Η συντήρηση του ιερού ναού του Αγίου Αυξεντίου στην κοινότητα Κώμη Κεπήρ της Καρπασίας στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου δεν αποσόβησε μόνο την κατάρρευση του, αλλά έφερε στο φως σημαντικά τεκμήρια για τις οικοδομικές φάσεις του.
Η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά παράδωσε τον ναό στον Επίσκοπο Καρπασίας, Χριστοφόρο στην διάρκεια ειδικής τελετής.
Οι σύμβουλοι της Επιτροπής, Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου (βυζαντινολόγος) και Διομήδης Μυριανθεύς (αρχιτέκτονας) ανέφεραν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι η ακριβής χρονολόγηση όλων των φάσεων του ναού δεν είναι, επί του παρόντος, απόλυτα εφικτή. Από τον αρχικό ναό διατηρούνται, το μεγαλύτερο μέρος της αψίδας και τα κατώτερα τμήματα των άλλων τοίχων, κτισμένα κατά κύριο λόγο από μεγάλου μεγέθους λαξευτούς λίθους. Σύμφωνα με τους ίδιους ο ναός στη σημερινή του μορφή ανήκει στον τύπο του μονόχωρου καμαροσκεπούς και περιβάλλεται από στοά στην νότια και δυτική πλευρά του.
Ο ναός διαχωρίζεται σε δύο βασικά τμήματα το ανατολικό με μήκος 9,20 μ και το δυτικό, υπό μορφή νάρθηκα, με μήκος 3,80 μ. Τα δύο τμήματα “διαχωρίζονται” από φαρδύ τόξο πλάτους 1,80 μ. Το ανατολικό τμήμα διαμορφώνεται από δύο οξυκόρυφα αψιδώματα στον βόρειο και νότιο τοίχο του.
Τόσο στον βόρειο, όσο και στον νότιο τοίχο σώζονται οι γενέσεις του δυτικού τμήματος παλαιότερων τόξων. Ολόκληρη η καμαροσκέπαστη ανωδομή είναι ανακατασκευή που έγινε σε δύο τουλάχιστον φάσεις. Το ανατολικό τμήμα της καμάρας ενισχύεται από δύο οξυκόρυφα σφενδόνια.
Οι κύριοι Μυριανθέας και Χατζηχριστοδούλου δήλωσαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι ειδικότερα κατά τις πρόσφατες εργασίες συντήρησης- αποκατάστασης του ναού του Αγίου Αυξεντίου αποκαλύφθηκαν, ανάμεσα σε άλλα: 1) τρία, αποφραγμένα σήμερα, τόξα στο βόρειο τοίχο, που αποδεικνύουν την ύπαρξη βόρειου κλίτους στον ναό ή τοξοστοιχία σύνδεσης με άλλον παλαιότερο ναό, 2) θύρωμα, της αρχικής φάσης, στο δυτικό άκρο του νότιου τοίχου, 3) τοιχογραφία, η οποία παριστάνει τον Χριστό και δεόμενη δωρήτρια του 16ου αιώνα στο δυτικό αψίδωμα του νότιου τοίχου και κατάλοιπα άλλων σε διάφορα σημεία και 4) "τυφλός χώρος" πάνω από το φαρδύ κεντρικό τόξο, όπου βρέθηκε αριθμός εικόνων βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου.
Σχετικά με την ημικατεστραμμένη βυζαντινής τεχνοτροπίας τοιχογραφία, που παριστάνει τον Χριστό μετωπικό και μεταθανάτιο πορτραίτο της δωρήτριας, ο κ. Χατζηχριστοδούολου είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι ο Χριστός κρατά ανοικτό ενεπίγραφο ευαγγέλιο, από το οποίο έχει σχεδόν καταστραφεί ολόκληρη η αριστερή σελίδα. Το σωζόμενο κείμενο της σελίδας στα δεξιά, προέρχεται από το κατά το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο. Το κείμενο στο οποίο παρατηρούνται ανορθογραφίες, μπορεί να αποκατασταθεί ως εξής: «[ΕΓΩ ΕΙΜΙ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Ο ΑΚΟΛΟΥ]/ΘΟΝ [ΕΜΟΙ ΟΥ] ΜΕΙ ΠΕΡΗΠΑΤΗ/ΣΟΙ ΕΝ».
