Η τρέχουσα οικονομική κρίση έχει συμπιέσει σε μεγάλο βαθμό τις προσδοκίες για τις προοπτικές της αγοράς εργασίας, με το άμεσο μέλλον να διαγράφεται δυσοίωνο. Η ανεργία τείνει να ξεπεράσει το 26%, ενώ σε πολύ μεγαλύτερα επίπεδα κινείται η ανεργία των νέων. Πολλοί νέοι Έλληνες επιστήμονες επιλέγουν ήδη –και η τάση αυτή προβλέπεται να διευρυνθεί-το δρόμο της μετανάστευσης στο εξωτερικό για την εύρεση εργασιακής στέγης, την ίδια ώρα που η χώρα μας κατακλύζεται από ανειδίκευτους αλλοδαπούς μετανάστες. Μια τέτοια εξέλιξη, αν δεν αναστραφεί εγκαίρως, θα έχει δραματικές επιπτώσεις στην απασχόληση, στη δημογραφική και εθνολογική ισορροπία της χώρας.
Εκτός από τη βαθιά οικονομική κρίση, συνυπάρχει ένας σημαντικός άλλος μόνιμος παράγοντας που επιτείνει το πρόβλημα. Πρόκειται για τη συστημική-διαρθρωτική ανεργία, δηλ. τη μεγάλη αναντιστοιχία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Σήμερα, ο παράγοντας αυτός επιβαρύνει πολύ περισσότερο από παλαιότερες εποχές το όλο πρόβλημα.
Παρ’ όλες τις δυσοίωνες αυτές διαπιστώσεις, υπάρχουν πάντα ευκαιρίες απασχόλησης, με την προϋπόθεση ότι οι νέοι, είναι οπλισμένοι με τα απαραίτητα εφόδια, έχουν υπομονή και επιμονή και ακολουθούν ορισμένα συγκεκριμένα βήματα στην αναζήτηση μια θέσης στη σημερινή αγορά εργασίας.
Ποιό κάτω, παραθέτουμε τα αναγκαία βασικά βήματα προς την κατεύθυνση αυτή, επικεντρώνοντας στον επιλεγόμενο χρυσό κανόνα επιλογής σπουδών και σταδιοδρομίας (βλ. Ο χρυσός κανόνας για τις επιλογές σταδιοδρομίας, Πατάκης, 2009 και www.careergatetest.com)
Ο χρυσός κανόνας επιλογής σπουδών και επαγγελμάτων
Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνει ένας νέος για τη σωστή επιλογή σπουδών και επαγγελμάτων, είναι να αποκτήσει ατομική αυτογνωσία, να μάθει ποιος είναι, τι θέλει και τι μπορεί να κάνει. Να είναι σίγουρος για τα ενδιαφέροντα, τις κλίσεις, τις προτιμήσεις, τα ταλέντα του, διερευνώντας παράλληλα τις ικανότητες και τις δεξιότητές του. Οι κλίσεις, τα ενδιαφέροντα, τα ταλέντα και οι καλύτερες επιδόσεις σε ορισμένα μαθήματα είναι ένα πρώτο κριτήριο για την κατεύθυνση των σπουδών και των επαγγελμάτων στα οποία μπορεί να οδηγηθεί. Το επίπεδο των επιδόσεών στα μαθήματα αυτά, αλλά και στο σύνολο των μαθημάτων, αποτελεί μια πρώτη ένδειξη της επαγγελματικής ιεραρχίας στην οποία στοχεύει. Οι επιδόσεις του βέβαια μπορεί να βελτιωθούν ριζικά, εφόσον υπάρχει ισχυρή θέληση και επιμονή, γι’ αυτό και ο παράγοντας αυτός έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Η θέληση αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την εργασιακή διαδρομή ενός ατόμου. Γι’ αυτό και ισχύει η συμβουλή των πέντε λέξεων : «ποτέ μην εγκαταλείπεις την προσπάθεια», ιδιαίτερα μάλιστα όταν υπάρχουν βάσιμες ελπίδες για την υλοποίηση των στόχων. Ο κατάλληλος τρόπος για την κατάκτηση της αυτογνωσίας είναι η προσφυγή σε συμβούλους σταδιοδρομίας, σε συνδυασμό με τη λήψη έγκυρων τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού.
Το δεύτερο βήμα είναι η διερεύνηση του κόσμου της εργασίας, των συνθηκών και αμοιβών, του περιεχομένου, της ιεραρχικής ανέλιξης και κυρίως των προοπτικών των επιμέρους επαγγελμάτων στην αγορά εργασίας. Τελευταία, η πλειοψηφία των νέων επιλέγει σπουδές και επαγγέλματα με βασικό κριτήριο τις επαγγελματικές τους προοπτικές. Όμως, όσο ισχυρό και αν είναι το ίδιο κριτήριο, πρέπει να συνεκτιμάται με τα άλλα δεδομένα και κυρίως με το βαθμό ταύτισης της προσωπικότητα με το επάγγελμα. Αν ένα επάγγελμα δεν ταιριάζει στο χαρακτήρα, τις προτιμήσεις, τις κλίσεις ενός ατόμου, δε θα πρέπει να επιλέγεται, όσο εξαιρετικές και αν είναι οι προοπτικές του. Αλλά για το θέμα αυτό θα επανέλθουμε πιο αναλυτικά παρακάτω.
