Του Γιώργου Λαμπίρη
O Γάλλος διαφωτιστής φιλόσοφος Ντενί Ντιντερό, έλεγε πως "η βία είναι κτηνώδης δύναμη". Κατά πόσο όμως σε μία περίπτωση όπως αυτή του Παύλου Φύσσα ήταν αυτό και μόνο αυτό: Μια κτηνώδης αντίδραση, χωρίς κανένα πολιτικό, ιδεολογικό, κοινωνικό ή πολιτισμικό υπόβαθρο;
Ακριβώς ένα χρόνο μετά τη δολοφονία του τριαντατετράχρονου μουσικού στο Κερατσίνι, πέντε προσωπικότητες της ακαδημαϊκής, πνευματικής και κοινωνικής ζωής της Ελλάδας μιλούν στο news.gr, και αναλύουν τα επακόλουθα και το πώς επηρεάστηκε συνολικά το ελληνικό πολιτικό σύστημα αλλά και η ελληνική κοινωνία από το γεγονός - ορόσημο για την ποινική δίωξη των μελών και των βουλευτών της Χρυσής Αυγής.
Λευτέρης Κουσούλης: Η δολοφονία είναι η σπίθα που επανατοποθετεί τη στάση όλων απέναντι στη Χρυσή Αυγή
Ο πολιτικός επιστήμονας Λευτέρης Κουσούλης, εξετάζει το γεγονός σε όλες του τις εκφάνσεις. Όπως λέει, "το ίδιο το περιστατικό, επειδή πρόκειται για την αφαίρεση της ζωής ενός ανθρώπου, πέρα από τα πολιτικά του γνωρίσματα έχει και άλλα στοιχεία. Παρουσιάζει χαρακτήρα τοπικής αντιπαράθεσης ή σύγκρουσης, η οποία προσλαμβάνει ποιοτικά χαρακτηριστικά. Από την άλλη πλευρά, δικαίως ο κατηγορούμενος για τη δολοφονία συνδέεται με ένα πολιτικό χώρο. Επομένως το ζήτημα λαμβάνει πολιτική διάσταση. Στη συνέχεια βλέπουμε ότι ο θάνατος του Φύσσα εντάσσεται στην ατζέντα της πολιτικής σύγκρουσης των κομμάτων".
"Η σπίθα που επανατοποθετεί τη στάση όλων απέναντι στη Χρυσή Αυγή"
Σύμφωνα με τον κύριο Κουσούλη "Η δολοφονία είναι η σπίθα που επανατοποθετεί τη στάση όλων απέναντι στη Χρυσή Αυγή. Η τοποθέτηση αυτή γίνεται με μεγαλύτερη έμφαση και η σύγκρουση δυναμώνει. Γι' αυτό και η ηγεσία της Χρυσής Αυγής βρίσκεται στη φυλακή. Η πολιτική σύγκρουση έχει νέα χαρακτηριστικά καθώς υπεισέρχεται η Δικαιοσύνη και θα ακολουθήσει η δίκη. Το γεγονός έφερε αλλαγές στον πολιτικό λόγο. Μην ξεχνάτε τη φραστική βία που είχε κατακλύσει την πολιτική - ακόμα και εντός κοινοβουλίου -, καθώς και πράξεις μικρότερης βίας όπως ένα γιαούρτι ή άλλα γεγονότα όπως η διάλυση της λαϊκής αγοράς στην Κυψέλη από μέλη της Χρυσής Αυγής".
"Ο βίαιος λόγος προαναγγέλλει βίαιες πράξεις - Οι βίαιες πράξεις πιθανούς θανάτους"
Δίνοντας έμφαση στο λόγο του, ο κύριος Κουσούλης αναφέρει χαρακτηριστικά ότι "ο βίαιος λόγος προαναγγέλλει βίαιες πράξεις. Οι βίαιες πράξεις με τη σειρά τους προαναγγέλλουν πιθανούς θανάτους".
Εκτιμά πάντως ότι τα πράγματα πλέον είναι ηπιότερα, ενώ χαρακτηρίζει τη Χρυσή Αυγή ως "ένα κόμμα που έχει προνομιακή σχέση με τη βία. Όποιος σηκώνει το χέρι για λόγους πολιτικούς είναι εκτός δημοκρατικού πλαισίου συνύπαρξης. Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση σε μία δημοκρατία που λειτουργεί, ώστε η ατμόσφαιρα που διαμορφώνεται να μην επιτρέπει ούτε για ένα δευτερόλεπτο πράξεις μικρής ή μεγάλης βίας", αναφέρει μεταξύ άλλων.