Ο Όσιος Αυξέντιος, ο Θαυματουργός, συγκαταλέγεται μεταξύ των αγίων της Κύπρου. Τα στοιχεία, που περιλαμβάνονται στο συναξάρι του, ένα πλαστό κείμενο της περιόδου της τουρκοκρατίας, αντιγράφουν το συναξάρι του ομώνυμου αγίου του 5ου αιώνα, ο οποίος έζησε στο μοναστήρι της Οξείας Πέτρας στη Μικρά Ασία. Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του δύο φορές τον χρόνο, στις 28 Σεπτεμβρίου και στις 14 Φεβρουαρίου. Το συναξάριο πρωτοδημοσιεύτηκε από τον Αρχιμανδρίτη Κυπριανό στην έκδοση «Ακολουθίαι Οσίων Αναστασίου, Χαρίτωνος, Αυξεντίου», η οποία τυπώθηκε στη Βενετία το 1779 και πρόσφατα στα Κύπρια Μηναία. Ο άγιος Αυξέντιος έζησε ασκητικό βίο μεταξύ των βυζαντινών χωριών Κώμης (Κεπήρ) και Επτακώμης, στην παραθαλάσσια περιοχή Ιούτιον της Καρπασίας. Το λείψανό του μεταφέρθηκε στο χωριό Κώμη (Κεπήρ) σε προϋπάρχοντα κατά την παράδοση ναό της Αγίας Μαύρας, στη θέση του οποίου ανεγέρθη στη συνέχεια ναός προς τιμή του. Μέχρι το 1974, φυλάσσονταν στο ναό δύο τεμάχια της κάρας του Αγίου σε αργυρή λειψανοθήκη, η οποία καταγράφεται στο Κατάστιχον της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου του 1773 ως εξής: «μέρος του ιερού κρανίου του αγίου λείψανον». Μια προσκυνηματική εικόνα του Αγίου, που έχει μεταφερθεί στην Μονή του Αποστόλου Βαρνάβα, στην κατεχόμενη Σαλαμίνα, τον δείχνει σε ορεινό τοπίο με αραιή βλάστηση, η οποία θυμίζει την οροσειρά του Πενταδάκτυλου, όπου βρίσκεται ο ναός του. Ο Άγιος Αυξέντιος απεικονίζεται έφιππος με στολή στρατιωτικού αξιωματούχου. Η συνοδευτική επιγραφή ακολουθώντας το συναξάρι του Κυπριανού αναφέρει τα εξής: «Ο ΑΓΙΟΣ ΑΥΞΕΝΤΙΟΣ Ο ΘΑΥ/ΜΑΤΟΥΡΓΟΣ. ΚΑΙ ΑΞΙΟΜΑΤΙΚΟΣ/ΤΩΝ ΤΡΙΑΚΟΣΙΩΝ ΑΛΑΜΑΝΩΝ». Στο κάτω μέρος είναι γραμμένη η αφιερωματική επιγραφή και η χρονολογία 1880.
Σύμφωνα με τον βυζαντινολόγο, δρα Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου, το παλαιότερο τμήμα του ναού φαίνεται ότι ανάγεται στην παλαιοχριστιανική εποχή, είναι άγνωστο όμως ποιά ακριβώς μορφή είχε κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
Χρονολογημένες επεμβάσεις – προσθήκες του 16ου αιώνα διαγνώστηκαν κατά την πρόσφατη επισκευή του, ενώ άλλες φάσεις θα πρέπει να χρονολογηθούν το 18ο, το 19ο και τον 20ό αιώνα. Κατά τις εργασίες αποκατάστασης ανακατασκευάστηκε και το λίθινο προσκυνητάριο του αγίου το οποίο αποξηλώθηκε μετά το 1974 από τους Τούρκους.
Στον ναό υπήρχε ξυλόγλυπτο μεταβυζαντινό εικονοστάσιο, το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς μετά το 1974. Ορισμένες από τις εικόνες του ιστορήθηκαν κατά τα έτη 1856, 1857, 1859 και 1880.
