Υπάρχει βιομηχανία που να αγαπά την οικονομική κρίση και να είναι επικερδής, όταν ολόκληροι κλάδοι της οικονομίας καταρρέουν;
Υπάρχει επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ελλάδα, που να αναπτύχθηκε ακόμη και στην περίοδο της Κατοχής; Το βιβλίο και δη το λογοτεχνικό -στην Ευρώπη και ακόμη περισσότερο στην Ελλάδα- όπως δείχνουν και οι σχετικές έρευνες, ανέκαθεν πήγαινε "κόντρα στο ρεύμα", προσφέροντας παρηγοριά, διεξόδους, νέους τρόπους σκέψης σε όποιον το αναζητούσε.
Η λογοτεχνία πάντα είχε και θα πάντα θα βρίσκει ένα ευρύ πεδίο και εύφορο έδαφος να "ανθίσει", να εξηγήσει στον αναγνώστη τι του συμβαίνει, να του "ανοίξει τα μάτια", προσεγγίζοντας μέσω της δραματοποίησης και τα πιο πολύπλοκα -σύγχρονα ή διαχρονικά- προβλήματα της ανθρωπότητας.
"Η μόνη ακμάζουσα βιομηχανία στην Ευρώπη είναι η γλωσσική, το μεγαλύτερο κομμάτι της οποίας είναι η λογοτεχνία, που μέσα σε καιρούς κρίσης παρουσιάζει συνεχώς ανοδικούς δείκτες" εξηγεί στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η Τιτίκα Δημητρούλια, επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το χθες...
Πόσο διαφορετικός, όμως, θα ήταν ο εσωτερικός μας μικρόκοσμος, πόσο πιο "φτωχοί" θα ήμασταν αν δεν είχαμε γνωρίσει τον Δάντη, τον Τολστόι, τον Χέμινγουεϊ, τον Πούσκιν, τον Καμί, τον Σέξπιρ, τον Μπουκόφσκι, τον Ντοστογιέφσκι, τον Φόκνερ, τον Κλοντ Σιμόν και τόσους άλλους;
Οι μεταφραστές των λογοτεχνικών έργων "ξεκλείδωσαν" τους πνευματικούς ορίζοντες των ανθρώπων, εξασφαλίζοντας πρόσβαση σε έναν ολόκληρο κόσμο άπειρων δυνατοτήτων. Κατά κάποιον τρόπο, μάλιστα, υπήρξαν οι πρωτοπόροι της παγκοσμιοποίησης, με την προβληματική της μετάφρασης να ανάγεται στην αρχαιότητα.
Αλλά και στην ιστορία της τέχνης της μετάφρασης λογοτεχνικών έργων στην Ελλάδα διέπρεψαν διεθνούς ακτινοβολίας και αναγνώρισης Έλληνες, όπως ο Οδυσσέας Ελύτης, που μετέφρασε Ρεμπό, Ελιάρ, Μαγιακόφσκι, Λόρκα και άλλους και ο Σεφέρης που μετέφρασε Τόμας Στερνς Έλιοτ, Έζρα Πάουντ και πολλούς άλλους.
...και το σήμερα
Σήμερα, το περιβάλλον στη λογοτεχνική μετάφραση είναι, όπως και σε κάθε άλλη επαγγελματική δραστηριότητα, πολυσύνθετο, καθότι παράλληλα με τις αυξημένες απαιτήσεις της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, τα κενά -θεσμικά και μη- είναι πολλά και, όπως εξηγεί η κ. Δημητρούλια, η ανάγκη ενός αποτελεσματικότερου συντονισμού Πολιτείας, Πανεπιστημιακής Κοινότητας και του εκδοτικού χώρου, για τη θωράκιση της επαγγελματικής δραστηριότητας και την αξιοποίηση του επιστημονικού προσωπικού είναι προφανής.
"Στην Ελλάδα, η μετάφραση στον εκδοτικό χώρο δεν πηγαίνει καλά, δεν υπάρχει ρύθμιση της αγοράς από έναν φορέα. Κι αυτό, τη στιγμή που ο εκδοτικός χώρος δε σταμάτησε να αναπτύσσεται ούτε στην Κατοχή. Πρέπει να αναζητηθεί τρόπος το επάγγελμα να θωρακιστεί και να πάμε μπροστά χέρι χέρι" επισημαίνει.
Η τέχνη της λογοτεχνικής μετάφρασης
Η μετάφραση λογοτεχνικών έργων συνιστά από μόνη της μία μορφή τέχνης, που απαιτεί πολύ περισσότερα προσόντα και κατάρτιση από την άριστη γνώση μιας ξένης γλώσσας και την ικανότητα "λέξης προς λέξη" απόδοσης ενός κειμένου, όπως προκύπτει, άλλωστε, και από τη θέσπιση των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνικής Μετάφρασης.
