Το λεγόμενο «κενό ΦΠΑ» μειώθηκε ωστόσο από το 21% που ήταν το 2020 στο 17,8%
Ποσό ύψους 3,231 δισ. ευρώ έχασε η Ελλάδα το 2021 από τα έσοδα ΦΠΑ λόγω φοροδιαφυγής, όπως δείχνουν στοιχεία της Κομισιόν αναφορικά με το λεγόμενο «κενό ΦΠΑ», το οποίο ωστόσο περιορίστηκε από το 21% το 2020 σε 17,8% το 2021.
Η Ελλάδα καταλαμβάνει την τρίτη χειρότερη θέση σε απώλεια εσόδων από ΦΠΑ μεταξύ των χωρών της ΕΕ, μετά τη Ρουμανία και τη Μάλτα, όπου οι απώλειες ΦΠΑ φθάνουν το 36,7% και 25,6% αντίστοιχα. Συνολικά στην ΕΕ το «κενό ΦΠΑ» περιορίστηκε από το 9,6% στο 5,3% με την ετήσια απώλεια εσόδων να διαμορφώνεται σε 60,6 δισεκ. ευρώ το 2021 από 99,3 δισεκ. ευρώ το 2020.
Αναλυτικότερα, τα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ σημείωσαν πρόοδο στην επιβολή της συμμόρφωσης με τον ΦΠΑ το 2021, σύμφωνα την έκθεση που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η ετήσια μελέτη για το Κενό ΦΠΑ (vat gap), η οποία μετρά τη διαφορά μεταξύ των θεωρητικά αναμενόμενων εσόδων ΦΠΑ και του ποσού που πράγματι εισπράχθηκε, δείχνει ότι τα κράτη-μέλη έχασαν περίπου 61 δισεκατομμύρια ευρώ σε ΦΠΑ το 2021, σε σύγκριση με 99 δισεκατομμύρια ευρώ το 2020.
Αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει έσοδα που χάνονται κυρίως από απάτη στον τομέα του ΦΠΑ, φοροδιαφυγή και αποφυγή, μη δόλιες χρεοκοπίες, λανθασμένους υπολογισμούς και χρηματοοικονομικές αφερεγγυότητες, μεταξύ άλλων παραγόντων. Αυτή η πρόοδος στην επιβολή της συμμόρφωσης με τον ΦΠΑ είναι θετική, καθώς τα χαμένα έσοδα από τον ΦΠΑ μπορεί να έχουν εξαιρετικά αρνητικό αντίκτυπο στην ικανότητα των κυβερνήσεων να χρηματοδοτούν τα δημόσια αγαθά και υπηρεσίες από τις οποίες εξαρτόμαστε όλοι, όπως σχολεία, νοσοκομεία και μεταφορές.
Η τελευταία έκθεση δείχνει ότι οι στοχευμένες απαντήσεις πολιτικής έκαναν τη διαφορά, ιδίως εκείνες που σχετίζονται με την ψηφιοποίηση των φορολογικών συστημάτων, την αναφορά συναλλαγών σε πραγματικό χρόνο και την ηλεκτρονική τιμολόγηση. Ταυτόχρονα, προσωρινοί παράγοντες όπως τα μέτρα κρατικής στήριξης που εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, τα οποία συχνά εξαρτώνταν από την πληρωμή φόρων, μπορεί επίσης να έπαιξαν ρόλο στην ώθηση αυτής της θετικής αλλαγής.
Κύρια αποτελέσματα το 2021
Σε ονομαστικούς όρους, το συνολικό κενό ΦΠΑ της ΕΕ μειώθηκε κατά περίπου 38 δισεκατομμύρια ευρώ, από 99 δισεκατομμύρια ευρώ το 2020 σε 61 δισεκατομμύρια ευρώ το 2021, μια άνευ προηγουμένου βελτίωση σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Ορισμένα κράτη μέλη, όπως η Ιταλία (-10,7 ποσοστιαίες μονάδες) και η Πολωνία (-7,8 ποσοστιαίες μονάδες) κατέγραψαν ιδιαίτερα αξιοσημείωτες μειώσεις στα εθνικά τους στοιχεία για το Κενό ΦΠΑ.
Εξετάζοντας τις εκτιμήσεις σε επίπεδο κράτους μέλους, το 2021, τη διακύμανση και την κλίμακα των αλλαγών στο κενό συμμόρφωσης ΦΠΑ από έτος σε έτος, αυτές ήταν πολύ μεγαλύτερες σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη – οι αλλαγές κυμαίνονταν από -10,7 π.μ. έως 0,7 π.μ. Στα περισσότερα (16) κράτη μέλη, η μεταβολή του ΦΠΑ από έτος σε έτος στο χάσμα συμμόρφωσης υπερέβη τις 3 pp. Σε μια τυπική χρονιά την τελευταία δεκαετία ο αριθμός των χωρών με τόσο σημαντική αλλαγή στο χάσμα συμμόρφωσης στον ΦΠΑ δεν υπερέβη τις οκτώ.
