Ο γνωστός πανεπιστημιακός και συγγραφέας, Γιώργος Κοντογιώργης, μιλάει για την εγκλωβισμένη Αριστερά και τη σύγκλισή της με τη Δεξιά, για το "νεκρόφιλο" πολιτικό σύστημα και το κράτος, με τα αστικά παράσιτα που σιτίζει, ως υπαιτίους λόγους της ελληνικής κακοδαιμονίας.
"Η Αριστερά βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Έχασε το παλαιό ιδεολογικό της στίγμα, που αναγόταν στη διαχείριση της μετάβασης από τη δεσποτεία στον ανθρωποκεντρισμό, και παλινδρομεί ανάμεσα σε ένα παρελθόν που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί και στο διαγκωνισμό της με τις δυνάμεις του κρατικού ή του πλανητικού φιλελευθερισμού, ως προς το ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός διαχειριστής του συστήματος. Εάν θέλει να επανέλθει στο πολιτικό προσκήνιο, μία επιλογή έχει μόνο. Να προτάξει τη ριζική μεταβολή της σχέσης μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής με τη μεταβολή της κοινωνίας των πολιτών σε πολιτειακό εταίρο, αντί να επιδιώκει το ρόλο του καθοδηγητή της. Να υπερβεί τη λογική της διαμεσολάβησης και να εναγκαλιστεί το πολιτικό πρόταγμα της αντιπροσώπευσης". Για το ρόλο της Αριστεράς, το "νεκρόφιλο" πολιτικό σύστημα, το κράτος ως υπαίτιο της ελληνικής κακοδαιμονίας, μιλάει στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία ο Γιώργος Κοντογιώργης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
* "Των Ελλήνων οι κοινότητες", για να θυμηθούμε και το σχολικό εγχειρίδιο της Ιστορίας μας...
- Η ερώτηση, όπως διατυπώνεται, αγγίζει την καρδιά του ελληνικού προβλήματος. Τι ήταν ο ελληνικός κόσμος πριν από τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους; Οι καθεστωτικοί διανοούμενοι, που διακινούν μηρυκαστικά τη δυτικοευρωπαϊκή δικαιοταξία, διδάσκουν ότι ο ελληνισμός ήταν ένα απλό προσάρτημά της, μια περιφέρεια, κάτι σαν τις τριτοκοσμικές χώρες σήμερα σε σχέση με τη δυτική πρωτοπορία. Η προσέγγιση αυτή, πέραν του ότι είναι ανιστορική και στρεβλωτική του ιστορικού γεγονότος, περιέχει εντέλει μια βαθιά ιδεολογική στόχευση: τη δικαιολόγηση της μετέπειτα ηγεμονίας της δυτικής Ευρώπης, τον θεμελιωδώς μη δημοκρατικό χαρακτήρα της νεοτερικής πολιτείας και, για τα καθ' ημάς, την απόκρυψη του γεγονότος ότι στο όνομα του εξευρωπαϊσμού κληθήκαμε να οπισθοδρομήσουμε ολοκληρωτικά, στις απαρχές της ελληνικής ιστορίας, στην προ-σολώνεια εποχή.
