Δε συμβαίνει συχνά μια χολιγουντιανή παραγωγή να τραβά επάνω της την προσοχή και το ενδιαφέρον ιστορικών τέχνης και επιμελητών, όπως συνέβη με την ταινία «Monuments Men» -στην οποία πρωταγωνιστεί, σκηνοθετεί και είναι συν-σεναριογράφος ο George Clooney.
Η ταινία είναι βασισμένη σε μια αληθινή ιστορία, το μεγαλύτερο κυνήγι θησαυρού της καταγεγραμμένης ιστορίας και εξετάζει τη δράση μιας επίλεκτης «διμοιρίας» ανθρώπων, οι οποίοι κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν επιφορτιστεί με μια πολύ σημαντική υποχρέωση: να διασώσουν κλεμμένα καλλιτεχνικά αριστουργήματα από τα χέρια των Ναζί και να τα επιστρέψουν στους νόμιμους κατόχους τους!
Η συγκεκριμένη «διμοιρία», η οποία θα πρέπει να ξετρυπώσει τα έργα τέχνης και να τα αποσπάσει από τους Ναζί, αποτελείται από διευθυντές μουσείων, επιμελητές εκθέσεων και ιστορικούς τέχνης.
Ο George Stout -ο πραγματικός συντηρητής τέχνης και διευθυντής μουσείου, που συμμετείχε στη δημιουργία της ομάδας «Monuments Men»- είναι ο κεντρικός χαρακτήρας, τον οποίο υποδύεται ο Clooney.
Ο ίδιος εξηγεί μέσα σε μια φράση του στην ταινία γιατί ο ρόλος της ομάδας αυτής ήταν τόσο σημαντικός: «Μπορείς να εξαφανίσεις μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων. Μπορείς να κάψεις τα σπίτια τους κι όμως αυτοί με κάποιο τρόπο θα επιστρέψουν. Αν όμως καταστρέψεις την ιστορία τους, τότε θα είναι σα να μην υπήρξαν ποτέ».
Οι Ναζί κατέκλεψαν σπουδαία έργα τέχνης, λεηλάτησαν μουσεία και εκκλησίες σε όλη την Ευρώπη και κατέσχεσαν έργα που είχαν στην κατοχή τους εβραίοι συλλέκτες, γράφει ο JoelRose στο npr.org.
Ως απάντηση, οι ΗΠΑ συνέστησαν μια «διμοιρία στρατού» (Monuments, FineArts, andArchives), γνωστή ως «MonumentsMen».
Η ιστορία του CharlesParkhurst, αναπληρωτή αρχηγού της ομάδας αυτής, έγινε ντοκιμαντέρ με τίτλο «TheRapeofEuropa», που κυκλοφόρησε το 2008, ένα χρόνο προτού πεθάνει.
«Οι Γερμανοί είχαν κρύψει πολλά έργα τέχνης σε μέρη που πίστευαν ότι ήταν ασφαλή, ενώ εκείνοι συμμετείχαν στις μάχες» είχε πει. «Ήταν καθήκον μας να ψάξουμε, να τα βρούμε και να τα διασώσουμε».
Εντόπισαν πολλά, κρυμμένα μέσα σε σπηλιές, θησαυροφυλάκια τραπεζών, απομακρυσμένα κάστρα, μέχρι και σε αλατωρυχεία.
Ο HarryEttlinger, 88 ετών σήμερα που ζει στο NewJersey, γεννήθηκε στη Γερμανία όμως έφυγε από εκεί με τους γονείς του όταν ανέβηκε στην εξουσία ο Χίτλερ.
Κατατάχθηκε στο στρατό το 1944 και συμμετείχε στην ομάδα «MonumentsMen» επειδή μιλούσε γερμανικά.
Κάπως έτσι, κάποια στιγμή βρέθηκε πολλές δεκάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Γης, μέσα σε ένα αλατωρυχείο της νότιας Γερμανίας… ανάμεσα σε 40.000 κιβώτια με έργα τέχνης που οι Ναζί είχαν κρύψει εκεί.
Οι Ναζί είχαν κρύψει τους θησαυρούς σε όλη την Ευρώπη, όπως και στο διάσημο κάστρο Neuschwanstein.
«Μας πήρε ένα χρόνο για να αδειάσουμε εκείνο το κάστρο» είπε ο Parkhurst στους δημιουργούς του ντοκιμαντέρ «TheRapeofEuropa».
Ο ίδιος υποστήριξε ότι η ομάδα «MonumentsMen» έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε, χωρίς να έχει κάποια ιδιαίτερη βοήθεια. «Είχαμε επιφορτιστεί με πολύ περισσότερα από όσα μπορούσαμε να κάνουμε. Δεν είχαμε φορτηγά, τζιπ. Τίποτε παραπάνω πέρα από τα… παπούτσια μας, και καθόλου υποστήριξη σε θέματα γραφειοκρατίας».