Συνολικά, το κενό ΦΠΑ αυξήθηκε μόνο σε δύο κράτη μέλη της ΕΕ, τη Δανία (κατά 0,7 pp) και τη Σουηδία (κατά 0,2 pp). Οι μεγαλύτερες μειώσεις στο κενό ΦΠΑ παρατηρήθηκαν στην Ιταλία (-10,7 π.μ.), στην Κύπρο (-9,2 π.μ.), στην Πολωνία (-7,8 π.μ.), στο Βέλγιο (-6,7 π.μ.) και στην Ιρλανδία (-6,0 π.μ.). Τόσο μεγάλες μειώσεις στο χάσμα ΦΠΑ σε περιόδους οικονομικής ύφεσης μπορεί να φαίνεται αδιανόητο – οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες θα έπρεπε θεωρητικά να μειώσουν τη ρευστότητα των επιχειρήσεων, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα την αδυναμία εκπλήρωσης ορισμένων υποχρεώσεων, συμπεριλαμβανομένων των υποχρεώσεων ΦΠΑ.
Θετικές αλλαγές στη συμμόρφωση μπορεί να προκλήθηκαν από τα μέτρα υποστήριξης που εξαρτώνται από την πληρωμή φόρων και τη μείωση της συχνότητας των πτωχεύσεων. Μια άλλη αιτία για την παρατηρούμενη πτώση του κενού συμμόρφωσης με τον ΦΠΑ μπορεί να σχετίζεται με αλλαγές στη δομή της κατανάλωσης των νοικοκυριών σε κατηγορίες και κανάλια όπου η συμμόρφωση είναι γενικά υψηλότερη (π.χ. διαδικτυακές αγορές) και το αυξημένο μερίδιο των πληρωμών χωρίς μετρητά. Οι εκτιμήσεις για το «κενό ΦΠΑ» για τα περισσότερα κράτη-μέλη κυμαίνονταν από 0% στο 10% του VTTL. Το μικρότερο κενό συμμόρφωσης παρατηρήθηκε στην Ολλανδία (-0,2%), στη Φινλανδία (0,4%), στην Ισπανία (0,8%) και στην Εσθονία (1,4%).
Αρνητικές εκτιμήσεις σαφώς δεν είναι δυνατές, αλλά σε κράτη μέλη όπου υπάρχει ήδη πολύ χαμηλή μη συμμόρφωση, μπορεί να προκύψουν λόγω στατιστικών και σφαλμάτων μέτρησης (βλ. περαιτέρω συζήτηση στην Ενότητα VII.γ). Στην αντίθετη πλευρά της κατάταξης βρίσκονται η Ρουμανία (36,7%), η Μάλτα (25,7%), η Ελλάδα (17,8%) και η Λιθουανία (14,5%). Σε ονομαστικούς όρους, τα μεγαλύτερα κενά εκτιμήθηκαν σε Ιταλία (14,6 δισ. ευρώ), Γαλλία (9,5 δισ. ευρώ) και Ρουμανία (9,0 δισ. ευρώ). Ο διάμεσος ΦΠΑ συμμόρφωσης ήταν 4,9 τοις εκατό του VTTL, το οποίο είναι πλέον πιο κοντά στον μέσο όρο, δείχνοντας σύγκλιση των κρατών μελών με υψηλότερα κενά συμμόρφωσης στον ΦΠΑ.
Εκτός από ορισμένες ειδικές επιπτώσεις που προκλήθηκαν από την πανδημία COVID-19, η άνευ προηγουμένου αύξηση της είσπραξης του ΦΠΑ και η μείωση του συνολικού κενού ΦΠΑ στα περισσότερα κράτη μέλη θα μπορούσε να εξηγηθεί από διάφορους παράγοντες. Πρώτον, οι ηλεκτρονικές πληρωμές και οι ηλεκτρονικές αγορές, όπου το ποσοστό συμμόρφωσης με τον ΦΠΑ είναι γενικά πολύ υψηλότερο, έχουν αυξηθεί σε δημοτικότητα από την πανδημία του COVID-19. Δεύτερον, τα κράτη μέλη καρπώνονται τα οφέλη από στοχευμένα μέτρα που εφαρμόζονται στα εγχώρια φορολογικά τους συστήματα, όπως νέα εργαλεία ψηφιακής αναφοράς, παρακολούθηση συναλλαγών σε πραγματικό χρόνο και συστήματα ηλεκτρονικής τιμολόγησης που είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά κατά της εγκληματικής απάτης στον τομέα του ΦΠΑ.
Ως μέρος των προτάσεων για τον ΦΠΑ 2022 στην Ψηφιακή Εποχή, οι οποίες συζητούνται επί του παρόντος μεταξύ των κρατών μελών στο Συμβούλιο, η Επιτροπή έχει κυρίως προτείνει σχέδια για μετάβαση σε ένα διασυνοριακό σύστημα ψηφιακής αναφοράς που βασίζεται στην ηλεκτρονική τιμολόγηση για επιχειρήσεις προς εμπορικές συναλλαγές. Το νέο σύστημα θα διασφαλίζει ότι οι αρχές των κρατών μελών ενημερώνονται πλήρως για τις συναλλαγές σε σχεδόν πραγματικό χρόνο, επιτρέποντάς τους να αντιμετωπίζουν αμέσως περιπτώσεις απάτης στον τομέα του ΦΠΑ, ιδίως απάτης αγνοούμενου εμπόρου ή απάτης καρουζέλ.