Πριν από την Επανάσταση
* Θέλετε να γίνετε πιο συγκεκριμένος;
- Ο ελληνισμός πριν από την Επανάσταση εξακολουθούσε να είναι δομημένος με όρους κοσμοσυστήματος, του οποίου η ιδιοσυστασία αναγόταν στην ιστορική του μήτρα, δηλαδή στη σταθερά της ανθρωποκεντρικής οικουμένης, που είχε ως θεμέλια κοινωνία την πόλη/κοινό. Αυτό που αποκαλούμε κοινότητες σήμερα είναι η μεθερμήνευση της εφαρμογής του κοινού στην πέραν των Αλπεων Εσπερία, δηλαδή στο φεουδαλικό πεδίο, όπου μετακενώθηκε ολόκληρο το θεσμικό και πραγματολογικό περιβάλλον του ελληνικού κοσμοσυστήματος. Με αυτό ως όχημα ξεκίνησε η Αναγέννηση και με αυτό πορεύτηκε η δυτική Ευρώπη έως το τέλος περίπου του 19ου αιώνα. Στην ιταλική χερσόνησο, όπου η μετακένωση αυτή υπήρξε άμεση, δημιουργήθηκαν οι πόλεις κατά το παράδειγμα των ελληνικών πόλεων/κοινών της βυζαντινής εποχής. Το ενδιαφέρον της επισήμανσης αυτής έγκειται στο ότι ο ελληνικός κόσμος όχι μόνο δεν διήλθε από τη φεουδαρχία, αλλά ότι βίωνε κατά τρόπο αδιάλειπτο, μέχρι τέλους, στο εσωτερικό των κοινών, πολιτειακά συστήματα που ανάγονται στις ιστορικές τους καταβολές: τη δημοκρατική αυτοκυβέρνηση κ.λπ. Ακόμη και η οθωμανική δεσποτεία σεβάστηκε την ανθρωποκεντρική ιδιαιτερότητα του ελληνικού κόσμου, διότι είχε συμφέρον γι' αυτό. Ωστε η μετάβαση της ελληνικής κοινωνίας δεν έγινε, όπως στη Δύση -και στον κόσμο-, από τη φεουδαρχία στον ανθρωποκεντρισμό, αλλά από το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα μικρής κλίμακας σε εκείνο της μεγάλης κλίμακας.
* Τι σημαίνει αυτό για την εξέλιξη του ελληνικού κόσμου; Και ποιος το κατήργησε;
- Η κατάργησή του σήμανε την ολοκληρωτική επάνοδο της ελληνικής κοινωνίας στις ανθρωποκεντρικές απαρχές του ελληνικού κόσμου. Ο εξευρωπαϊσμός σήμανε την αναγκαστική εναρμόνιση της ελληνικής κοινωνίας με το βηματισμό της υπόλοιπης Ευρώπης. Ετσι, από το Σύνταγμα της δημοκρατικής αυτοκυβέρνησης του Ρήγα και εκείνα της Επανάστασης, ή την προεδρική διακυβέρνηση του Καποδίστρια, οδηγηθήκαμε στη βαυαρική απολυταρχία. Η μοίρα του προ-εθνοκρατικού ελληνικού κόσμου διαγράφηκε με την αποτυχία της Επανάστασης και την ολοκληρωτική εξάρτησή του από τις δυνάμεις της ευρωπαϊκής απολυταρχίας. Την κατάργηση πάντως του συστήματος των κοινών την επέβαλαν οι Βαυαροί στο όνομα του εξευρωπαϊσμού. Οπως διατείνονται οι ίδιοι στο σκεπτικό τους, η δημοκρατία καλλιεργεί τα ταπεινά ένστικτα της κοινωνίας, δεν είναι συμβατή με την έννοια της προόδου που διδάσκει η ευρωπαϊκή νεοτερικότητα. Η μετα-φεουδαλική Ευρώπη δεν μπορούσε να διανοηθεί τη μεταφορά στο επίπεδο της νέας θεμέλιας κοινωνίας -του κράτους-έθνους- του πολιτειακού παραδείγματος της πόλης/κοινού.
* Ορισμένα παραδείγματα αυτής της εξέλιξης;
- Εχει ενδιαφέρον να προσέξουμε πως ό,τι θεωρήθηκε έκτοτε ως μη προσήκον με την έννοια της προόδου, και απερρίφθη ή συνοδεύτηκε με τη μομφή του οπισθοδρομικού, ήρθε η Ευρώπη να το υιοθετήσει έναν έως ενάμιση αιώνα αργότερα. Ιδού ορισμένα παραδείγματα: αξιώθηκε από τον Καποδίστρια να εισαχθεί η τιμοκρατική ψήφος, για να προσομοιάσουμε στην Ευρώπη. Ο κυβερνήτης αντέτεινε ότι η καθολική ψήφος αποτελεί ιστορικό κεκτημένο του Ελληνα. Η καθολική ψήφος καθιερώθηκε στην Ευρώπη μόλις την παραμονή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Η ελληνική κοινωνία γνώρισε εξαρχής τα διαστρωματικά και όχι τα ταξικά κόμματα. Τα ταξικά κόμματα εμφανίζονται σε περιόδους μετάβασης, όπως από τη φεουδαλική στην ανθρωποκεντρική κοινωνία. Η ελληνική κοινωνία βίωνε ακόμη τότε το σύστημα της εταιρικής οικονομίας, που προσεγγίζει την εργασία όχι ως μια εξωθεσμική παράμετρο, αλλά ως συμμέτοχο του οικονομικού συστήματος.