Το οικογενειακό περιβάλλον και η παράδοση, βαρύνουν επίσης κατά περίπτωση στην πλάστιγγα των επαγγελματικών επιλογών. Συχνά το επάγγελμα του πατέρα, της μητέρας, η οικογενειακή επιχείρηση, είναι ένα καλό εφαλτήριο για το επαγγελματικό μέλλον των νέων, με την προϋπόθεση βέβαια πως του ταιριάζει. Όμως, συχνά αρκετοί γονείς επιχειρούν να επιβάλλουν στα παιδιά τους τις δικές τους επιθυμίες ή και επαγγελματικά απωθημένα. Αυτό είναι λάθος και κατά κανόνα επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο. Με σύνεση και γνώση, οι γονείς μπορούν να πουν τη γνώμη τους. Αλλά ως εκεί. Ο νέος ο ίδιος θα αποφασίσει για το μέλλον του, αφού πρόκειται για τη δική του ζωή. Όσο και αν ενοχλεί, οι οικονομικές δυνατότητες της κάθε οικογένειας, έχουν τη δική τους βαρύτητα. Ο τόπος κατοικίας και η περιοχή που πρόκειται να απασχοληθεί ένα άτομο στο μέλλον, έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού θα πρέπει να διερευνηθεί αν η ζητούμενη εκπαίδευση και τα υπό συζήτηση επαγγέλματα, βρίσκονται σε προσβάσιμη απόσταση.
Τυχαίοι παράγοντες, όπως λχ. η γνωριμία με συγκεκριμένο κύκλο επιχειρηματιών ή επαγγελματικών που ασκούν μια προσοδοφόρα δραστηριότητα η οποία ταιριάζει στην προσωπικότητα του ενδιαφερόμενου, αποτελεί επίσης έναν άλλο παράγοντα για τις επιλογές σταδιοδρομίας.
Ανακεφαλαιώνοντας, επισημαίνουμε τους βασικούς παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για τις επιλογές σταδιοδρομίας σύμφωνα με το χρυσό κανόνα επιλογής σπουδών και επαγγελμάτων :
1) κλίσεις, ενδιαφέροντα, προτιμήσεις, ταλέντα,
2) επιδόσεις και θέληση,
3) συνθήκες και προοπτικές της αγοράς εργασίας,
4) οικογενειακή παράδοση και τόπος κατοικίας,
5) τυχαίοι παράγοντες
Σύμφωνα με τον χρυσό κανόνα, επισημαίνεται ότι: άτομα με υψηλές επιδόσεις και ισχυρή θέληση, μπορούν να επιλέγουν από ευρύτερο πεδίο επαγγελμάτων που τους ταιριάζουν ακόμα και από εκείνα με αρνητικές προοπτικές. Αντίθετα, άτομα με χαμηλές επιδόσεις χωρίς σοβαρές ελπίδες βελτίωσής τους και αδύναμη θέληση, είναι προτιμότερο να στρέφονται σε σπουδές και επαγγέλματα που κατ’ αρχήν τους ταιριάζουν και κατά δεύτερο λόγο έχουν διαπιστωμένες καλές προοπτικές στην αγορά εργασίας. Όσο υψηλότερες είναι οι ικανότητες, οι μαθησιακές επιδόσεις και η θέληση ενός ατόμου, τόσο ευρύτερη μπορεί να είναι η δυνατότητα, το «ρίσκο» επιλογής επαγγελμάτων με αρνητικές προοπτικές στην αγορά εργασίας.
Πολύ πιθανή είναι επίσης η αλλαγή επαγγελμάτων και ειδικοτήτων στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του, αφού σήμερα η αγορά εργασίας μετεξελίσσεται ραγδαία, ενώ υπάρχουν πολλά περισσότερα επαγγέλματα και ειδικότητες απ’ ότι στο παρελθόν. Αν δεν είναι εφικτή η επιλογή των πρώτων σε προτίμηση επαγγελμάτων, ο ενδιαφερόμενος οφείλει να προχωρήσει στα επόμενα. αλλά να αποφύγει τα τελευταία. «Μπορεί πάντοτε να υπάρξει ένας άλλος σύντροφος ζωής για τον καθένα, αν ο πρώτος δε σταθεί στο δρόμο του». Γι’ αυτό θα πρέπει να έχει ένα ανοικτό ορίζοντα, ώστε να επιλέξει από ένα κατάλογο πολλών επαγγελμάτων που του ταιριάζουν, συνυπολογίζοντας και τη βαρύτητα των άλλων κριτηρίων και να αποφύγει οπωσδήποτε επαγγέλματα που είναι εντελώς αταίριαστα με το χαρακτήρα του.
Σε όλα τα επαγγέλματα μέσης και κυρίως υψηλής εκπαίδευσης και εργασιακής ιεραρχίας, απαραίτητη είναι η γνώση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, της αγγλικής γλώσσας, καθώς και η διαρκής ανανέωση των γενικών και ειδικών γνώσεων και εμπειριών. Τέλος, ολοκληρωμένος άνθρωπος και επιτυχημένος επαγγελματίας, είναι εκείνος που έχει πνευματικές ανησυχίες, εμμένει σε αξίες και αρχές, αναζητά τη πλατιά μόρφωση, ασχολείται με την τέχνη και τη λογοτεχνία, την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική αλληλεγγύη, αναπτύσσει κριτική και δημιουργική σκέψη, ενεργεί με εντιμότητα, διορατικότητα και ευαισθησία και δραστηριοποιείται θετικά για το δικό του αλλά και για το γενικότερο καλό.
