαγαζιά της Σκάλας, και το καταπληκτικό φαγητό, όλα αυτά είναι πράγματα που μπορεί να τα χαρεί οποιοσδήποτε, ανεξαρτήτως θρησκείας, φύλου, χρώματος, ομάδας αίματος ή ομάδας στο ποδόσφαιρο.
Επίσης, πέρα από τη Μονή και το Σπήλαιο, υπάρχει και ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον (και βραβευμένο!) αξιοθέατο που πολλοί δε γνωρίζουν: Οι τρεις ανεμόμυλοι στη Χώρα. Όχι, δεν μπέρδεψα τα νησιά: Εννοώ στη Χώρα της Πάτμου.
Όπως πληροφορήθηκα, ένας Ελβετός φιλέλληνας τραπεζίτης, ο Σαρλ Πικτέ, που συνηθίζει να έρχεται στη χώρα μας για ιστιοπλοΐα, θέλησε να κάνει στην Ελλάδα ένα δώρο. Και ενώ ασφαλώς θα δεχόμασταν και μετρητά, ο εν λόγω Ελβετός σκέφτηκε να κάνει ένα δώρο που να έχει σχέση και με τη μεγάλη αγάπη του, την ιστιοπλοΐα. Και τι είναι η ιστιοπλοΐα; Άνεμος και πανί.
Όπως και ένας ανεμόμυλος… Οι τρεις ανεμόμυλοι της Πάτμου ήταν ιδανική επιλογή: Έχοντας κατασκευαστεί το 1588, κατά τη δεκαετία του 1950 περιέπεσαν σε αχρηστία, όμως με πρωτοβουλία του Πικτέ ανακαινίστηκαν και λειτούργησαν ξανά το 2010, και μάλιστα το 2012 η αναστήλωσή τους βραβεύτηκε από την Europa Nostra, την πανευρωπαϊκή ομοσπονδίας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σήμερα, ο πρώτος από τους τρεις ανεμόμυλους λειτουργεί και μπορεί να παράξει αλεύρι, ενώ μελλοντικά θα επιχειρηθεί ο δεύτερος ανεμόμυλος να παράξει ηλεκτρική ενέργεια.
Όχι πολύ μακριά από τους ανεμόμυλους βρίσκει κανείς το Αρχοντικό Νικολαΐδη, ένα παλιό σπίτι του νησιού που χτίστηκε τον 17ο και 18ο αιώνα και σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, αποτελώντας χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής του νησιού.
Αυτό που εμένα με άφησε άναυδο και με ανάγκασε να το παρακολουθώ ακίνητος για πέντε λεπτά τουλάχιστον (κάτι που δε μου συμβαίνει συχνά σε μουσεία, για να είμαι ειλικρινής) είναι ο «αμπάταρος», ένα παράξενο έπιπλο (δεν ξέρω αν μπορεί κανείς όντως να το χαρακτηρίσει «έπιπλο», πιο πολύ με ξύλινη κουρτίνα μοιάζει) που χώριζε το κυρίως δωμάτιο από το υπνοδωμάτιο, ενώ διέθετε και ράφια και αποθηκευτικό χώρο, και το οποίο ήταν διακοσμημένο με εντυπωσιακά σχέδια που προσωπικά μου θύμισαν κάτι από παραδοσιακή ιαπωνική και κινεζική τέχνη.
