Η ιστορία του νεαρού σκλάβου από την Κούβα, που βρέθηκε στο Παρίσι και καθιερώθηκε πολύ γρήγορα ως μίμος, χορευτής και ηθοποιός
Στα τέλη του 19ου - αρχές 20ου αιώνα έλαμψε στο Παρίσι το άστρο του Σοκολά (Σοκαλατένιου) του πρώτου μαύρου κλόουν που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο και λατρεύτηκε από το γαλλικό κοινό στη σκηνή του Nouveau Cirque (Νέο Τσίρκο) του Τζοσέφ Ολιέρ, του επιχειρηματία και συνιδρυτή του διάσημου καμπαρέ Moulin Rouge.
Γράφει η Εύη Σιμοπούλου
Η ιστορία του Σοκολά μοιάζει σαν να βγήκε από τις νουβέλες της εποχής όπου έζησε. Το Νέο Τσίρκο κατεδαφίστηκε το 1926, το Μουλέν Ρουζ υπάρχει ακόμα.
Γεννημένος σκλάβος
Γεννήθηκε στην Κούβα, από οικογένεια σκλάβων, κάπου ανάμεσα στο 1865 και 1869. Το βαφτιστικό του όνομα ήταν Ραφαέλ. Επώνυμο δεν είχε, αργότερα επέλεξε το Παντίλα.
Το 1870, η ισπανική κυβέρνηση -η Κούβα ήταν αποικία της Ισπανίας εκείνο τον καιρό- απελευθέρωσε όλους τους δούλους, δίχως αυτό να σημαίνει ότι βελτιώθηκαν και ως δια μαγείας οι ζωές τους.
Τον μικρό Ραφαέλ μεγάλωνε στις φτωχογειτονιές της Αβάνα μια φτωχή μαύρη γυναίκα, που τον είχε περιμαζέψει. Το ποιοι ήταν οι βιολογικοί του γονείς κανείς δεν ήξερε και ο ίδιος δεν είχε ανάμνησή τους. Όταν έγινε αγόρι η γυναίκα που τον μεγάλωνε τον πούλησε σε έναν Ισπανό επιχειρηματία, στον Πατρίστιο Καστάνο Καπετίγιο, για 18 ουγγιές χρυσού.
Ο Καστάνο πήγε τον Ραφαέλ στο πατρικό του σπίτι στο χωριό Σοπουέρτα στη βόρεια Ισπανία. Κανονικά ο Ραφαέλ δεν θεωρούνταν σκλάβος αλλά η οικογένεια του Καστάνο του φερόταν σαν να ήταν. Τον είπαν «υπηρέτη» και επειδή ήταν ο μόνος μαύρος στο χωριό τον κακομεταχειρίζονταν όχι μόνο οι αφέντες του αλλά και οι χωρικοί. Ο μικρός σκλάβος κοιμόταν στους στάβλους και δεν πήγε ποτέ σχολείο.
Βοηθός κλόουν
Σε ηλικία 14 ή 15 ετών ο Ραφαέλ έφυγε από τους δεσπότες του και πήγε να εργαστεί στα λατομεία στη Χώρα των Βάσκων. Μετά πήγε στο Μπιλμπάο όπου έκανε πολλές δουλειές, όπως του λιμενεργάτη και του χαμάλη.
Εκεί στο Μπιλμπάο γνώρισε τον Τόνι Γκράις, έναν πασίγνωστο Άγγλο κλόουν της εποχής, που έκανε περιοδείες στην Ευρώπη και ο οποίος τον πήρε στη δούλεψή του ως βοηθό και εποχιακό υπηρέτη. Ενίοτε ο Γκράις έβαζε τον Ραφαέλ και έπαιζε μαζί του αλλά δεν τον έκανε ποτέ μαθητή του. Του Ραφαέλ δεν άρεσε η ζωή με τον Γκράις και αρκετές φορές τον άφησε, επιστρέφοντας πίσω όταν δεν έβρισκε αλλού δουλειά.
Το 1886 ο Τόνι Γκράις ξεκίνησε τις εμφανίσεις στο Νέο Τσίρκο στο Παρίσι και τότε ήταν που ονόμασε τον Ραφάελ με το όνομα που θα έκανε αργότερα καριέρα, «Σοκολά».
Αστέρας του Νέου Τσίρκου
Το 1888 η συνεργασία του Σοκολά με τον Γκρέις τέλειωσε. Όμως ο διευθυντής του Νέου Τσίρκου, Ανρί Αγκούστ, τον προσέλαβε και τον έκανε πρωταγωνιστή στην παντομίμα. Η επιλογή του αποδείχθηκε εξαιρετικά πετυχημένη και το πρώτο σόου του Ραφαέλ, με τίτλο "Ο Γάμος του Σοκολά", σημείωσε τεράστια επιτυχία.