Πολιτική ατομικότητα
* Η κοινωνία της μη εξαρτημένης εργασίας;
- Αποτελεί άγνωστο τόπο και σήμερα στον κόσμο της νεοτερικότητας. Τέλος, η ελληνική κοινωνία διέθετε μια εξαιρετική πολιτική ανάπτυξη, που αναγόταν στο γεγονός της θεσμισμένης παρουσίας της στην πολιτεία, μέσα στα κοινά. Η ανάπτυξη αυτή υποδεικνύει μια συμπεριφορά πολιτικής ατομικότητας, εν αντιθέσει προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, που βίωναν την πολιτική συμπεριφορά ως άμορφη μάζα. Η πολιτική ατομικότητα λειτουργεί θεσμικά μέσα στην αντιπροσωπευτική ή τη δημοκρατική πολιτεία. Η πολιτική μάζα κατηχείται και καθοδηγείται από δυνάμεις που λειτουργούν ως ενδιάμεσοι μεταξύ ιδιωτικής κοινωνίας και πολιτείας. Περιττεύει να πω ότι τα προτάγματα της προεπαναστατικής περιόδου, που ήταν αυτοφυή, θα χρειαστούν πολλές δεκαετίες ακόμη για να τα προσεγγίσει ο νεοτερικός άνθρωπος.
* Αυτό τι σημαίνει για την ελληνική κοινωνία του κράτους-έθνους;
- Εδώ βρίσκεται η βάση του νεοελληνικού προβλήματος. Πρώτον, το νεοελληνικό κράτος συγκροτήθηκε σε μια από τις πιο καθυστερημένες, την εποχή εκείνη, περιοχές του ελληνισμού και εντελώς κατεστραμμένη από τον πόλεμο. Δεύτερον, το κράτος αυτό δεσμεύτηκε από τις Δυνάμεις δίκην προτεκτοράτου. Τρίτον, καταργώντας τη θεσμισμένη συλλογικότητα της ελληνικής κοινωνίας, ξέμεινε στον Έλληνα η νοοτροπία της πολιτικής ατομικότητας. Έτσι, ενώ πριν το πρόβλημά του επιδίωκε να το επιλύσει στη "μάζωξη" του κοινού, τώρα όφειλε να προστρέξει στον πολιτικό, που οικειοποιήθηκε την πολιτική αρμοδιότητα. Εφεξής εκαλείτο να διαπραγματευτεί την ψήφο του. Η πολιτική ανάπτυξη λειτούργησε στο νέο περιβάλλον ως εφαλτήριο για να μεταβληθεί ο πολίτης σε πελάτη, το πολιτικό σύστημα σε ακραιφνώς πελατειακό. Οι πολιτικές, με τη σειρά τους, έπαψαν να αναφέρονται στη συλλογικότητα, έγιναν όχημα αποδόμησης της κοινωνικής συλλογικότητας. Τέταρτον, η πολιτική τάξη χρησιμοποίησε το πρόταγμα της εθνικής ολοκλήρωσης ως πρόσχημα για εσωτερικούς λόγους.