"Οι άνθρωποι ξεχνούν..."
Στο ερώτημα αν υπάρχει συνάφεια με περιπτώσεις όπως αυτές του Θανάση Καλτεζά και του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, σημειώνει ότι πρόκειται για γεγονότα εντελώς ξεχωριστά μεταξύ τους. Υποστηρίζει ότι "οι άνθρωποι ξεχνούν. Το ζήτημα είναι όλα αυτά τα γεγονότα μικρά ή μεγάλα, από απλές πράξεις βίας μέχρι τη δολοφονία ενός ανθρώπου, να γίνονται συντελεστές συνειδητοποίησης. Κάτι που φαίνεται να συμβαίνει. Κάποιοι ξαναβλέπουν τα πράγματα από την αρχή, επανατοποθετούνται πολιτικά, με αποτέλεσμα τον πολιτικό κατακερματισμό. Έρχονται νέες δυνάμεις, αλλά κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την νέα πολιτική σύνθεση. Ήδη έχουν συντελεστεί σημαντικές πολιτικές μεταβολές στη χώρα. Νέα κόμματα, μικρότερα κόμματα, ενίσχυση του ΣΥΡΙΖΑ ως εναλλακτικής δύναμης. Τα πράγματα βρίσκονται σε διαρκή κινητικότητα".
Νίκος Μαραντζίδης: Η δολοφονία του πραγματοποιήθηκε λόγω της στάσης του έναντι του φαινομένου της Χρυσής Αυγής
Με τη σειρά του, ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου Μεκαδονίας, Νίκος Μαραντζίδης, σημειώνει ότι η δολοφονία Φύσσα παρουσιάζει κατεξοχήν πολιτικά χαρακτηριστικά. "Οι συνεργοί τους και οι ηθικοί αυτουργοί είναι οργανωμένα μέλη ή οπαδοί της Χ.Α. και γενικότερα πρόκειται για ακτιβιστές της εξτρεμιστικής ακροδεξιάς. Η δολοφονία του Φύσσα φαίνεται καθαρά πως πραγματοποιήθηκε λόγω των απόψεων του και της στάσης του έναντι του φαινομένου της Χ.Α. και γενικότερα έναντι του νεοναζιστικού φαινομένου ιδιαίτερα στις λαϊκές γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά".
"Ο θάνατος Φύσσα επέτρεψε στην Πολιτεία να κινηθεί αποφασιστικά"
"Ο θάνατός του επέτρεψε να κινηθεί η Πολιτεία με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα και μικρότερη ανασφάλεια. Δυστυχώς έπρεπε να χάσει ένας νέος άνθρωπος τη ζωή του για να υπάρξει μια τόσο ξεκάθαρη αντιμετώπιση, όχι μόνο της δολοφονίας αλλά συνολικά του νεοναζιστικού φαινομένου. Στην περίπτωσή μας δεν αρμόζει το «κάλιο αργά παρά ποτέ» γιατί η αξία της μίας ανθρώπινης ζωής είναι από μόνη της ανεκτίμητη. Όμως, μου προκαλεί ανακούφιση το ότι η Πολιτεία επέλεξε να «πολιτικοποιήσει», δηλαδή να αντιμετωπίσει τη δολοφονία όχι ως ένα μεμονωμένο αλλά ως ένα χαρακτηριστικό δείγμα της δράσης και της λειτουργίας μιας οργάνωσης", συμπληρώνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονία.
"Να τελειώνουμε με τη Χρυσή Αυγή"
Εξηγεί ότι "υπάρχει μια προσπάθεια να αξιοποιηθούν τέτοιες περιπτώσεις πολιτικά, να χρησιμοποιηθούν προς εκλογικό και πολιτικό όφελος τα γεγονότα. Δεν είναι ευχάριστο αλλά οφείλω να πω πως σε αυτήν την υπόθεση είναι το λιγότερο που έχει αξία, ποιος θα επωφεληθεί δηλαδή. Αντίθετα, σημασία έχει να τελειώνουμε με τη ΧΑ".