Η παράσταση κράτησε για πέντε ολόκληρα χρόνια και όλο αυτό το διάστημα έκανε δίδυμο με πολλούς γνωστούς κλόουν της εποχής. Τότε ήταν που γνώρισε και τον έρωτα της ζωής του, τη Μαρί Εκέ, παντρεμένη με δύο παιδιά που χώρισε το 1895 για να ξεκινήσει μια νέα ζωή με τον Ραφαέλ. Ο Σοκολά μεγάλωσε τα παιδιά της συντρόφου του σαν να ήταν δικά του και όλη η οικογένεια εργάστηκε στο τσίρκο.
Το 1895 ο Ραούλ Ντονβάλ, διευθυντής του Νέου Τσίρκου, δημιούργησε ένα νέο δίδυμο φέρνοντας κοντά τον Σοκολά με τον Βρετανό κλόουν Τζορτζ Φούτιτ. Αυτή η συνεργασία κράτησε για είκοσι ολόκληρα χρόνια. Οι δυο τους θεωρείται ότι έφεραν «επανάσταση» στη θεατρική τέχνη των κλόουν. Έπαιζαν μια παρωδία της ιστορίας του Γουλιέλμου Τέλου, της τοξοβολίας με το μήλο στο κεφάλι για στόχο, αλλά και ένα σκετς με έναν λευκό απολυταρχικό κλόουν και έναν εργατικό μαύρο. Η κωμωδία εκείνη την εποχή βασιζόταν πολύ στα χαστούκια και ο Σοκολά έγινε ένας χαρακτήρας σύμφωνος με τις εικόνες και τις προκαταλήψεις εκείνης της εποχής, ένας χαρακτήρα που σταδιακά έγινε το στερεότυπο του μαύρου αποδιοπομπαίου τράγου, του λίγο χαζού, αφελή και φιλικού. Ωστόσο, ο Σοκολά πολέμησε μέσα από τις ερμηνείες του τα στερεότυπα του ρόλου του.
Το 1905 το Νέο Τσίρκο δεν ανανέωσε το συμβόλαιο του διδύμου. Ορισμένοι είπαν ότι αυτό οφειλόταν σε πολιτικούς λόγους που είχαν να κάνουν και με φυλετικά θέματα. Άλλοι πάλι υποστήριξαν ότι το δίδυμο ήταν πια ξεπερασμένο και ο μαύρος πρωταγωνιστής όχι ο μοναδικός, αφού πολλοί Αφροαμερικανοί καλλιτέχνες άρχισαν να εμφανίζονται στις ευρωπαϊκές σκηνές.
Το 1909 ο Σοκολά επέστρεψε στο Νέο Τσίρκο και η πρεμιέρα του στις 30 Οκτωβρίου γνώρισε καλή υποδοχή από το κοινό. Πέθανε το 1917 σε ηλικία 48 ή 52 ετών.
Άδοξο τέλος αλλά έμεινε αξέχαστος
Αν και ο Σοκολά υπήρξε μια διασημότητα δεν απέκτησε ποτέ την ευελιξία ταλέντων του Τζορτζ Φουτίτ και μην έχοντας ποτέ λάβει μια κανονική εκπαίδευση δεν είχε επαγγελματικές δεξιότητες.
Το Νέο Τσίρκο υπήρξε για πολλά χρόνια το ασφαλές του καταφύγιο αλλά μετά από αυτό έδινε αγώνα για να επιβιώσει. Δεχόταν όποια δουλειά ερχόταν μπροστά του, ανεξάρτητα από αμοιβή και συνθήκες, αρκεί να μπορούσε να καλύπτει τις ανάγκες της οικογένειάς του.
Για ένα διάστημα προσπάθησε να παρουσιάσει ένα δίδυμο με τον γιο του αλλά δεν είχε επιτυχία. Κατέληξε αλκοολικός και πέθανε από καρδιακή προσβολή.
Ωστόσο, άφησε το στίγμα του στη Γαλλία. Το όνομά του αναφέρεται στη βραβευμένη νουβέλα της Κολέτ, Gigi, οι αδελφοί Λουμιέρ, από τους πρώτους κινηματογραφιστές στην ιστορία, γύρισαν ταινίες του με τον Φουτίτ. Η εικόνα του χρησιμοποιήθηκε σε διαφημιστικά από σοκολάτες (όπως θα ήταν αναμενόμενο) μέχρι και σε καταστήματα. Έγινε χαρακτήρας κινούμενων σχεδίων και κέρδισε την αθανασία γινόμενος έκφραση στη γαλλική καθομιλουμένη, "être chocolat". Η ζωή του γυρίστηκε σε ταινία το 2016 με τίτλο Chocolat.