Ύστερα από τα παραπάνω, ο νέος ή η νέα επιλέγουν τις σπουδές και τα επαγγέλματα που θα ασκήσουν και θα σηματοδοτήσουν τη ζωή τους όλη. Τα βήματα μέχρι την κορυφαία αυτή απόφαση, γίνονται με τη συνδρομή συμβούλων σταδιοδρομίας και τη λήψη έγκυρων και σύγχρονων τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού, με έγκαιρη ενεργοποίηση. ( βλ www.elesyp.gr και www.careergatetest.com). Γιατί το μέλλον δεν έρχεται μόνο του αν δε φροντίσουν οι ίδιοι γι’ αυτό.
Μέχρι πρόσφατα, στις υπηρεσίες της συμβουλευτικής σταδιοδρομίας, προσφεύγουν περισσότερα άτομα υψηλού εισοδηματικού επιπέδου. Όμως, ο θεσμός είναι περισσότερο αναγκαίος για τις μεσαίες ή χαμηλές εισοδηματικές τάξεις, αφού μπορεί να συμβάλλει στο να δοθούν ευκαιρίες οικονομικής και κοινωνικής τους ανέλιξής και ανατροπής των εισοδηματικών και ταξικών διαφορών. ( Απόλυτα αναγκαίο είναι να επανασυσταθεί και αναβαθμιστεί ο Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός που με όποιες ατέλειες είχε καθιερωθεί στην ελληνική μέση εκπαίδευση, όπως ισχύει και σε όλες τις κανονικές χώρες και που ατυχέστατα αποσαθρώθηκε πρόσφατα από το Υπουργείο Παιδείας. - βλ και www.elesyp.gr ).
Τα τελευταία στοιχεία της έρευνας του Πανεπιστημίου Πειραιώς για τις προοπτικές των επαγγελμάτων
Ποιο κάτω παρατίθενται τα τελευταία στοιχεία της κυλιόμενης έρευνας που διενεργείται από την επιστημονική μας ομάδα με του Πανεπιστημίου Πειραιώς, η οποία στηρίζεται σε δοκιμασμένη μεθοδολογία και ειδικότερα στο επονομαζόμενο ισοζύγιο της ζήτησης και προσφοράς επαγγελμάτων (balance of demand and supply of professions (βλ. σχετικά και το βιβλίο του υπογράφοντος: Επαγγέλματα του μέλλοντος και του παρελθόντος, Πατάκης, ανανεωμένη έκδοση 2007 και www.careergatetest.com). Η τελευταία επικαιροποίησή τους έγινε τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους.
Η έρευνα παρακολουθεί 700 περίπου επαγγέλματα που ταξινομούνται σε 17 μεγάλες ομάδες και υποομάδες επαγγελμάτων και αξιοποιούνται επίσης από το αυτοματοποιημένο τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού Career Gate Test K.17, που διανέμεται με επιτυχία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η έρευνα που διενεργείται χωρίς καμία κρατική ή άλλη βοήθεια, καλύπτει ένα μεγάλο κενό στη χώρα μας, όπως διαφαίνεται από τη μαζική τη αξιοποίηση από το ευρύ κοινό για σκοπούς επαγγελματικού προσανατολισμού και επιλογής σπουδών. Στους πίνακες και τα κείμενα που παρατίθενται πιο κάτω, παρουσιάζεται η πορεία των δεικτών της έρευνας των προβλέψεων για τις προοπτικές των επαγγελμάτων για τα επόμενα δέκα περίπου χρόνια, με τις επιμέρους πρόσφατες διαφοροποιήσεις τους.
Τα ισοζύγια των επιμέρους επαγγελμάτων είναι φυσικό να αλλοιώνονται μερικώς στην πορεία του χρόνου υπό την επίδραση απρόβλεπτων παραγόντων, όπως λ.χ. οι γενικές και κλαδικές εξελίξεις της διεθνούς και ελληνικής οικονομίας, από θεσμικά και διοικητικά μέτρα όπως η πριν από μερικά χρόνια καθιέρωση του ολοήμερου δημοτικού σχολείου, αλλά και από την ευρεία δημοσιότητα της ίδιας της έρευνας που επηρεάζει τις αποφάσεις των νέων για τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές τους επιλογές. Γι’ αυτό και ανανεώνεται κάθε χρόνο και τα στοιχεία της τροποποιούνται αναλόγως. Και ενώ επιμέρους δεδομένα που αφορούν ένα επάγγελμα, μπορεί να αλλοιωθούν βραχυπρόθεσμα υπό την επίδραση έκτακτων καταστάσεων, οικονομικής ή διοικητικής υφής, οι γενικότερες τάσεις μερικώς ή προσωρινά μόνο αλλοιώνονται, ενώ η μακροπρόθεσμα τάση τους παραμένει περίπου η ίδια.