Ναι, κατάλαβα, αρκετά με αυτά. Σε ένα νησί σε ενδιαφέρουν περισσότερο οι παραλίες παρά τα μουσεία. Κατανοητό (αλλά δε φαντάζεσαι και πόσο λάθος). Λοιπόν, η Πάτμος έχει και καλές παραλίες. Ο Κάμπος, η Πέτρα και το Αγριολιβάδι διαθέτουν οργανωμένες πλαζ, όμως και οι «ανοργάνωτες» παραλίες έχουν τις χάρες τους, και ιδιαίτερα η Λάμπη, με τα απίθανα βότσαλα που χαίρεσαι να στραπατσάρεις το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σου σε αυτά. Μάλιστα, όπως μου είπαν, κάποιοι πήγαιναν με σακούλες ολόκληρες και έπαιρναν τα πολύχρωμα βότσαλα της παραλίας, με αποτέλεσμα να τοποθετηθεί αυτή η πινακίδα:
δε θα ήθελες να πας φυλακή για λίγα βοτσαλάκια, έστω και πανέμορφα, ε;
Άλλες ενδιαφέρουσες παραλίες είναι το Λιβάδι του Γερανού και η Βαγιά (που στις πινακίδες θα δεις «Βάγια», αλλά οι ντόπιοι με διαβεβαίωσαν ότι λέγεται «Βαγιά», και υποθέτω πως ξέρουν καλύτερα), όμως για να δεις τις καλύτερες παραλίες πρέπει να κουραστείς λίγο (ή πολύ).
Οι Δίδυμες, προς τα βόρεια του νησιού, είναι αυτό που λέει το όνομά τους: Δύο δίδυμες παραλίες στη σειρά. Μόνο που για να φτάσεις εκεί πρέπει να περπατήσεις αρκετά, καθώς το αυτοκίνητο σε πηγαίνει μέχρι ενός σημείου. Αλλά ακριβώς για το λόγο αυτό, οι Δίδυμες δεν έχουν πολύ κόσμο. Υπ’ όψιν ότι επισήμως οι Δίδυμες δε λέγονται καν Δίδυμες, αλλά Λιγγίνου – σε κάποιους δεν αρέσει να τις αποκαλείς με το τουριστικό τους όνομα.
Ωστόσο, αν παίζαμε «Κόντρες», στο «ρωτήσαμε 100 ανθρώπους και ψάχνουμε τη δημοφιλέστερη απάντηση στην εξής ερώτηση: Ποια είναι η καλύτερη παραλία της Πάτμου;», η ομάδα που θα κέρδιζε θα ήταν αυτή που θα απαντούσε: «Η Ψιλή Άμμος». Μία παραλία όπου για να πας πρέπει να περπατήσεις για μισή ώρα από τον όρμο του Σταυρού μέσα από ένα κακοτράχαλο μονοπάτι, όπου ακόμα και τα αγριοκάτσικα δυσκολεύονται να ισορροπήσουν – ή, φυσικά, να πάρεις ένα από τα καραβάκια που πηγαίνουν προς την Ψιλή Άμμο και να αφήσεις τους άλλους να ζορίζονται.
Η Ψιλή Άμμος είναι η πιο πολυσυλλεκτική παραλία που έχω δει ποτέ. Από τη μία πλευρά, οικογένειες και ζευγάρια να ξαπλώνουν αναπαυτικά στην παχιά άμμο, κάτω από την εξίσου παχιά σκιά των δέντρων, ή να πλατσουρίζουν στη θάλασσα, που είναι μία από αυτές τις εκνευριστικά ρηχές θάλασσες που περπατάς, περπατάς, και μέχρι να σου φτάσει το νερό στο λαιμό έχουν πονέσει τα γόνατά σου. Από την άλλη πλευρά, γυμνιστές που τα βγάζουν όλα στη φόρα και ελεύθερο κάμπινγκ. Μία παραλία για όλα τα γούστα.
Σε συνδυασμό μάλιστα με το ταβερνάκι στην αρχή της παραλίας, η Ψιλή Άμμος θυμίζει κάτι από 70s, άντε 80s. Και δεν είναι το μοναδικό τέτοιο μέρος: Στις συζητήσεις που κάναμε για το νησί στην παρέα μου, οι λέξεις που χρησιμοποιούσαμε συχνότερα ήταν «ρετρό» και «eightyλα» (80ίλα, για να γίνει πιο σαφές).
