Ο στοχαστής που μίλησε πρώτος για τον μαζικό πολιτισμό του «παγκόσμιου χωριού»
Τα 106 χρόνια από την γέννηση του Μάρσαλ Μακ Λούαν τιμάει με το σημερινό της doodle η Google.
«Το μέσο είναι το μήνυμα», έλεγε ανατρέποντας όσα ήξερε η ανθρωπότητα για τον Τύπο και την επικοινωνιακή πράξη.
Ο στοχαστής που μίλησε πρώτος για τον μαζικό πολιτισμό του «παγκόσμιου χωριού» καθιέρωσε τον όρο media -όπως τον ξέρουμε σήμερα-, ενώ προέβλεψε ακόμα και την εμφάνιση των ριάλιτι σόου.
Τον αποκάλεσαν «αρχιερέα της μαζικής κουλτούρας» και «μεταφυσικό των media», κι αυτό γιατί προφήτευσε την ηγεμονία τους στην κοινωνία και την καταλυτική επίδρασή τους πάνω μας, με τον ίδιο να φαντάζει έτσι ένας από τους πλέον πρωτότυπους και οξυδερκείς μεταπολεμικούς στοχαστές.
Ο καναδός θεωρητικός υποστήριζε ήδη από τη δεκαετία του '60 ότι «σήμερα ο καθένας μας ζει εκατοντάδες χρόνια μέσα σε μια δεκαετία», την ίδια ώρα που οι απόψεις του για τα ηλεκτρονικά μέσα απολαμβάνουν σήμερα μια νέα ζωή, καθώς το ίντερνετ αποτελεί τον νέο δίαυλο πληροφόρησης και ψυχαγωγίας.
Στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο λοιπόν ο άγνωστος 50άρης καθηγητής θα φέρει τρικυμία στα θεωρητικά πράγματα και θα εκτοξευτεί σε καθεστώς «προφήτη» με τα δύο πρώτα του βιβλία: «Ο Γαλαξίας του Γουτεμβέργιου» (1962) και «Για να καταλάβουμε τα μέσα επικοινωνίας» (Understanding The Media - 1964).
Εκεί, αλλά και σε πλήθος κατοπινών συγγραμμάτων, ο Μακ Λούαν διατύπωσε τις επαναστατικές θεωρίες του για την εξέλιξη των μέσων επικοινωνίας, με την κλασική πλέον θέση του να είναι πως το μέσο -ο τρόπος επικοινωνίας- δεν αποτελεί απλό «μεταφορέα» νοημάτων και μηνυμάτων αλλά αντιθέτως υποκαθορίζει τόσο τη μορφή όσο και το περιεχόμενο του μηνύματος. Ο πολυθρύλητος αφορισμός του «Το μέσο είναι το μήνυμα» ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στα ήδη ταραγμένα ύδατα της επικοινωνιολογίας!
Έγινε ένα μαύρο πρόβατο του ακαδημαϊσμού, ένας προβοκάτορας που έρχεται να ρίξει λάδι στη θεωρητική φωτιά με εμφατικές διακηρύξεις όπως ότι «οι διαφημίσεις είναι η τέχνη του 20ού αιώνα» (ή «η τέχνη των σπηλαίων του 20ού αιώνα»!). Παρά το γεγονός ότι η δουλειά του έγινε δεκτή με επιφυλακτικότητα από το κατεστημένο ακαδημαϊκό σύστημα, αγκαλιάστηκε ολόψυχα από τη νέα θεωρητική τάση της δεκαετίας του '60, με τα δραστικά κελεύσματα του Μακ Λούαν για επαναξιολόγηση του ανθρώπινου ψυχισμού, έτσι όπως διαμορφώνεται με την επίδραση τεχνολογίας και νέων μέσων επικοινωνίας, να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στον κόσμο που ξεπηδούσε στη νέα αυτή εποχή.
Σύντομα βέβαια, και παρά την πρωτοφανή επίδραση της θεωρητικής του ματιάς σε τηλεόραση, διαφήμιση και Τύπο, οι ιδέες του θα έφευγαν από το προσκήνιο, με τον ίδιο ωστόσο να συνεχίζει να απολαμβάνει καθεστώς συμβόλου. Ταυτόχρονα, το 1967 υποβάλλεται σε εγχείριση αφαίρεσης όγκου από τον εγκέφαλο, σε «μέγεθος μπάλας του τένις», όπως θα πει χαρακτηριστικά, με τον ίδιο να ανακαλύπτει κατόπιν ότι λόγω της επέμβασης «μπόλικα χρόνια μελέτης είχαν εξαφανιστεί».
Το 1979 υπέστη σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο, που επηρέασε καθοριστικά την ικανότητα ανάγνωσης και ομιλίας, γεγονός που τον ανάγκασε να εγκαταλείψει τα διδακτικά του καθήκοντα. Κι έτσι, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1980, ο μεγάλος διανοητής έφυγε από τη ζωή, πεθαίνοντας στον ύπνο του.
Μετά τον θάνατό του, το άλλοτε πανεπιστημιακό celebrity ξεχάστηκε μεμιάς από τη μαζική κουλτούρα που τόσο τον είχε λατρέψει, οι ιδέες του έμελλε ωστόσο να γνωρίσουν μια δεύτερη ζωή, αναβιώνοντας στη δεκαετία του 1990 όταν ο Tim Berners-Lee «ανακαλύπτει» τον Παγκόσμιο Ιστό και ο Marc Andreessen τον κάνει προσιτό στο κοινό μέσω του Netscape Navigator.
Η κουλτούρα του διαδικτύου επανέφερε στο προσκήνιο τις θεωρητικές του ιδέες, καθώς ο «προφήτης» είχε προβλέψει τόσο τον κυβερνητικό πολιτισμό του μέλλοντος όσο και την εξαφάνιση των γραπτών κειμένων, που θα σκότωναν λέει μεμιάς η τηλεόραση αλλά και η τεχνολογία της ηλεκτρονικής επικοινωνίας.
Αρκετά ειρωνικά, στην ταφόπλακά του είναι χαραγμένο το μήνυμα «Η αλήθεια θα σε απελευθερώσει» (The truth shall set you free), πράγμα απόλυτα ταιριαστό για τον πολυβραβευμένο φιλόσοφο της μαζικής επικοινωνίας που τόσες συζητήσεις και έριδες εγκαινίασε με τον πρωτότυπο λόγο του.