Οι πολύ θετικές προοπτικές λχ. του κλάδου των επαγγελμάτων της πληροφορικής μόνο βραχυπρόθεσμα μπορεί να σημειώσουν περιοδική πτώση, αλλά οι μακροπρόθεσμη θετική εικόνα τους δεν προβλέπεται να αλλάξει. Οι αρχιτέκτονες, οι υδραυλικοί, οι ηλεκτρολόγοι, εμφανίζουν κατά την τρέχουσα περίοδο αδυναμία απορρόφησης στην αγορά εργασίας, λόγω της μεγάλης συρρίκνωσης του κλάδου των κατασκευών. Όμως, αυτή η τάση προβλέπεται να αντιστραφεί ύστερα από την πρώτη φάση της εξόδου από την κρίση. Οι υψηλή απορροφητικότητα των δασκάλων των τελευταίων χρόνων λόγω του ολοήμερου σχολείου, προβλέπεται να συρρικνωθεί έως και να αντιστραφεί τα επόμενα 5-10 χρόνια.
Η δημοσιοποίηση της έρευνας, η μαζική αναπαραγωγή της από διάφορους φορείς και στο διαδίκτυο, καθώς και η ευρύτερη συζήτηση γύρω από τα συναφή ζητήματα, φαίνεται ότι έχει ήδη επιφέρει ευεργετικές μεταβολές που συνδέονται με τη μείωση της ζήτησης θεωρητικών εκπαιδευτικών σπουδών τα τελευταία χρόνια, οι οποίες προσφέρονται καθ’ υπερβολή στη ελληνική ανώτατη εκπαίδευση. Τελευταία μάλιστα, παρουσιάζεται και το αρνητικό φαινόμενο της άκριτης επιλογής σπουδών με αποκλειστικό κριτήριο τις πολύ καλές προοπτικές τους στην αγορά εργασίας, που όπως τονίστηκε αποτελεί λανθασμένη ενέργεια.
Ευνόητο είναι πως, η ομαλοποίηση της ζήτησης και προσφοράς επαγγελμάτων θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματική, αν το κράτος ανέπτυσσε ενεργό πολιτική δράση στα συναφή ζητήματα, κάτι που είναι και το ζητούμενο στο άμεσο μέλλον. Ατυχώς ο επαγγελματικός προσανατολισμός παραμένει ως ο «φτωχός συγγενής» του ενδιαφέροντος της Πολιτείας με τις γνωστές αρνητικές παρενέργειες.
Ο σχολιασμός των τελευταίων δεδομένων όσον αφορά τις προβλέψεις των επαγγελματικών προοπτικών, γίνεται με τη σειρά που ταξινομούνται και εμφανίζονται οι ομάδες των επαγγελμάτων με διαδοχή του πρωτογενή από το δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα και ειδικότερα τις δεκαεπτά κατηγορίες της ταξινόμησης Κ.17 ( βλ. Επαγγέλματα του μέλλοντος και του παρελθόντος, Πατάκης, ανανεωμένη έκδοση 2007 και www.careergatetest.com)
1. Στον πρωτογενή ή γεωργικό τομέα, οι γεωπόνοι εμφανίζουν θετικό ισοζύγιο και ειδικότερα στην περίπτωση που έχουν αποκτήσει γνώσεις για σύγχρονες, εναλλακτικές καλλιέργειες και μεθόδους και έχουν τη διάθεση να τις εφαρμόσουν στην πράξη. Οι τεχνολόγοι ιχθυοτροφείων έχουν θετικές προοπτικές, αν και σε ορισμένες περιοχές όπου υπάρχουν αντίστοιχα ΤΕΙ, όπως λχ. στη Δυτική Ελλάδα, παρατηρείται σχετικός κορεσμός. Οι γεωλόγοι και οι μεταλλειολόγοι, εμφανίζουν επίσης θετικές προοπτικές ειδικότερα σε απομακρυσμένες περιοχές. Οι κτηνίατροι έχουν εξαιρετικές προοπτικές, όπως και οι ζωοτεχνικοί, οι ποτοποιοί κλπ. Γενικότερα, η επιστροφή στη γη και στη θάλασσα, η επιστροφή των νέων στην γόνιμη περιφέρεια, προβάλλει σήμερα ως η σημαντικότερη διέξοδος για επαγγελματικές προοπτικές και βελτίωση της ποιότητας της ζωής και αυτό συνιστάται ανεπιφύλακτα.
2. Τα κατασκευαστικά επαγγέλματα εμφανίζουν σοβαρό πρόβλημα απορρόφησης στην αγορά εργασίας κατά την τρέχουσα περίοδο, λόγω της μεγάλης συρρίκνωσης της κατασκευαστικής δραστηριότητας που έχει πληγεί περισσότερο από όλους τους κλάδους από την οικονομική κρίση. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τους αρχιτέκτονες, τους τοπογράφους,, αλλά και τους υδραυλικούς, ηλεκτρολόγους, σοβατζήδες, κλπ. Όμως, στο μέλλον προβλέπεται η κατάσταση αυτή να αντιστραφεί, αφού οι απόφοιτοι των αντίστοιχων σχολών ΑΕΙ και ΤΕΙ ή μέσων τεχνικών σχολών, είναι λιγότεροι από τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Η κατάσταση για τους μηχανολόγους παραμένει σχετικά ικανοποιητική. Μεγάλες ευκαιρίες με υψηλότατες αποδοχές για πολιτικούς μηχανικούς, αρχιτέκτονες, μηχανολόγους-μηχανικούς, τοπογράφους μηχανικούς, κλπ. παρουσιάζονται στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ναυπηγοί, εφόσον συνδυάζουν και γνώσεις μηχανολογίας, έχουν σχετικά ευνοϊκότερες επαγγελματικές προοπτικές από παλαιότερα. Μικρή βελτίωση εμφανίζει η μέχρι πρότινος μάλλον αρνητική απορροφητικότητα των χημικών-μηχανικών και των μηχανικών ενέργειας
3. Στη χημεία και στους συγγενείς κλάδους, η κατάσταση για τους χημικούς, τους βιολόγους, τους φαρμακοποιούς, χειροτερεύει, έχοντας επηρεαστεί σοβαρά από την κρίση, ενώ και οι μακροπρόθεσμες προοπτικές τους δεν είναι ιδιαίτερα καλές. Εδώ υπάρχουν βέβαια, ευρείες επαγγελματικές διέξοδοι σε διάφορους άλλους εργασιακούς κλάδους, μεταξύ των οποίων και του ιατρικού επισκέπτη.