Η Πάτμος δεν είναι «ιν», δεν είναι «τρέντι», είναι όμως «ρετρό», και αυτό της προσδίδει μία ευπρόσδεκτη ιδιαιτερότητα. Και αυτό το ρετρό στιλ αφορά και στα καταλύματα διαμονής. Πολλά rooms to let και παλιά ξενοδοχεία, στη συντριπτική τους πλειοψηφία με το όνομα του ιδιοκτήτη τους (Studios Τάδε, Δείνα Hotel και πάει λέγοντας).
Από αυτά τα παλιά ξενοδοχεία ξεχωρίζει το Skala Hotel, στο λιμάνι, που μόλις περνάς από την εξωτερική του είσοδο, τυλιγμένη με βουκαμβίλιες, νομίζεις ότι έχεις μπει σε χρονοκάψουλα και έχεις ταξιδέψει στο 1981 – αν βέβαια το 1981 υπήρχαν κλιματιστικά και μεγάλες τηλεοράσεις. Είναι δύσκολο να είσαι ρετρό χωρίς να είσαι ξεπερασμένος, αλλά εκεί τα καταφέρνουν αρκετά καλά.
Αντίθετα, το Patmos Aktis στο Γροίκο δεν είναι ρετρό. Χτισμένο πάνω στο παλιό Xenia, είναι το μοναδικό πεντάστερο ξενοδοχείο του νησιού, και δικαιολογεί τα αστέρια του αυτά με πολυτελή δωμάτια και bungalows, πολλά εκ των οποίων έχουν ιδιωτικές πισίνες.
Φυσικά, ως πεντάστερο ξενοδοχείο, δεν είναι για όλα τα πορτοφόλια, ειδικά σε high season – όμως το μικρό του αδελφάκι, το Silver Beach, είναι αρκετά πιο προσιτό.
Το Patmos Aktis είναι επίσης το μέρος όπου θα απολαύσεις ίσως τα πιο gourmet πιάτα του νησιού – ναι, πολύ σωστά, περνάμε στο μείζον ζήτημα του φαγητού στην Πάτμο.
Στο Patmos Aktis υπάρχουν δύο εστιατόρια, το Apokalypsis και τo Plefsis. Υπεύθυνος και για τα δύο είναι ο σεφ Δημήτρης Παμπόρης, που στο μεν Apokalypsis πειραματίζεται με fusion στοιχεία, μπλέκοντας δημιουργικά υλικά και κουζίνες του κόσμου, στο δε Plefsis «παίζει» με τα παραδοσιακά φαγητά μίας ταβέρνας, δίνοντάς τους ένα στοιχείο καινοτομίας – το Plefsis είναι αυτό που θα λέγαμε «ταβέρνα with a twist».
Από εκεί και πέρα, φανταστικά φαγητά θα βρείτε και στον Μπενέτο, λίγο έξω από τη Σκάλα, με λαχανικά από το μποστάνι του και «πειραγμένα» (με την καλή έννοια) πιάτα, καθώς και εξαιρετικό κρασί. Επίσης, στο Διακόφτι, ο Ταρσανάς εκτός από πολύ καλό ψάρι φτιάχνει και ένα πρωτότυπο καταΐφι με σπανάκι και τυρί – και παράλληλα φτιάχνει και το σκάφος σας, αν έχετε, αφού πέρα από εστιατόριο είναι και πραγματικός ταρσανάς, δηλαδή καρνάγιο, δηλαδή τέλος πάντων το μέρος όπου κατασκευάζονται ή επισκευάζονται σκάφη.
Από εκεί και πέρα, υπάρχουν πιο παραδοσιακές ταβέρνες όπως η Όστρια (με φρέσκο ψάρι) και ο Παντελής (με τη μυστική συνταγή για τυροκεφτέδες) στη Σκάλα, όμως υπάρχουν και κάποια μυστικά του νησιού που αξίζει κανείς να ξέρει: Στη Βαγιά, η κυρία Ευτυχία φτιάχνει το πιο απίθανο σοκολατοκέικ όχι μόνο του νησιού ή των Δωδεκανήσων, αλλά σε μία αρκετά μεγαλύτερη ακτίνα – οπωσδήποτε συνοδευόμενο από παγωτό βανίλια.