Η AnneOlivierBell, Βρετανίδα, σήμερα 97 ετών που ζει στη νότια Αγγλία, θυμάται ακόμη πόσο δύσκολο ήταν να οδηγεί στη βρετανική ζώνη κατοχής μετά τον πόλεμο, από τη μια πόλη στην άλλη.
«Οι συνθήκες στη Γερμανία εκείνη την εποχή ήταν πολύ δύσκολες και τα αυτοκίνητα χαλούσαν συνεχώς, ή οι οδηγοί δεν κατάφερναν να φτάσουν. Περνούσα πολύ χρόνο προσπαθώντας να λύσω αυτά τα προβλήματα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν ιδιαίτερα βαρετό καθήκον, αν αναλογιστεί το υπόλοιπο μέρος της δουλειάς. Ήταν όμως κάτι απαραίτητο».
Οι συμμαχικές δυνάμεις έπρεπε να βρουν ποια έργα τέχνης και αντικείμενα έπρεπε να επιστραφούν σε μουσεία και ποια ανήκαν σε ιδιωτικές συλλογές. Υπό τις χαοτικές αυτές συνθήκες η ομάδα επικεντρώθηκε στην επιστροφή των πιο γνωστών και διάσημων έργων τέχνης.
Σύμφωνα με τον ιστορικό MarcMasurovsky, «αυτό άφησε απ’ έξω το 90% όσων είχαν κατακλέψει οι Ναζί. Αυτό είναι μέρος της ιστορίας». Ο ίδιος, ιδρυτής του HolocaustArtRestitutionProject, υποστηρίζει ότι μετά τον πόλεμο «βουνά από κλεμμένα αντικείμενα συσσωρεύτηκαν σε πολλές τοποθεσίες των συμμαχικών δυνάμεων σε όλη την Ευρώπη. Η ομάδα MonumentMen δεν μπορούσε να βρει τι ανήκει σε ποιον».
«Είχαν ένα καθήκον, που δεν ήταν άλλο από το να ξεκαθαρίσουν αυτό το χάλι» λέει ο ίδιος. «Όμως ένα ακόμη καθήκον τους, που δεν πρέπει να ξεχνάμε, ήταν ότι βρίσκονταν εκεί για να βοηθήσουν στην ανασυγκρότηση. Με άλλα λόγια, να βοηθήσουν τους Γερμανούς να σταθούν και πάλι στα πόδια τους πολιτιστικά. Έτσι άρχισαν να διοργανώνουν εκθέσεις. Για να κάνουν αυτό πολλές φορές συνεργάστηκαν με ειδικούς από εκεί. Και σε κάποιες περιπτώσεις έκαναν λάθη».
Μία τέτοια περίπτωση, αποτελεί και εκείνη μιας τεράστιας συλλογής έργων σύγχρονης τέχνης (περισσότερα από 1.000 κομμάτια από καλλιτέχνες όπως Πικάσο, Ματίς και Σαγκάλ) η αξίας της οποίας υπολογίζεται σε πάνω από 1 δισεκατομμύριο ευρώ.
Ανακαλύφθηκε το 2012 στο διαμέρισμα του CorneliusGurlitt στο Μόναχο, του οποίου ο πατέρας ήταν έμπορος έργων τέχνης, που συνεργαζόταν με τους Ναζί.
Ο ίδιος υποστηρίζει ότι ο πατέρας του απέκτησε τα έργα αυτά με νόμιμο τρόπο. Στα αρχεία των ΗΠΑ υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν, ότι πολλά από τα έργα που εντοπίστηκαν στο Μόναχο είχαν κατασχεθεί από τις συμμαχικές δυνάμεις, όμως αργότερα επεστράφησαν στον HildebrandGurlitt.
Ο ιστορικός MarcMasurovsky πιστεύει ότι αυτή δεν ήταν η μοναδική φορά που η ομάδα «MonumentsMen»… «έχασε μέσα από τα χέρια της κλεμμένους θησαυρούς». «Σε ένα μεγάλο βαθμό δεν έκαναν τη δουλειά τους. Και δεν το λέω αυτό υποτιμητικά, αλλά δεν ήταν κατάλληλα εξοπλισμένοι και προετοιμασμένοι» εξηγεί.
«Πάντοτε έλεγα ότι κάναμε κάτι πολύ ασυνήθιστο. Κάτι για το οποίο ο μέσος Αμερικανός θα έπρεπε να είναι υπερήφανος. Αντί να κλέβουμε πράγματα, τα επιστρέφαμε. Είναι κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ ξανά» λέει από την πλευρά του ο HarryEttlinger.
Σημείωση: Η ταινία «MonumentsMen» (ελληνικός τίτλος «Μνημείων Άντρες») κάνει πρεμιέρα στους ελληνικούς κινηματογράφους στις 13 Φεβρουαρίου.