"Η κρίση νομιμοποίησε ρατσιστικές και εξτρεμιστικές απόψεις"
Ο Νίκος Μαραντζίδης εκφράζει την ανησυχία του για το γεγονός ότι "ούτε η δολοφονία του Π. Φύσσα, ούτε ένα σύνολο από καταιγιστικές αποκαλύψεις και συλλήψεις που ακολούθησαν, λειτούργησαν αποτρεπτικά για ένα μεγάλο αριθμό Ελλήνων πολιτών στο να ψηφίσουν Χ.Α. Είναι θλιβερό, γιατί είναι δύσκολο αν όχι αδύνατο να ισχυριστεί κανείς σήμερα ότι δεν γνωρίζει ή δεν μπορεί να μάθει τους σκοπούς και το ποιόν αυτών των ανθρώπων. Δυστυχώς η κρίση δεν έβγαλε μόνο «αγανάκτηση» στις πλατείες. Ανέδειξε πολύ περισσότερα από αυτό. Νομιμοποίησε εξτρεμιστικές και ρατσιστικές απόψεις και αντιλήψεις που 35 χρόνια δημοκρατικής σταθερότητας και ευημερίας φρόντιζαν να κουκουλώνουν αντί να καταπολεμούν με συνέπεια και συστηματικότητα".
Τεύκρος Μιχαηλίδης: Ο θάνατος Φύσσας ανέστειλε προσωρινά τις προσπάθειες αποδαιμονοποίησης της Χρυσής Αυγής"
Συγγραφέας, μαθηματικός και μεταφραστής. Ο Τεύκρος Μιχαηλίδης εξηγεί ότι "οι βιαιοπραγίες εναντίον μεταναστών αλλά και Ελλήνων αντιφρονούντων αποτελούν σύμφωνα με το πολιτικό μόρφωμα που τις υποδαυλίζει «θεμιτή» πολιτική δράση. Οι θάνατοι που είναι συνέπειες αυτών των βιαιοπραγιών - ας μη λησμονούμε ότι της δολοφονίας Φύσσα προηγήθηκαν δολοφονίες μεταναστών οι οποίες αποσιωπήθηκαν - αποτελούν, όπως προκύπτει από τις δηλώσεις των δραστών, «δυσάρεστες» παράπλευρες απώλειες. Συνεπώς, η δολοφονία του Παύλου Φύσσα, όπως και οι εκδηλώσεις που οδήγησαν σε αυτήν έχει εξ αρχής σαφώς πολιτικά χαρακτηριστικά".
"Ο θάνατος Φύσσας είχε συνέπειες καθοριστικές σημασίας"
"Ο θάνατος του Παύλου Φύσσα, είχε ορισμένες συνέπειες καθοριστικής σημασίας: Πρώτον ανέστειλε προσωρινά τις προσπάθειες αποδαιμονοποίησης της Χρυσής Αυγής που επιχειρούσαν συστηματικά τόσο οι γνωστοί κυβερνητικοί κύκλοι (προωθώντας την περίφημη θεωρία των δύο άκρων) όσο και τα καθεστωτικά μέσα ενημέρωσης (βλέπε αναλύσεις περί «κόσμιας» Χρυσής Αυγής και κακόγουστα ευφυολογήματα τύπου «Ζωή Κασιδιάρη»). Δεύτερον υποχρέωσε την εκτελεστική και την δικαστική εξουσία να ανασύρουν τους θαμμένους φακέλους που σχετίζονταν με τις εγκληματικές ενέργειες της Χ.Α. και να κινήσουν κάποιες διαδικασίες – απλώς δια το θεαθήναι κατά τη γνώμη μου. Τρίτον οδήγησε κάποια από τα στελέχη της Χ.Α. να αποστασιοποιηθούν από την πολιτική και ιδεολογική τους στέγη. πρώτον για να σώσουν το τομάρι τους, και δεύτερον για να δρομολογήσουν την σταδιακή ένταξή τους στα παραδοσιακά δεξιά κόμματα, κάτι που έχει γίνει με επιτυχία και στο παρελθόν", λέει ο κύριος Μιχαηλίδης.