Στην Ψιλή Άμμο, το μοναδικό ταβερνάκι διαθέτει φοβερό κατσικάκι κοκκινιστό (ναι, τα κατσικάκια που βλέπεις στη διαδρομή προς την Ψιλή Άμμο καταλήγουν κοκκινιστά – αλλά εκείνη την ώρα δεν το πολυσκέφτεσαι). Και στην οργανωμένη παραλία του Κάμπου, στο George’s Place, θα βρεις πεντανόστιμο κις λορέν – όχι ακριβώς παραδοσιακό προϊόν της Πάτμου, αλλά ό,τι πρέπει για να ανακτήσεις τις χαμένες θερμίδες από το κολύμπι.
Βέβαια, μία από τις ιδιαιτερότητες της Πάτμου είναι ότι δεν έχει σχεδόν κανένα παραδοσιακό προϊόν. Που μας φέρνει στο αιώνιο ερώτημα που βασανίζει τους απανταχού ταξιδιώτες από την απαρχή του τουρισμού: Τι θα πάρω στη μαμά μου, τον μπαμπά μου, τον αδελφό μου, τους συναδέλφους στη δουλειά, τη θεία Νίτσα από το χωριό, το βαφτιστήρι μου, το καναρίνι μου; Μη μας πουν και τσίπηδες (έστω κι αν είμαστε).
Η προφανής επιλογή είναι τα πουγκιά, παραδοσιακά γλυκά που βγαίνουν σε δύο βερσιόν, φουρνιστά και τηγανιτά – σε κάθε περίπτωση, γεμισμένα με καρυδόψιχα και αμυγδαλόψιχα και νοτισμένα με ντόπιο ανθόνερο, που δεν έχει καμία σχέση με αυτό του εμπορίου και τους δίνει μία πολύ ιδιαίτερη γεύση.
Επίσης, το ανθόνερο κάνει θαύματα και στα αμυγδαλωτά της Πάτμου, ενώ στον “Χάρη”, στο κέντρο της Σκάλας, βρήκα και ωραία γλυκά κουταλιού και μαρμελάδες. Επίσης, κυκλοφορεί και μία πατινιώτικη τυρόπιτα, που μοιάζει περισσότερο με τάρτα και έχει έντονη γεύση αυγού - προφανώς συγκαταλέγεται και αυτή στα ντόπια προϊόντα.
(το πάνω δεξιά είναι το περίφημο «πουγκί». Το κάτω δεξιά είναι μία δίπλα, και αριστερά βλέπετε δύο σοκολατοκέικ της κυρίας Ευτυχίας, όχι πολύ πριν εξαφανιστούν μέχρι τελευταίου ψίχουλου)
Κάτι που έμαθα για την Πάτμο στις λίγες μέρες διαμονής μου εκεί είναι ότι έλκει σαν μαγνήτης τους καλλιτέχνες. Ζωγράφοι, μουσικοί, ηθοποιοί, είναι πολλοί αυτοί που επισκέφθηκαν την Πάτμο και τελικά κατέληξαν να αγοράσουν σπίτι και να μείνουν για πάντα στο νησί. Υπερβολικά πολλοί για να είναι απλώς σύμπτωση.
Όπως μου έλεγε χαρακτηριστικά ο Μάκης, αντιπρόεδρος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του νησιού, η Πάτμος λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός συναισθημάτων: Αν πας στην Πάτμο για να ερωτευτείς, θα ερωτευτείς τρελά. Αν πας έτοιμος για καυγά, θα «σκοτωθείς». Και, όπως φαίνεται, αν πας για να βρεις έμπνευση για το επόμενο έργο σου, θα τη βρεις και με το παραπάνω.