4. Η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες θεωρούνται οι λεωφόροι του μέλλοντος και αυτό αντανακλάται στην αγορά εργασίας. Στη σημερινή εποχή της κρίσης, όμως, έχουν πληγεί ακόμα και τα επαγγέλματα αυτά, όπου εμφανίζεται σοβαρή κάμψη στην απορροφητικότητά τους στην αγορά εργασίας, κάτι που εκτιμάται ότι θα αναστραφεί στο μέλλον.
5. Ο ευρύτερος κλάδος των οικονομικών επαγγελμάτων, κατά την τρέχουσα περίοδο, παρουσιάζει προβλήματα στην άμεση απορρόφηση αποφοίτων του κλάδου, όπου για να αποκτήσει κανείς «απασχολησιμότητα» και ικανοποιητική αμοιβή, χρειάζεται να έχει επέλθει ικανός χρόνος πρακτικής εμπειρίας. Σταθερή επαγγελματική απορροφητικότητα διατηρούν οι λογιστές και οι φοροτεχνικοί, αφού φαίνεται ότι ισχύει η γνωστή ρήση του Ουίνστον Τσώρτσιλ ότι «το μόνο σίγουρο στη ζωή είναι η εφορία και ο θάνατος» ! Πολλές νέες θέσεις εργασίας διαφαίνεται να υπάρχουν στον κλάδο των Ορκωτών Ελεγκτών λόγω της μερικής ιδιωτικοποίησης των υπηρεσιών είσπραξης της φορολογητέας και ασφαλιστικής ύλης. Τα επαγγέλματα του χρηματιστή, και του εκτελωνιστή, συνεχίζουν να έχουν αρνητικές προοπτικές, ενώ επίσης σημαντική κόπωση εμφανίζει η απορροφητικότητα των ασφαλιστών και ακόμη μεγαλύτερη των τραπεζικών υπαλλήλων, σε σχέση με τις καλύτερες μέρες του παρελθόντος. Ιδιαίτερα για τους τελευταίους, η οικονομική κρίση, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και ο έντονος ανταγωνισμός στον τραπεζικό χώρο, έχει δημιουργήσει πιεστικές συνθήκες εργασίας, ιδιαίτερα σε ορισμένες ιδιωτικές τράπεζες.
6. Ο τομέας του εμπορίου και των δημοσίων σχέσεων, διατηρεί μέτρια απορροφητικότητα. Βέβαια, οι καλοί και έμπειροι πωλητές βρίσκουν επαγγελματικές διεξόδους, αν και το λιανικό εμπόριο είναι ιδιαίτερα κουραστικό και απαιτητικό. Στις χαμηλές βαθμίδες των πωλητών, επικρατεί το καθεστώς της προσωρινής και της μερικής απασχόλησης. Το ισοζύγιο για εκπαιδευμένα και έμπειρα στελέχη δημοσίων σχέσεων συνεχίζει να είναι αρκετά μακροπρόθεσμα ικανοποιητικό.
7. Στα νομικά επαγγέλματα, η δικηγορία παρουσιάζει ακόμα υψηλότερο κορεσμό από παλαιότερα. Σχετικά καλύτερη είναι η κατάσταση στους τομείς του εμπορικού, του ναυτιλιακού, του ευρωπαϊκού δικαίου, καθώς στις εφαρμογές των νέων τεχνολογιών. Ευνόητο είναι ότι, εφ’ όσον ένας απόφοιτος νομικών σπουδών πετύχει στις εξετάσεις για τους κλάδους των δικαστών και των εισαγγελέων, το επαγγελματικό του μέλλον είναι διασφαλισμένο και μάλιστα σε επαγγέλματα υψηλού κύρους και ικανοποιητικών αποδοχών.
8. Τα επαγγέλματα των μεταφορών και τις ναυτιλίας εμφανίζουν τη γνωστή θετική εικόνα, παρ’ όλη την πρόσφατη διεθνή οικονομική κρίση λόγω της αλματώδους αύξησης των καυσίμων και της διεθνούς οικονομικής κάμψης που πλήττει άμεσα τουριστικούς προορισμούς όπως η Ελλάδα. Ειδικότερα το ισοζύγιο των πιλότων και των ιπτάμενων φροντιστών, παρουσιάζει περαιτέρω σημάδια κορεσμού, σε αντίθεση με ότι παρατηρείται σε άλλες χώρες όπως λχ. η Τουρκία, η Κύπρος και χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Μέσης Ανατολής. Οι εμποροπλοίαρχοι και οι μηχανικοί του εμπορικού ναυτικού, εμφανίζουν τις καλύτερες δυνατές προοπτικές και δεν υπάρχει περίπτωση να παραμείνει άνεργος απόφοιτος σχολής εμποροπλοιάρχων. Δυστυχώς, η ναυτική Ελλάδα, δεν προσελκύει πλέον νέα παιδιά σ’ αυτόν τον τόσο σημαντικό και ελπιδοφόρο επαγγελματικά στίβο. Και αυτό είναι καιρός να αλλάξει, αφού εδώ υπάρχει εργασιακό μέλλον γαι τα παιδιά της θαλασσομάνας χώρας μας.