* Τη θέλησε πραγματικά;
- Ποτέ. Γι' αυτό και την υπονόμευσε συστηματικά. Και τούτο διότι γνώριζε καλά ότι εάν το ελληνικό κράτος περιελάμβανε στο έδαφός του μείζονες αστικές περιοχές, άρα και την ελληνική αστική τάξη, η θέση της θα άρμοζε σ' εκείνη του προέδρου ορεινής κοινότητας. Στην καλύτερη περίπτωση, η πολιτική εξουσία θα αποκτούσε έναν ισχυρό συνέταιρο στην άσκηση της εξουσίας. Στο όνομα της Μεγάλης Ιδέας, η "αυτόχθων" πολιτική τάξη κατέστρεψε τον ελληνισμό. Η κοινωνία που διέθετε αστική τάξη αδιάλειπτα, από την αρχαιότητα, κατέληξε να επιτρέψει στους κόλπους της μόνο ορισμένα αστικά παράσιτα, που σιτίζονταν βασικά από το κράτος. Η δαιμονοποίηση της όποιας αυτόνομης επιχειρηματικότητας εγγράφεται στη λογική αυτή. Αρκεί να αναλογιστούμε τι ήταν τότε ο ελληνισμός, υπό συνθήκες εθνικής κατοχής, και τι αντιπροσωπεύει σήμερα. Η σημερινή κρίση είναι η τελευταία μιας αλυσίδας καταστροφών, που προαναγγέλλει το τέλος της ελληνικής κοινωνίας.
Οι καθεστωτικές ελίτ
* Να συναγάγουμε ότι το κράτος και όχι η κοινωνία είναι υπαίτιο της ελληνικής κακοδαιμονίας;
- Προφανώς δεν άλλαξε το DNA του Ελληνα με την είσοδό του στο κράτος-έθνος. Το κράτος που εννοεί να ενσαρκώνει το πολιτικό σύστημα, προσιδιάζει σε μια κοινωνία που μόλις εξέρχεται από τη φεουδαρχία. Οχι όμως σε μια βαθιά ανθρωποκεντρική κοινωνία. Οι στρεβλώσεις που επισημαίνονται οφείλονται ακριβώς στο αναντίστοιχο του προ-πολιτικού (προ-αντιπροσωπευτικού και προ-δημοκρατικού) κράτους με την προσιδιάζουσα στη δημοκρατία ή, κατ' ελάχιστον, στην αντιπροσώπευση πολιτική ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας. Παρ' όλα αυτά, οι καθεστωτικές και βαθιά αντιδραστικές ελίτ, με προέχουσα τη διανόηση, προκειμένου να υποστηρίξουν το διακύβευμα του κράτους, έριξαν όλο τους το βάρος στην ενοχοποίηση της κοινωνίας και του παρελθόντος της. Η άποψη αυτή, όπως προείπα, είναι εξ ολοκλήρου ανιστορική και περιέχει ιδεολογικό δόλο, αν όχι βαθιά άγνοια.
* Ύστερα από περίπου δύο αιώνες, πώς γίνεται να εξακολουθεί να επηρεάζει τα πράγματα το κληρονομημένο παρελθόν;
- Μα διότι τίποτε δεν άλλαξε στο μεταξύ. Το πολιτικό σύστημα εξακολουθεί να είναι δομημένο έτσι ώστε να υπηρετεί αποκλειστικά την πελατειακή αποδόμηση της κοινωνικής συλλογικότητας, να δίνει προτεραιότητα στην ιδιοποίηση του δημόσιου αγαθού, να είναι ολοσχερώς αποκομμένο από το εθνικό γίγνεσθαι. Η περίοδος της μεταπολίτευσης μπορεί να οριστεί ως η ολοκληρωτική επαναφορά στο πλέον απεχθές καθεστώς της φαυλοκρατίας του 19ου αιώνα. Η συμπεριφορά της πολιτικής τάξης, το κράτος στο σύνολό του, λειτουργεί στη λογική των επάλληλων κύκλων ολιγαρχικών συμμοριών που λυμαίνονται το δημόσιο αγαθό, με κορυφαίο ενορχηστρωτή τη Βουλή, δηλαδή τους φορείς της κομματοκρατίας.
* Η ελληνική κρίση δεν είναι απλώς πολιτική...
