Γιατί θεωρήθηκε μια ιδιαίτερη περίπτωση και ποιες ταινίες έχει φτιάξει
Από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του αμερικάνικου κινηματογράφου, ο Χάουαρντ Χοκς παραμένει σχετικά άγνωστος στο ευρύ κοινό, παρότι στο ενεργητικό του έχει τεράστιες επιτυχίες, δημιουργίες που παραμένουν αναλλοίωτες στο χρόνο, λατρεμένες για τους γνήσιους κινηματογραφόφιλους, πυξίδες για σπουδαίους κινηματογραφιστές.
Μπαίνοντας από παιδί στα κινηματογραφικά πλατό – θα γυρίσει την πρώτη του βωβή ταινία σε ηλικία μόλις 21 ετών – ο Χοκς θα κατανοήσει και θα κάνει πράξη δυο από τις σημαντικότερες αρχές του κινηματογράφου: Πρώτον, το μεγαλείο της απλότητας και της λιτής και απέριττης αφήγησης, κάτι στο οποίο ξεπέρασε ακόμη και τον τρομερό, μέγα δάσκαλο, Τζον Φορντ, αποφεύγοντας τις φαντεζί τεχνικές, τους ειδικούς φακούς, το επιτηδευμένο στήσιμο της κάμερας και δεύτερον, έκανε αξίωμα τη θυσία του σκηνοθέτη προς χάριν της ταινίας και της αποτελεσματικότητάς της.
Ο Χάουαρντ Χοκς είναι απ’ τους ελάχιστους σπουδαίους σκηνοθέτες που μπήκαν και διέπρεψαν σχεδόν σε όλα τα κινηματογραφικά είδη, από πνευματώδεις κωμωδίες και δράματα μέχρι φιλμ νουάρ, πολεμικά και γουέστερν, ενώ ταυτόχρονα αναδείκνυε τους ηθοποιούς του, παραδίδοντάς τους όλη την κρέμα της δόξας. Εκεί, όμως, που δίνει τα ρέστα του, είναι στο ντεκουπάζ, δηλαδή στη διαδοχή των πλάνων, για την αφήγηση μιας σκηνής. Τα πλάνα του δένουν τόσο αρμονικά κι έχουν το απαραίτητο νεύρο, σαν το κορμί ενός κορυφαίου χορευτή, δίχως περιττά λίπη και φιοριτούρες που μπορεί να δοξάζουν τον σκηνοθέτη, αλλά χαντακώνουν το συνολικό έργο. Επιπλέον, η αφήγησή του ρέει με μία πρωτόγνωρη φυσικότητα, σαν ένα παρθένο ρυάκι, με γάργαρο δροσερό νερό. Ο ίδιος το λέει πιο απλά: «Η δουλειά μου είναι να αφηγούμαι ιστορίες σε κίνηση. Τις βάζω σε κίνηση, λοιπόν». Ναι, τόσο απλά, αλλά και τόσο απαιτητικά.
Με αφορμή τα 45 χρόνια από τον θάνατό του (απεβίωσε στις 26 Δεκεμβρίου του 1977) είναι μια ευκαιρία να θυμηθούμε άγνωστα στοιχεία της ζωής του και του χαρακτήρα του, να ξετυλίξουμε το σελιλόιντ της μακράς πορείας του και τους λόγους που επηρέασε τον παγκόσμιο κινηματογράφο.
Μες στα πλούτη
Ο Χάουαρντ Γουίντσεστερ Χοκς γεννήθηκε στις 30 Μαΐου του 1896 στο Γκόσεν της Ιντιάνα. Ήταν το πρωτότοκο παιδί ενός πλούσιου κατασκευαστή χαρτιού και μητέρα του ήταν κόρη ενός πλούσιου βιομηχάνου. Ήταν ένα παιδί που μεγάλωσε στα πλούτη, που τους κρύους χειμώνες μετακόμιζε, με την οικογένειά του, στην Πασαντίνα της Καλιφόρνιας, όπου και έμειναν για πάντα από το 1910. Από το 1912 άρχισε να πιλοτάρει αεροπλάνα, ενώ το 1913 στάλθηκε στην Ακαδημία Phillips Exeter στο Νιου Χάμσαϊρ, ένα κολέγιο μόνο για πλούσιους. Το 1914 θα κερδίσει το πρωτάθλημα των ΗΠΑ στο τένις, στη συνέχεια θα γίνει δεκτός στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ στη Νέα Υόρκη, όπου σπούδασε μηχανολόγος μηχανικός, ενώ «διακρίθηκε» και στην άστατη φοιτητική ζωή, περνώντας περισσότερο τον χρόνο του πίνοντας και παίζοντας ζάρια. Υπηρέτησε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως υπολοχαγός στην αεροπορία, ενώ το 1917 θα, επιστρέψει στο Χόλιγουντ, όπου έκανε βοηθητικές εργασίες και δούλεψε δίπλα στον Σεσίλ Ντε Μιλ, τονίστηκε στο ΑΠΕ ΜΠΕ.