Κάποια ακόμα πράγματα που έμαθα για την Πάτμο:
Αξίζει να νοικιάσει κανείς αυτοκίνητο στο νησί. Ειδικά αν μείνεις για λίγες μέρες, μάλλον θα ήταν σοφό να αφήσεις το αγαπημένο σου αμαξάκι στο γκαράζ σου και να προτιμήσεις να νοικιάσεις ένα patmobile (Πάτμος + batmobile – get it?), μια και η βενζίνη δεν είναι πρόβλημα: Μπορείς να πας από τη μία άκρη του νησιού στην άλλη μέσα σε μισή ώρα, ενώ όλες οι αποστάσεις είναι αρκετά σύντομες. Βέβαια, ένα πρόβλημα μπορεί να είναι ότι σε ολόκληρο το νησί υπάρχουν μόνο δύο πρατήρια βενζίνης, αμφότερα στη Σκάλα – αλλά αν είσαι προσεκτικός, αυτό δε θα σε απασχολήσει.
Το κεντρικό οδικό δίκτυο είναι μια χαρά (για νησί). Οι επιμέρους δρόμοι που οδηγούν στις διάφορες παραλίες είναι αναμενόμενα στενοί, αλλά και πού δε συμβαίνει αυτό;
Η κεντρική πλατεία της Χώρας ονομάζεται πλατεία Αγίας Λεσβίας, από τη φερώνυμη εκκλησία που βρίσκεται εκεί. Ωστόσο, στη σχετική ταμπέλα κάποιος έχει σβήσει το πρώτο “σ”, και τώρα γράφει “πλατεία Αγίας Λεβιάς”. Δεν είναι ότι θέλω να πω κάτι, απλά ένιωσα την ανάγκη να το μοιραστώ και με άλλους.
Σε κάποιες από τις πιο απομακρυσμένες παραλίες του νησιού είναι πολύ πιθανό το σήμα του κινητού να είναι από ασθενές έως ανύπαρκτο. Και αυτό ΔΕΝ το λέω για κακό.
Να μην ξεχάσω: Το νησί έχει και νυχτερινή ζωή, έστω και όχι ιδιαίτερα έντονη. Στη Χώρα, ξεχώρισα το Θαλάμι με την (εξωφρενικά μαυρισμένη και εξωπραγματικά ευγενική) σερβιτόρα Μαρία, που σου πιάνει την κουβέντα και την απολαμβάνεις περισσότερο και από το ποτό σου. Στη Χώρα υπάρχει ακόμα η Στοά και η Αστοιβή (που όμως δεν είχε ανοίξει ακόμα όταν πήγα), ενώ στη Σκάλα ωραία ατμόσφαιρα έχει το Ginger Bar.
Μην μπεις καν στον κόπο να πας με κοντή φούστα ή σορτσάκι στην Ιερά Μονή. Αντίθετα, ενδείκνυται μακριά φούστα ή μακρύ παντελόνι. Σε άλλο μοναστήρι, παλιότερα, μου έχει τύχει να πάω με βερμούδα και να μου δώσουν να φορέσω μακριά φούστα για να μη σκανδαλίσω τα θεία. Δεν το ξαναπερνάω αυτό.
Στην Πάτμο θα πας (και θα γυρίσεις) με το Blue Star 2, που θα σε αφήσει στη Σκάλα. Εκεί θα σε υποδεχθούν, παραδοσιακά, οι "κράχτες" των rooms to let. Ένα ακόμα ρετρό στοιχείο που θα σε κάνει να νιώσεις ότι πρωταγωνιστείς σε τηλεταινία της δεκαετίας του '80.
Πού καταλήγουμε, λοιπόν; Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Πάτμος δεν είναι αυτό που μπορεί να φανταζόμαστε πολλοί από μας, αλλά κάτι αρκετά διαφορετικό. Το θέμα είναι ότι πίσω από την Αποκάλυψη κρύβεται μία ολόκληρη σειρά αποκαλύψεων, που όμως δεν υπάρχει κανένας Ιωάννης να τις κάνει για σένα: Πρέπει να τις βρεις εσύ. Να βάλεις ένα στοίχημα με την Πάτμο, και να το χάσεις πανηγυρικά.
