Άνω Σύρος, το «μεσαιωνικό κάστρο» που προστάτευε από τους πειρατές

Μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής κυριαρχούν και σήμερα στα σπίτια

To κάστρο κατά των πειρατών. Κάπως έτσι θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει την Άνω Σύρο το μεσαιωνικό διοικητικό κέντρο της κυρίας των Κυκλάδων.

Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης

Στα στενά της λέγεται πως ο έπαιζε Βαμβακάρης - στην ταβέρνα του Λίλη που υπάρχει έως και σήμερα -, τη Φραγκοσυριανή του. Ένας οικισμός βρίσκεται μακριά από τον πολυσυλλεκτικό πυρήνα της πρωτεύουσας Ερμούπολης. Μιας πρωτεύουσας με κατάλοιπα από την εποχή της βιομηχανικής και εμπορικής ισχύος του νησιού, όταν εκείνη – και όχι ο Πειραιάς – ήταν το διαμετακομιστικό κέντρο της Ελλάδας. Εξ ου και τα κτίρια που συναντά κανείς, εντελώς ετερόκλιτα μεταξύ τους. Και ίσως σε κάποιος δεν θυμίζουν καθόλου την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων. Από πετρόχτιστα, έως σπίτια με κεραμοσκεπή, δίχρωμες κατοικίες ή και κτίρια με αρχιτεκτονικά κατάλοιπα μεγαλούπολης. Και όλα τους στο κέντρο της κυκλαδίτικης πρωτεύουσας.

Βλέποντας την Άνω Σύρο καθώς υψώνεται λίγα μόλις χιλιόμετρα από την Ερμούπολη, θα παρατηρήσει μια σχεδόν κωνική διάταξη των κτιρίων καθώς πέρα από την καθολική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στην κορυφή, τα σπίτια εκτείνονται προοδευτικά προς από τα ψηλά προς τα χαμηλά περιμετρικά του λοφίσκου που προβάλλει ως η ψηλότερη κορυφή του νησιού.

Γύρω από τον οικισμό υπάρχουν 7 πύλες, είσοδοι, οχυρωματικές κατασκευές που εγκαταστάθηκαν κατά τη δημιουργία του. Κάποιες από αυτές μάλιστα σώζονται έως και σήμερα.

Μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής κυριαρχούν και σήμερα στα σπίτια. Πετρόχτιστες κατοικίες με μικρά παράθυρα. Πάνω από τα στενά και χαμηλά παράθυρα το πρέκι, προεξέχει πάντα για να εμποδίζει τα νερά της βροχής να εισβάλλουν στα σπίτια. Οι τοίχοι δεν είναι ποτέ τους επίπεδοι, αλλά σαρδελωτοί με χαρακιές από τη μία άκρη στην άκρη. Τέχνασμα των παλιών καθώς οι λείες επιφάνειες αντανακλούν πιο έντονα το ηλιακό φως, ενώ οι ανομοιόμορφες το απορροφούν.

Περνώντας από τα στενοσόκακα παρατηρεί κανείς τις φαλτσογωνιές. Φαγωμένες γωνίες, προορισμένες για να διευκολύνουν τη διέλευση των ζώων που μετέφεραν κάποτε από τρόφιμα έως και δομικά υλικά από το λιμάνι μέχρι την Άνω Σύρο.

Στο πάνω μέρος, στις πόρτες πολλών σπιτιών, οι κομμένες μικρές πορτούλες γνωστές ως κουτσομπόλες. Από εκεί έβγαζαν το κεφάλι τους οι κύριοι και οι κυράδες για να επικοινωνήσουν με τους περαστικούς ή να βάλουν μια φωνή στο γείτονα όταν ήθελαν να του πουν το οτιδήποτε τους απασχολούσε. Συνήθως στις δίφυλλες πόρτες, ανοίγει μόνο η μία τους πλευρά για να αερίζεται ο χώρος και να μην εισβάλλουν τα… αδιάκριτα ζώα στο σπίτι.

Στη μια πλευρά του οικισμού το νησάκι του Σαν Μιχάλη χτισμένο με απόλυτο σεβασμό συνυπάρχει αρμονικά με το τοπίο. Και ακριβώς απέναντι του βρίσκεται η πηγή του Αγίου Αθανασίου. Το πλυντήριο μιας άλλης εποχής όπου οι νοικοκυρές έπλεναν τα ρούχα τους και οι κάτοικοι προμηθεύονταν το νερό του σπιτιού τους, κουβαλώντας το με κοφίνια πολύ πριν το δίκτυο ύδρευσης φτάσει ως εκεί.

Στην κορυφή της Άνω Σύρου καμαρώνει ο καθεδρικός ναός του Αγίου Γεωργίου των καθολικών. Επί Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι όχι μόνο κατέστρεψαν το 1617 την ιστορική καθολική εκκλησία αλλά απαγχόνισαν και τον τότε επίσκοπο, Ανδρέα Κάργα, τον οποίο κρέμασαν από το κατάρτι του πλοίου.

Ο ναός έλαβε την τελική του μορφή το 1844. Ανακαινίστηκε συνολικά τρεις φορές και η τελευταία από αυτές ολοκληρώθηκε το 2015. Σιγά σιγά χτίζονταν σπίτια γύρω από το ναό. Το ένα σπίτι μετά το άλλο έδωσαν στην Άνω Σύρο τη σημερινή της μορφή. Θρυλείται πως όταν οι Συριανοί ήθελαν να χτίσουν το ναό, είχαν κατά νου τους την περιοχή Γερούσι. Λέγεται όμως ότι τον έχτιζαν τη μέρα και το ίδιο βράδυ γκρεμιζόταν. Όταν ξεκίνησε η ανέγερση του ναού στην κορυφή της Άνω Σύρου, κάποιοι πίστεψαν ότι τα υλικά ανέβαιναν ωθούμενα από μία απροσδιόριστη δύναμη, την οποία κάποιοι απέδωσαν στον Άγιο Γεώργιο. Γι’ αυτό και η εκκλησία όχι μόνο χτίστηκε εκεί αλλά πήρε και το όνομα του Αγίου.

Σύμφωνα πάντως με την επικρατέστερη εποχή, ο λόγος για τον οποίο η εκκλησία δεν χτίστηκε στο Γερούσι, είναι ότι η περιοχή βρίσκεται αρκετά κοντά στη θάλασσα και θα ήταν ευάλωτη στους πειρατές.