Η ταχύτητα και η Πίκφορντ
Το πάθος του για την αεροπορία θα τον ωθήσει να κάνει σημαντικές γνωριμίες, όπως τον σκηνοθέτη Βίκτορ Φλέμινγκ, που είχε τρέλα και με τα γρήγορα αυτοκίνητα. Ο Χοκς θα αρχίσει να αγωνίζεται σε αγώνες, ενώ αρκετά χρόνια μετά, «φτιάχνοντας» το δικό του αγωνιστικό αυτοκίνητο, θα κερδίσει την κούρσα της Ινδιανάπολης. Ταυτόχρονα, οι φιλίες του θα τον βάλουν ακόμη πιο βαθιά στο Χόλιγουντ, για να γυρίσει την πρώτη του ταινία σε ηλικία 21 ετών, με πρωταγωνίστρια την ντίβα της εποχής Μαίρη Πίκφορντ.
Το «τιμητικό» Όσκαρ
Αυτό ήταν. Ο Χοκς θα ξεκινήσει μία μακρά πορεία στον κινηματογράφο, κάνοντας δεκάδες ταινίες, που ποτέ δεν ξέπεσαν στη μετριότητα, ενώ δεν ήταν λίγες αυτές που θα χαρακτηριζόντουσαν απλά άψογες ή και αριστουργήματα. Παρόλα αυτά, ο Χοκς δεν θα κερδίσει ποτέ το Όσκαρ σκηνοθεσίας και θα λάβει μόνο ένα τιμητικό Όσκαρ, για την προσφορά του στον κινηματογράφο, δύο χρόνια πριν πεθάνει. Άλλωστε, δεν είναι η πρώτη περίπτωση σκηνοθέτη, που η Αμερικάνικη Ακαδημία Κινηματογράφου θα δείξει μικρόψυχη και ανεπαρκής για να κρίνει το μεγαλοφυές ταλέντο ενός σκηνοθέτη. Τα παραδείγματα πολλά, από Τσάρλι Τσάπλιν και Όρσον Γουέλς, μέχρι Χίτσκοκ και Στάνλεΐ Κιούμπρικ...
Κωμωδίες, γουέστερν και νουάρ
Οι ταινίες του που πρέπει να μνημονευτούν είναι τόσες που δύσκολα θα χωρούσαν σε ένα βιβλίο. Επίσης, πλην των Γουίλιαμ Γουάιλερ και Στάνλεΐ Κιούμπρικ, ήταν αυτός που περιηγήθηκε τόσο πετυχημένα και ιδιοφυώς σε όλα τα κινηματογραφικά είδη. Εκεί όμως που διέπρεψε είναι κυρίως στη σκρούμπολ (πνευματώδη) κωμωδία, το φιλμ νουάρ και το γουέστερν. Μερικές μόνο απ’ τις ταινίες που πρέπει να έχει δει κάθε γνήσιος σινεφίλ είναι:
Στην κωμωδία, με τους αστραφτερούς διαλόγους, το ευφάνταστο ρομάντζο, την πανέξυπνη δομή, ξεχωρίζουν ταινίες όπως «Ξαναπαντρεύομαι τη Γυναίκα μου», με τον Κάρι Γκραντ και την Ρόζαλιν Ράσελ, «Η Γυναίκα με τη Λεοπάρδαλη», με Κάρι Γκραντ και Κάθριν Χέμπμπορν, «Ο Βαρνάβας, η Εντβίνα, η Μαΐμού και το Μπογκομόλετς» με Γκραντ και Τζίντζερ Ρότζερς, «Η Νύφη Ήταν Αρσενική» με την Αν Σέρινταν και πάλι τον Κάρι Γκραντ, τον οποίο εκτιμούσε ιδιαίτερα ο Χοκς. Επίσης, της ίδιας τάξεως είναι και οι κωμωδίες «Ο Καθηγητής και η Γυμνή Χορεύτρια» με τον Γκάρι Κούπερ, την Μπάρμπαρα Στάνγουικ και μια πλειάδα από αξέχαστους καρατερίστες, καθώς και το πασίγνωστο κωμικό μιούζικαλ «Οι Άντρες Προτιμούν τις Ξανθιές» με Μέριλιν Μονρόε και Τζέιν Ράσελ.