9. Τα τουριστικά επαγγέλματα διατηρούν τη θετική προοπτική τους, αν και έχουν επηρεαστεί σημαντικά από την κρίση. Τα επισιτιστικά επαγγέλματα και ειδικότερα ο μάγειρας και ο ζαχαροπλάστης διατηρούν την απορροφητικότητά τους στην αγορά εργασίας, αλλά και εδώ τελευταία εμφανίζονται αρνητικά σημάδια.
10. Τα αθλητικά επαγγέλματα παρουσιάζουν μια αμφίρροπη εικόνα. Η κάμψη που παρουσιάζει το ισοζύγιο των γυμναστών συνεχίζεται, αν και σε ορισμένα αθλήματα, όπως στο τένις, στην ιππασία, αλλά και στο ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, κλπ., οι καλοί προπονητές μπορούν να βρουν επαγγελματικές διεξόδους. Αντίθετα, λόγω της κατακόρυφης αύξησης της εγκληματικότητας, μεγάλη αύξηση της απορροφητικότητας εμφανίζουν οι φύλακες ασφαλείας, όπου μπορούν να βρουν δουλειά και οι γυμναστές.
11. Η κατάσταση στον κλάδο των μαζικών μέσων επικοινωνίας και ειδικότερα της δημοσιογραφίας μετατρέπεται πλέον σε τραγική. Ειδικότερα τα πρώτα βήματα ενός πρωτοεισερχόμενου δημοσιογράφου στον κλάδο κατά κανόνα, γίνονται υπό εξαιρετικά δυσάρεστες συνθήκες.
12. Σε όλους των κλάδους των καλών τεχνών, η εικόνα διατηρείται έντονα αρνητική Αυτό αφορά ιδιαίτερα τους ηθοποιούς, τους σκηνοθέτες, τους σκηνογράφους, και λιγότερο τους χορευτές και τους μουσικούς, οι οποίοι μπορούν να βρουν κάποια περιοδική απασχόληση. Επαγγέλματα όπως οι τεχνολόγοι μουσικής και οι τεχνολόγοι γραφικών τεχνών, έχουν αντίθετα σχετικά καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές. Σοβαρή κάμψη εμφανίζει η κατάσταση της αγοράς εργασίας για τους γραφίστες και τους διακοσμητές, η οποία οφείλεται στην κρίση αλλά και στην πληθώρα αποφοίτων από διάφορες συναφείς, κυρίως ιδιωτικές σχολές, τα τελευταία χρόνια. Σε μικρότερο έκταση, το ίδιο ισχύει και για τους κομμωτές, λόγω του μεγάλου αριθμού των αποφοίτων από διάφορες σχολές. Παρόλα αυτά, οι καλοί επαγγελματίες του κλάδου, μπορούν να διασφαλίσουν επαγγελματικές διεξόδους, ακόμα και με βάση την περιοδική απασχόληση με επισκέψεις κατ’ οίκον.
13. Στον ευρύτερο κλάδο της υγείας και πρόνοιας, οι προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης των γιατρών χειροτερεύει ακόμα περισσότερο, χωρίς να διαφαίνονται καλύτερες μέρες και σε σχετικά μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Γι’ αυτό και πολλοί νέοι γιατροί αναζητούν διεξόδους σε χώρες του εξωτερικού όπως η Μ. Βρετανία, η Γερμανία, κλπ., όπου υπάρχουν κενές θέσεις εργασίας γι’ αυτούς. Από τους επιμέρους ιατρικές ειδικεύσεις, σχετικά καλύτερη είναι η κατάσταση στην περίπτωση των ψυχιάτρων, των πλαστικών χειρούργων, των ακτινολόγων και των ασχολούμενων με εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας. Ιδιαίτερα αρνητική είναι επίσης η περίπτωση των οδοντογιατρών, όπου σχετικά καλύτερη εικόνα εμφανίζουν οι σύγχρονες ειδικότητες των γναθοχειρουργών, των ορθοδοντικών και των οδοντίατρων προσθετικής οδόντων.
Τα περισσότερα άλλα επαγγέλματα υγείας και πρόνοιας, όπως των νοσηλευτών, των νοσοκόμων, των τεχνολόγων-ακτινολόγων και ιατρικών μηχανημάτων, των κοινωνικών λειτουργών, των αισθητικών, συνεχίζουν να έχουν ικανοποιητικές εργασιακές προοπτικές. Πτωτική τάση εμφανίζει η απορροφητικότητα των διαιτολόγων και των διατροφολόγων Αρνητική εξέλιξη παρατηρείται και στον κλάδο των ψυχολόγων, λόγω πληθώρας αποφοίτων τα τελευταία χρόνια και του ανταγωνισμού που υφίστανται από τους ψυχιάτρους. Οι φυσιοθεραπευτές αντιμετωπίζουν τελευταία κάμψη της απορροφητικότητάς τους, εκτός των άλλων, και λόγω του παράνομου ανταγωνισμού μεταναστών που απασχολούνται στην παραοικονομία του κλάδου.