"Η δολοφονίες Καλτεζά, Γρηγορόπουλου ήταν αποτέλεσμα του αστυνομικού κράτους της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ. Η δολοφονία Φύσσα είναι έργο του παρακράτους"
Παραλληλίζοντας τις δολοφονίες του Μιχάλη Καλτεζά και του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου με αυτή του Π. Φύσσα, ο γνωστός συγγραφέας σημειώνει ότι οι δύο πρώτες ήταν εν ψυχρώ δολοφονίες από όργανα του αστυνομικού κράτους που οικοδόμησαν από κοινού τα τελευταία σαράντα χρόνια ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία. Και οι τρεις φέρουν το κοινό χαρακτηριστικό ότι το θύμα ήταν ένας άοπλος, δεκαπεντάχρονος έφηβος και ο δολοφόνος αστυνομικός. Διαφοροποιούνται ως προς το ότι ο δολοφόνος του Καλτεζά δεν υπέστη (επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ) καμία τιμωρία ενώ ο δολοφόνος του Γρηγορόπουλου (επί κυβερνήσεως Νέας Δημοκρατίας) έχει καταδικαστεί . Σε αντίθεση με τις πιο πάνω δολοφονίες που διαπράχθηκαν από όργανα του κράτους, η δολοφονία Φύσσα είναι έργο του παρακράτους. Ενός παρακράτους βέβαια, που αποδεδειγμένα διατηρεί (ή έστω διατηρούσε μέχρι και τη στιγμή της δολοφονίας Φύσσα) στενές επαφές με το κράτος. Επί πλέον η δολοφονία του Φύσσα είναι επενδεδυμένη με κάποιο ιδεολογικό περίβλημα ενώ οι άλλες δύο δολοφονίες πραγματοποιήθηκαν – δήθεν – στα πλαίσια της προσπάθειας επιβολής της τάξης. Κοινό χαρακτηριστικό και των τριών είναι ότι επιχειρήθηκε τόσο από τους αυτουργούς όσο και από μερίδα του τύπου να εμφανιστούν ως «ατυχήματα»".
"Μέρος του ελληνικού λαού, δεν δίστασε να επικυρώσει δια της ψήφου τις δολοφονίες αθώων ανθρώπων"
Αναλύοντας τις συνέπειες της δολοφονίας σε ό,τι αφορά στην πολιτική υπόσταση της Χρυσής Αυγής, ο κύριος Μιχαηλίδης υποστηρίζει ότι "το γεγονός του Κερατσινίου δεν είχε σε καμία περίπτωση ως αποτέλεσμα την νέα άνοδο της Χ.Α. που σημειώθηκε στις τελευταίες εκλογές. Είναι όμως απορίας άξιον πώς μια μεγάλη μερίδα του Ελληνικού λαού που κατά καιρούς αρέσκεται να αυτοχαρακτηρίζεται ως «ψυχοπονιάρης», «φιλότιμος», «πρώτα άνθρωπος» και διάφορα άλλα εξίσου ναρκισσιστικά, δεν δίστασε να επικυρώσει δια της ψήφου του δολοφονίες αθώων ανθρώπων".
Στο πλαίσιο του αφιερώματος για τον ένα χρόνο από τα γεγονότα του Κερατσινίου, επικοινωνήσαμε με τον πρόεδρο της Ελληνικής Επιτροπής για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο Κωστής Παπαϊωάννου, βλέπει πίσω από το γεγονός της δολοφονίας ένα πρόσωπο με "σαφέστατα αντιφαστιστικό στίγμα, βλαβερό για τη Χρυσή Αυγή και τον τρόπο που λειτουργεί στις τοπικές συνοικίες ως 'προστάτης' των περιοχών. Από την άλλη ένα παιδί που παράγει τέχνη με αντιφασιστικό πρόσημο και για τα μέλη της Χ.Α. αποτελεί μια πολύ ισχυρή κόκκινη κάρτα.