- Εχει αποκλειστικά εσωτερικά αίτια. Η δυτική κρίση εξέθεσε την κομματοκρατία, η οποία, όπως γνωρίζουμε, προτίμησε να θέσει τη χώρα σε καθεστώς εξωτερικής κατοχής, προκειμένου να διατηρήσει τα κεκτημένα της. Εχει ενδιαφέρον να προσεχθεί ότι μέχρι σήμερα δεν άγγιξε καν τους πυλώνες της καταστροφής, δηλαδή τον εαυτό της, ως πολιτικό σύστημα, τη δημόσια διοίκηση και τη νομοθεσία, που οικοδομεί τη διαπλοκή και τη διαφθορά. Εννοεί να διαχειριστεί την κρίση χωρίς να επιδείξει καν την ελάχιστη αλληλεγγύη προς τη χειμαζόμενη κοινωνία.
* Το διακύβευμα επομένως είναι η υπέρβαση της κομματοκρατίας;
- Σαφώς ναι. Ομως η υπέρβασή της δεν θα γίνει διατηρώντας ανάλλακτο το παρόν πολιτικό σύστημα. Και τούτο διότι το πολιτικό σύστημα αποτελεί την πρωτογενή αιτία της κομματοκρατίας. Θέλω να πω ότι το τέλος της κομματοκρατίας θα επέλθει με την αντιπροσωπευτική μετεξέλιξη του πολιτικού συστήματος. Με τη θεσμισμένη επανείσοδο της κοινωνίας των πολιτών στην πολιτεία.
* Έχετε ισχυριστεί ότι το πολιτικό σύστημα είναι "νεκρόφιλο"...
- Βεβαίως, για να αναδείξω το γεγονός ότι στις κορυφαίες θέσεις αναδεικνύονται είτε οι πολιτικά νεκροί (λ.χ. στην προεδρία) είτε τα παραταξιακά σκουπίδια. Είναι τυχαίο ότι όλες σχεδόν οι ηγεσίες και οι κορυφαίοι των κομμάτων προέρχονται από την πλέον απεχθή πλευρά της λεηλατικής κομματοκρατίας, τις φοιτητικές παρατάξεις; Αναλογιζόμαστε άραγε τι διδάχτηκαν εκεί οι άνθρωποι αυτοί; Αν όχι, ας διερωτηθούμε γιατί το πολιτικό αυτό σύστημα δεν παράγει ουδέ καν φιλοδοξία υστεροφημίας.
* Και ο ρόλος της Αριστεράς;
- Η Αριστερά βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Εχασε το παλαιό ιδεολογικό της στίγμα, που αναγόταν στη διαχείριση της μετάβασης από τη δεσποτεία στον ανθρωποκεντρισμό, και παλινδρομεί ανάμεσα σε ένα παρελθόν που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί και στο διαγκωνισμό της με τις δυνάμεις του κρατικού ή του πλανητικού φιλελευθερισμού, ως προς το ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός διαχειριστής του συστήματος. Ποτέ στο παρελθόν η Αριστερά δεν είχε τόσο λίγα να πει για το παρόν και το μέλλον του κοινωνικού ανθρώπου. Δεν εξέπεσε στα μάτια της κοινωνίας επειδή η τελευταία έγινε συντηρητική, όπως λέγεται συχνά, αλλά διότι δεν αναγνωρίζει καμία διαφορά στον πολιτικό της λόγο ή στις συμπεριφορές της. Σήμερα τα σημεία της σύγκλισης της Αριστεράς και της Δεξιάς είναι πολύ περισσότερα από αυτά που τις χωρίζουν.
Η Αριστερά σε σταυροδρόμι
* Τι επιλογές έχει;
- Εάν η Αριστερά θέλει να επανέλθει στο πολιτικό προσκήνιο, μία επιλογή έχει μόνο. Να προτάξει τη ριζική μεταβολή της σχέσης μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής με τη μεταβολή της κοινωνίας των πολιτών σε πολιτειακό εταίρο, αντί να επιδιώκει το ρόλο του καθοδηγητή της. Να υπερβεί τη λογική της διαμεσολάβησης και να εναγκαλιστεί το πολιτικό πρόταγμα της αντιπροσώπευσης. Να αξιώσει την πολιτειακή θέσμιση και, συνακόλουθα, τη χειραφέτηση, αντί για τη χειραγώγηση της κοινωνίας.