14. Στους τομείς της εκπαίδευσης και των θεωρητικών επιστημών, τα παιδαγωγικά επαγγέλματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που συνδέονται με θεωρητικές σπουδές, όπως η φιλοσοφία, η φιλολογία, η θεολογία, η ιστορία, η αρχαιολογία, έχουν, όπως και παλιότερα, πολύ αρνητικές προοπτικές και το ίδιο ισχύει για τη λαογραφία και την ανθρωπολογία. Αρνητικές αν και με λιγότερη οξύτητα εμφανίζονται τα επαγγέλματα που συνδέονται με την κοινωνιολογία, τις διεθνείς σπουδές, τις πολιτικές επιστήμες, την εθνολογία, τη γεωγραφία.
Όμως, γεγονός είναι ότι, οι απόφοιτοι των ως άνω θεωρητικών σπουδών, μπορούν πολύ πιο εύκολα απ’ ότι οι ομόλογοί τους σε στενές, τεχνοκρατικές και κορεσμένες ειδικότητες όπως οι γιατροί, οι οδοντίατροι, κλπ., να μεταστραφούν σε άλλα επαγγέλματα, όπως αυτά των δημοσίων σχέσεων, του τουρισμού, της διοίκησης επιχειρήσεων, κλπ. Κι αυτό γιατί οι θεωρητικές σπουδές περισσότερο από όλες, παρέχουν το αναγκαίο υπόβαθρο γνώσης όπου μπορούν να στηριχθούν άλλες πιο εξειδικευμένες δεξιότητες, «μαθαίνουν δηλ. πώς να μαθαίνουν». Ειδικότερα οι απόφοιτοι των σχολών κοινωνιολογίας, πολιτικών επιστημών και διεθνών σπουδών, μπορούν πιο εύκολα να μετεκπαιδευτούν και να μεταπηδήσουν στο ευρύτερο πεδίο των οικονομικών επαγγελμάτων.
Το ισοζύγιο για τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, των δασκάλων, εμφανίζει μέχρι και σήμερα ικανοποιητική εικόνα, λόγω της γνωστής απορρόφησης μεγάλου αριθμού αποφοίτων από τις συναφείς σχολές, ύστερα από τη δημιουργία των ολοήμερων σχολείων. Η κατάσταση αυτή όμως αναμένεται να αντιστραφεί σταδιακά μετά τα επόμενα 6-8 περίπου χρόνια. Στο συναφή κλάδο σπουδών, ένα επάγγελμα με ειδικές απαιτήσεις και γνώσεις, που εμφανίζει ανοδική επαγγελματική απορροφητικότητα είναι των ειδικών για ΑΜΕΑ.
Οι επαγγελματικές προοπτικές των νηπιαγωγών όπως έχουν τα πράγματα σήμερα είναι πολύ αρνητική, με ζοφερές προβλέψεις για το μέλλον. Αυτό οφείλεται, εκτός από την οικονομική κρίση, στο μεγάλο αριθμό αποφοίτων από αντίστοιχες σχολές, καθώς και στην υψηλή υπογεννητικότητα της Ελληνίδας μητέρας, που μερικώς μόνο βελτιώνεται από τις υπεράριθμες γεννήσεις των μεταναστών. Βέβαια αν υπάρχει οικογενειακή ή φιλική πρόσβαση στο επάγγελμα, ασφαλώς και προτείνεται η επιλογή του, εφ’ όσον ταιριάζει στο χαρακτήρα του ενδιαφερόμενου.
15. Η εικόνα για τους μαθηματικούς και τους φυσικούς εμφανίζεται σταθερά θετική με δεδομένο ότι οι ειδικότητες αυτές έχουν ευρείες εργασιακές διεξόδους σε διάφορους κλάδους, εκτός απ’ αυτόν της εκπαίδευσης, όπου υπάρχει μεγάλος κορεσμός. Γι’ αυτό και οι απόφοιτοι από συναφείς σχολές δεν αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ανεργίας, ιδιαίτερα αν προσέξουν την επιλογή της μετεκπαίδευσης τους.
16. Στις στρατιωτικές και αστυνομικές σχολές στρέφονται πολλά νέα παιδιά τα τελευταία χρόνια, λόγω της σιγουριάς της μονιμότητας που διασφαλίζει η αποφοίτησή τους απ’ αυτές. Αυτό συμβαίνει χωρίς να έχουν διασφαλίσει το ταίριασμα του χαρακτήρα τους με τα ειδικής συμπεριφοράς και νοοτροπίας συναφή επαγγέλματα, γεγονός που πιθανώς να οδηγεί σε χειροτέρευση της συνολικής αποτελεσματικότητας στους ίδιους τομείς. Γεγονός είναι ότι, η υψηλή βαθμολογία στα μαθήματα από μόνη της, δεν προδικάζει και υψηλή παραγωγικότητα, όταν δε συνοδεύεται από ομαλό ταίριασμα της προσωπικότητας με το συγκεκριμένο επάγγελμα.