Αν και στο γουέστερν, η κυριαρχία του Τζον Φορντ ήταν αδιαμφισβήτητη, ο πανούργος Χάουαρντ Χοκς θα γυρίσει ορισμένα από τα καλύτερα φιλμ του είδους. Πρωτίστως, το αξέχαστο και απίστευτα γοητευτικό «Ρίο Μπράβο» με Τζον Γουέιν, Ντιν Μάρτιν, Γουόλτερ Μπρέναν και την αποκάλυψη Άντζι Ντίκινσον και το αριστουργηματικό και βαθιά μελετημένο στην ψυχολογία των ηρώων, την κόντρα πατέρα-παιδιού, παλιού-νέου, «Κόκκινο Ποτάμι», με Τζον Γουέιν, Γουόλτερ Μπρέναν και την ανάδειξη του Μονγκόμερι Κλιφτ. Επίσης, το ριμέικ του «Ρίο Μπράβο» και σχεδόν ισάξιο «Ελ Ντοράντο» και πάλι με Τζον Γουέιν, αλλά αυτή τη φορά έχοντας δίπλα του τον Ρόμπερτ Μίτσαμ και τον νεαρό Τζέιμς Καν, το ρομαντικό «Ποτάμι Χωρίς Επιστροφή», με Ρόμπερτ Μίτσαμ και Μέριλιν Μονρόε, αλλά και τα «Big Sky» και «Ρίο Λόμπο», τα οποία του ίδιου δεν του πολυάρεσαν, αλλά έμειναν κλασικά.
Θα γυρίσει ίσως το καλύτερο φιλμ νουάρ όλων των εποχών «Big Sleep» («Πάθος και Αίμα») με τον εκπληκτικό Χάμφρεϊ Μπόγκαρντ και την Λορίν Μπακόλ, σε σενάριο των Μπράκετ και Φόκνερ, που διασκευάζουν Τσάντλερ, ενώ με το ίδιο πρωταγωνιστικό ζευγάρι θα μας μαγέψει και στη «Σειρήνα της Μαρτινίκα». Επίσης, θα σκηνοθετήσει το κλασικό γκανγκστερικό φιλμ «Ο Σημαδεμένος» με τον Πολ Μιουνι, το ιστορικό «Γη των Φαραώ», το φιλμ επιστημονικής φαντασίας «Πράγμα από τον Άλλο Κόσμο», που θα γινόταν έμπνευση για τον Τζον Κάρπεντερ στη φημισμένη «Απειλή» του, καθώς και το δραματικό «Λοχίας Γιόρκ», με το οποίο βρέθηκε για πρώτη και μοναδική φορά στους υποψήφιους για Όσκαρ.
Ιδιαίτερη περίπτωση
Ο Χάουαρντ Χοκς, που θα παντρευτεί τρεις φορές και θα αποκτήσει τέσσερα παιδιά, ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση. Αθεράπευτος Ρεπουμπλικάνος, χωρίς, ωστόσο, να έχει εξαρτήσεις και πολλούς δεσμούς με την πολιτική, λάτρευε τον Τζον Γουέιν - υποστηρίζοντας «πώς να αντέξει κάποιος στο ίδιο πλάνο μαζί του;» και θεωρούσε τους νέους εκείνης της εποχής Στιβ Μακ Κουίν και Κλιντ Ίστγουντ κάπως «θηλυπρεπείς»! Ταυτόχρονα, όμως, σχεδόν πάντα επιφύλασσε, στις ταινίες του, έναν ιδιαιτέρως ιδιοφυή και σημαντικό ρόλο για την γυναίκα. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ένας πρωτοπόρος φεμινιστής! Αυτός ήταν ο Χάουαρντ Χοκς, ο σκηνοθέτης που μπορούσε να κάνει τα πάντα και να συμπληρώνει καθοριστικά τον Τζον Φορντ στο αλφαβητάρι του κινηματογράφου.