Μπορεί, όμως, να διδαχθεί η τέχνη της Λογοτεχνικής Μετάφρασης; "Μπορεί να αποτελεί ταλέντο, είναι σαφώς όμως και σπουδή, καθώς είναι πρακτικά αδύνατο οι λίγοι που έχουν ταλέντο να καλύψουν τις ανάγκες της εκδοτικής αγοράς" απαντά η κ. Δημητρούλια, επισημαίνοντας ότι "θα πρέπει να έχουμε συστηματική απόδοση και σε μεγάλη έκταση, χρειάζεται σπουδή, καθώς πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δε μεταφράζονται λέξεις, αλλά ένας πολιτισμός σε έναν άλλο πολιτισμό".
Ταυτόχρονα, όπως προσθέτει, "υπήρξαν παιδιά που ήθελαν στην πράξη να ασχοληθούν με τη λογοτεχνική μετάφραση και δεν είχαν τη δυνατότητα".
Τη διαπιστωμένη αυτή ανάγκη έρχεται να καλύψει ένα νέο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών, υπό τον τίτλο "Μεταφρασεολογία-Μετάφραση Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου", που προκηρύχθηκε από το τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ για το φετινό ακαδημαϊκό έτος.
Θεσσαλονίκη μου μεγάλη... "βιβλιομάνα"
Η ίδρυση του ΑΠΘ το 1925 έθεσε τη Θεσσαλονίκη και το βιβλίο στο επίκεντρο μιας γενικότερης μορφωτικής προσπάθειας και επιστημονικής αναβάθμισης της ελληνικής κοινωνίας και τα επόμενα χρόνια άκμασαν πολλοί εκδοτικοί οίκοι, οι οποίοι, ωστόσο, για διάφορους λόγους και παθογένειες δεν κατάφεραν να ανέβουν στο επόμενο σκαλί της σύγχρονης επιχείρησης, με αποτέλεσμα σήμερα στην πλειοψηφία τους να μην υφίστανται.
Η κ. Δημητρούλια θεωρεί, παρόλα αυτά, ότι η Θεσσαλονίκη εξακολουθεί να προσφέρει "πεδίον δόξης λαμπρό", επισημαίνοντας ότι "το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Μεταφρασεολογίας-Μετάφρασης Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώπου δημιουργήθηκε, θεωρώντας ότι η Θεσσαλονίκη πρέπει να ανασυγκροτηθεί ως εκδοτικός χώρος". Σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση είναι προσανατολισμένος και ο στόχος του προγράμματος, μέσω της αναζήτησης συνεργασιών με τους εναπομείναντες εκδοτικούς οίκους της πόλης, για την πρακτική εξάσκηση και επαγγελματική αποκατάσταση των σπουδαστών.
"Η Θεσσαλονίκη, με την ιστορία της, τους συγγραφείς που έβγαλε, όλο το ένδοξο παρελθόν της δε μπορεί ανασυγκροτηθεί σε μία κατεύθυνση διαφορετική, στην οποία μεγάλο ρόλο θα διαδραματίσει ο πολιτισμός; Θέλουμε συνεργασία με εκδότες της περιοχής" επισημαίνει η κ. Δημητρούλια, μην παραλείποντας να εκφράσει την ικανοποίησή της για τη συνεργασία του τμήματος με το Λογοτεχνικό Εντευκτήριο, το λογοτεχνικό περιοδικό που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1987 και έκτοτε κυκλοφορεί ανελλιπώς.
Με την παραδοχή δε, ότι "η λογοτεχνία δεν έπαψε ποτέ και δεν θα πάψει να έχει εκδόσεις και να μεταφράζεται", δηλώνει αισιόδοξη για το μέλλον τόσο της Επιστήμης όσο και της πόλης. "Είμαι σίγουρη ότι δύναται να αναπτυχθεί ένας τομέας ηλεκτρονικών εκδόσεων, στον οποίο θα μπορούσε να πρωτοπορήσει η Θεσσαλονίκη" επισημαίνει.
Η διάρκεια του μεταπτυχιακού προγράμματος είναι διετής, διαιρούμενη σε τρία εξάμηνα και ένα τέταρτο πρακτικής εξάσκησης. Οι εισαγωγικές εξετάσεις θα διεξαχθούν στις 16 και 17 Σεπτεμβρίου.
Υπενθυμίζεται ότι, τον περασμένο Ιούνιο, η κατεύθυνση μετάφρασης του διατμηματικού προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών (ΔΜΠΣ) "Διερμηνείας-Μετάφρασης" της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ έλαβε το σήμα ποιότητας της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (EMT Label), αποκτώντας την ιδιότητα του μέλους του δικτύου πιστοποιημένων πανεπιστημίων, που προσφέρουν μεταπτυχιακούς τίτλους στην επαγγελματική μετάφραση.