Κωστής Παπαϊωάννου: Το πολιτικό σύστημα και η Χρυσή Αυγή δεν είχαν τρόπο να διαχειριστούν τη δολοφονία ενός Έλληνα"
"Έως την ημέρα της δολοφονίας, οι δικαστικές αρχές αδρανούσαν. Παρακολουθούσαμε μία πορεία έντονης κλιμάκωσης της βίας στο δημόσιο χώρο από στελέχη της ακροδεξιάς παράταξης. Αλυσιδωτά γεγονότα, όπως η επίθεση κατά του ΠΑΜΕ στο Πέραμα, η ένταση στον Μελιγαλά και μετά η δολοφονία Φύσσα. Όλα αυτά μαζί ήταν κάτι περισσότερο απο αυτό που μπορούσε να διαχειριστεί το πολιτικό σύστημα και πολύ περισσότερο από αυτό που είχε υπολογίσει η ίδια η Χ.Α. Παρά το γεγονός ότι μέχρι εκείνη τη στιγμή το πολιτικό σύστημα ξεπερνούσε με ευκολία τις καθημερινές επιθέσεις σε μετανάστες, δεν ήταν σε θέση να διαχειριστεί τη δολοφονία ενός Έλληνα. Ο Φύσσας ήταν αγαπητός, ένας καλλιτέχνης, λαϊκός άνθρωπος, ο οποίος συμπύκνωνε ένα συγκεκριμένο προφίλ. Η δολοφονία του και με τον τρόπο που έγινε, συμπύκνωσε με τη σειρά της το πρότυπο μιας εγκληματικής οργάνωσης για τη ΧΑ".
"Το ναζιστικό στοιχείο ήταν πάντοτε εδώ. Εκδηλώθηκε τώρα γιατί η Χρυσή Αυγή είχε συνεργασία με ακροδεξιούς θύλακες στους διωκτικούς μηχανισμούς"
Όπως λέει ο κύριος Παπαϊωάννου, "η δολοφονία Φύσσα συνέβη σε μία περίοδο που η Χρυσή Αυγή άγγιζε δημοσκοπικά την οροφή της. Ακολούθησε μία κάμψη μετά τη δολοφονία, και κανείς δεν μπορεί να υποθέσει ποια θα ήταν η εξέλιξη αν δεν είχε συμβεί το αποτρόπαιο αυτό γεγονός. Δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει αν δεν είχε ξεκινήσει η ποινική διαδικασία, ποια θα ήταν η δύναμη της Χρυσής Αυγής. Παρά το γεγονός ότι έχει σημασία η τιμωρία υπευθύνων, ας μην περιμένουμε από τη δίκη να αντιμετωπίσει το ναζιστικό φαινόμενο σε πολιτικό επίπεδο. Το ακροδεξιό στοιχείο ήταν πάντοτε εδώ. Παρόλ' αυτά εκδηλώθηκε τώρα λόγω της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής συγκυρίας και της ανοχής του κρατικού μηχανισμού, καθώς η Χρυσή Αυγή είχε συνεργασία με ακροδεξιούς θύλακες στους διωκτικούς μηχανισμούς. Αυτές οι ιδέες που μέχρι πρότινος ήταν απονομιμοποιημένες, νομιμοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Αρχής γενομένης από τον ΛΑΟΣ, ο οποίος συμμετείχε στην κυβέρνηση Παπαδήμου. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι κομμάτια της πολιτικής για το μεταναστευτικό κοιτάζουν προς τα ακροδεξιά, ενώ σημαντική είναι και η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη".
Ο ίδιος είναι της άποψης ότι τα κόμματα της Αριστεράς "θα έπρεπε να έχουν εκφραστεί πιο έντονα. Επίσης τα άλλα κόμματα θα έπρεπε να έχουν αντιδράσει στο θέμα της οικονομικής χρηματοδότησης της Χρυσής Αυγής. Θα ήθελα να είναι πιο κάθετη η θέση τους. Επιπλέον, οι ευθύνες στη ΝΔ είναι πιο μεγάλες και όχι απλά ευθύνες ανοχής. Σε άλλη χώρα η περίπτωση Μπαλτάκου θα είχε προκαλέσει μεγαλύτερο πολιτικό σεισμό, ενώ εδώ πέρασε σχεδόν στα ψιλά".