17. Τα εκκλησιαστικά επαγγέλματα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο ειδικές περιπτώσεις. Στους απόφοιτους θεολογικών σχολών που έχουν σοβαρό πρόβλημα επαγγελματικής αποκατάστασης και στους νέους άρρενες που ακολουθούν το ιερατικό επάγγελμα το οποίο διασφαλίζει εργασιακή μονιμότητα. Στη δεύτερη περίπτωση, ο παράγοντας της ταύτισης της προσωπικότητας με το επάγγελμα-λειτούργημα του ιερέα, είναι προφανές ότι θα πρέπει να αποτελεί και το απόλυτα κυρίαρχο κριτήριο για μια τέτοια επιλογή.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα παράγει ανέργους
Είναι διαπιστωμένο ότι τα περισσότερα πρακτικά επαγγέλματα μεσαίας και χαμηλής εκπαίδευσης στις κατασκευές, τη μηχανολογία, τον τουρισμό, τις μεταφορές, τον επισιτισμό, παρουσιάζουν ικανοποιητική απορροφητικότητα στην αγορά εργασίας, παρ’ όλο τον εισαγόμενο ανταγωνισμό από τους εξειδικευμένους μετανάστες. Πολλοί πρώην Έλληνες τεχνίτες-εργάτες, μετεξελίσσονται σε εργολάβους που απασχολούν μετανάστες, ορισμένοι από τους οποίους και αυτοί με τη σειρά τους να αναλαμβάνουν ρόλο εργολάβων.
Είναι γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία διακατέχεται από έντονη « μορφωσιολαγνεία», αφού οι Έλληνες γονείς στην πλειοψηφία τους πίστευαν και πιστεύουν, ότι το να μάθει ένας νέος ή νέα γράμματα, αποτελεί το σίγουρο εισιτήριο για οικονομική και κοινωνική άνοδο. Αυτό ήταν σωστό στο παρελθόν. Όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Πολλοί περισσότεροι νέοι σπουδάζουν σήμερα απ’ ότι παλαιότερα σε ανώτερο επίπεδο. Και επιπλέον, τα ελληνικά ΑΕΙ στην πλειοψηφία, τους προσφέρουν σπουδές που δεν έχουν ικανοποιητική αντιστοίχιση με τις ανάγκες της σύγχρονης πραγματικότητας. Παράγουν πολλούς γιατρούς, οδοντίατρους, φιλόλογους, ιστορικούς, θεολόγους, δικηγόρους, χημικούς, φαρμακοποιούς, κλπ., που πολύ δύσκολα βρίσκουν μια θέση στο χλωμό ήλιο της σημερινής αγοράς εργασίας. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι μια μηχανή υπερπαραγωγής ανέργων.
Σε έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρεται ότι "ένας στους τρεις αποφοίτους ΑΕΙ στην Ελλάδα είναι άνεργος, ότι η ανεργία στους πτυχιούχους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας είναι υπερδιπλάσια από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα όπου οι δείκτες της ανεργίας επιδεινώνονται όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο της εκπαίδευσης".
Γι’ αυτό και είναι άμεσα αναγκαίο είναι να αναμορφωθούν τα προγράμματα σπουδών των ΑΕΙ στα πλαίσια των σύγχρονων τάσεων της οικονομίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα εγκαταλειφθούν οι ανθρωπιστικές σπουδές που πρέπει να εμπεριέχονται σε όλα τα τμήματα των τμημάτων ΑΕΙ και ΤΕΙ. Επίσης, χρειάζεται ριζική αναβάθμιση και εκσυγχρονισμός της επαγγελματικής εκπαίδευσης, της συνεχιζόμενης κατάρτισης και κυρίως του επαγγελματικού προσανατολισμού, σε συνδυασμό με την κατάρτιση ενός αξιόπιστου επίσημου χάρτη αναγκών της αγοράς εργασίας, στο σύνολο και στις επιμέρους περιφέρειες της χώρας. Η Πολιτεία έχει χρέος να προειδοποιεί - χωρίς να ποδηγετεί τους νέους και τους γονείς, ότι η μαζική επιλογή κορεσμένων εκπαιδευτικών κατευθύνσεων, όπως λ.χ. του γιατρού, του δικηγόρου, του φιλόλογου, του θεολόγου, του ιστορικού, του δημοσιογράφου, κλπ., οδηγεί στην ανεργία ή στην ετεροαπασχόληση.
Παράλληλα, πρέπει να αποκλείεται η δημιουργία νέων Πανεπιστημιακών κατευθύνσεων που συνδέονται με κορεσμένα επαγγέλματα τα οποία στην πράξη εξυπηρετούν τους διδάσκοντες και όχι τους διδασκόμενους. Κάτι που συνέβαινε μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, όπως φαίνεται από τα πολλά νέα προπτυχιακά και κυρίως μεταπτυχιακά τμήματα που δημιουργήθηκαν για σε απίθανες μονοσήμαντες ειδικότητες, με ελάχιστο ή μηδενικό αντίκρισμα στην αγορά. Αλλά οι νέοι μας οφείλουν να βρίσκονται ένα βήμα ποιό μπροστά από την Πολιτεία, αφού το όλο θέμα εδώ αφορά το προσωπικό τους μέλλον. Το οποίο πρέπει να προετοιμάζουν με σύνεση, αυτογνωσία, γνώση της αγοράς εργασίας και συνεκτίμηση επιμέρους δεδομένων και βημάτων που αναφέρθηκαν ποιό πάνω. Και να μην ξεχνούν ότι, το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν σωστά.
* Ο Θεόδωρος Κατσανέβας είναι καθηγητής στην Οικονομική της Εργασίας, στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