Μιχάλης Τσινισιζέλης: Περισσότερο πολιτισμικό, παρά πολιτικό το υπόβαθρο της δολοφονίας"
Σχολιάζοντας κι εκείνος τις εξελίξεις, ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μιχάλης Τσινισιζέλης κάνει λόγο "για αντίθεση σε πολιτισμικό επίπεδο που παραπέμπει σε πολιτική αντιπαράθεση. Είναι κάτι περισσότερο από ευθεία αντιπαράθεση μεταξύ στελεχών διαφορετικών κομματικών οργανώσεων. Και είναι πιο επικίνδυνο γιατί δόθηκε η δυνατότητα στους Χρυσαυγίτες να βγουν στην επιφάνεια και να δούμε περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Έχουν μία σαφέστατη πολιτισμική παράμετρο στην πολιτική τους σκέψη. Η στάση επεκτείνεται πέρα από το τρίπτυχο 'Πατρις Θρησκεία Οικογένεια'. Επιτάσσει τον απόλυτο σεβασμό και υπακοή στον αρχηγό. Παραπέμπει σε οργανώσεις του μεσοπολέμου τόσο ελληνικές όσο και ξένες".
"Ακολούθησαν αντίποινα με τις δολοφονίες των χρυσαυγιτών στο Νέο Ηράκλειο"
"Το ξήλωμα της ΧΑ ξεκίνησε από την υπόθεση Φύσσα. Στη συνέχεια ακολούθησαν τα αντίποινα στο Νέο Ηράκλειο με τη δολοφονία των δύο Χρυσαυγίτων. Ευτυχώς όποιοι και να το σκέφτηκαν σταμάτησαν εκεί. Αν όλο αυτό είχε εκφραστεί με πολιτικούς όρους θα είχαμε κλίμα εμφυλίου. Μακάρι να είναι απλώς συμμορίες γιατί έτσι θα συζητάμε για πράξεις που εμπίπτουν στο κοινό ποινικό δίκαιο. Αντιθέτως σε πολιτικό επίπεδο εκφράζει νοοτροπία αντιμαχόμενων παρατάξεων που δεν είναι δυνατόν να λειτουργούν έτσι σε δημοκρατία".
Ο κύριος Τσινισιζέλης εκτιμά ότι η δολοφονία έβλαψε τη Χρυσή Αυγή. Στην πραγματικότητα σταμάτησε τη διαρροή ψήφων ή ανθρώπων ή μελών προς τη Χ.Α. Τουλάχιστον σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις. Το ποσοστό της παρόλ' αυτά παραμένει σταθερό. Το γεγονός ότι δεν αυξάνεται ή ότι ο Κασιδιάρης δεν μπήκε στον δεύτερο γύρο των δημοτικών εκλογών, δείχνει ότι της έκανε κακό. Ο κόσμος έχει καταλάβει τι είναι αυτοί οι άνθρωποι και πώς σκοπεύουν να λύσουν τα μεγάλα πολιτικά προβλήματα. Δεν παύει όμως να είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι παραμένουν σταθερά τα ποσοστά της. Με φοβίζει ότι η ανθρώπινη ζωή είναι πολύ φθηνή. Δεν μπορείς να είσαι σε πολιτικό κόμμα και να νομιμοποιείς οποιοδήποτε μέσο για να πετύχεις τους στόχους σου. Όλη αυτή η νοοτροπία, η φασίζουσα, στρατιωτικής λογικής του τύπου 'αποφασίζομεν και διατάσσομεν' δεν μπορεί να έχει απήχηση σε έναν κόσμο που έχει εθιστεί στους κανόνες".
"Θα έχουμε τη σταδιακή αποδόμηση της Χρυσής Αυγής"
Σημειώνει ότι το κύμα των εξελίξεων θα οδηγήσει σταδιακά στην αποδόμηση της ΧΑ. Απλά, ίσως να χρειαστεί περισσότερος χρόνος από αυτόν που υπολογίζαμε. Αυτή τη στιγμή είναι εμφανής μία σταθερή προσπάθεια επαναπατρισμού όλων όσων ενεπλάκησαν στη Χ.Α., σε πιο ήπια κοινοβουλευτικά σχήματα. Υπάρχει δηλαδή ένα ρεύμα επιστροφής σε κύκλους της Νέας Δημοκρατίας. Είναι φανερό ότι έχει καταρρεύσει η ρητορική της Χ.Α. ¨Ολο αυτό στηρίχτηκε στην επιχειρηματολογία κατά της κλεπτοκρατίας, της διαφθοράς. Μια καταρρέουσα επιχειρηματολογία", καταλήγει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