Σε κρύπτη εντός του ναού ανευρέθηκαν διάφορα αντικείμενα, μεταξύ των οποίων περίπου 20 φορητές εικόνες, οι πλείστες σε κακή κατάσταση διατήρησης, τμήματα ξυλόγλυπτου εικονοστασίου, τορνευτά κυλινδρικά ξύλινα στοιχεία με γραπτό διάκοσμο, τμήμα ξυλόγλυπτου λέοντος λαϊκής τεχνοτροπίας, αριθμός τεμαχίων σαρακοφαγωμένων ξύλων και κομμάτια δέρματος πιθανώς από σταχώσεις βιβλίων. Όλα τα αντικείμενα έχουν μεταφερθεί από αρχαιολόγους του « Τμήματος Αρχαιοτήτων» του τουρκοκυπριακού καθεστώτος στην κατεχόμενη Αμμόχωστο. Μια από τις σημαντικές εικόνες, επεσήμανε ο κ. Χατζηχριστοδούλου, είναι αυτή του Αγίου Γεωργίου δρακοκτόνου, που χρονολογείται στα τέλη του 18ου αιώνα και αποδίδεται στον ζωγράφο Μιχαήλ Προσκυνητή από το χωριό Καμινάρια. Ο Μιχαήλ Προσκυνητής υπήρξε μαθητής του ζωγράφου Μιχαήλ Θετταλού ή Θεσσαλονικέως και σύμφωνα με επιγραφές σε εικόνες του ζωγράφιζε μέχρι και το 1834 σε ηλικία ενενήντα οκτώ ετών.
Η χρηματοδότηση του έργου για την αποκατάσταση του ναού του Αγίου Αυξεντίου έγινε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με συνολικό κόστος 230 χιλιάδων ευρώ, και υλοποιήθηκε από το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών - Συνεταιρισμός για το Μέλλον.
Στην τελετή παράδοσης του ναού η υπεύθυνη για το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) Συνεταιρισμός για το Μέλλον (PFF), Τιζιάνο Ζενάρο, τόνισε ότι η πολιτιστική κληρονομιά έχει τη δύναμη να φέρει όλους κοντά και να τους επανενώσει. "Θα φτιάξουμε μνήμες ειρήνης, εμπιστοσύνης και σεβασμού...πιστεύουμε σθεναρά ότι η πολιτιστική κληρονομιά έχει αυτή τη δύναμη και είναι γι' αυτό που μαζί με την Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομία αποφασίσαμε να επεκτείνουμε αυτό το έργο από απλά τεχνικές παρεμβάσεις έκτακτης ανάγκης σε πλήρη συντήρηση", ανέφερε.
Ο Τουρκοκύπριος επικεφαλής στην Τεχνική Επιτροπή, Αλί Τουντσάϊ είπε ότι «το πιο σημαντικό είναι η δημιουργία εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών μας». Επίσης, ανέφερε ότι η Επιτροπή έχει γίνει ένα φόρουμ για διάλογο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μεταξύ των δύο πλευρών. Ο κ. Τουντσάϊ επεσήμανε ότι «η πολιτιστική κληρονομιά δεν αποτελείται μόνο από πέτρες και κτίρια, αλλά φέρνει μαζί της και αξίες από το παρελθόν, οι οποίες είναι σημαντικές για το μέλλον».
Ο Ελληνοκύπριος επικεφαλής στην Επιτροπή, Τάκης Χατζηδημητρίου, αναφέρθηκε στην τοπική παράδοση, σύμφωνα με την οποία η εικονιζόμενη στην τοιχογραφία, που ήρθε στο φως, είναι η Σταυρούλα, κόρη του ιερέα Παπακώστα, που πέθανε σε νεαρή ηλικία. Ο κ. Χατζηδημητρίου παραλλήλισε την σύντομη ζωή της νεαρής Σταυρούλας με το δύσκολο έργο αποκατάστασης του ιερού ναού. «Το μήνυμα που άκουσα από τους ανθρώπους που με φρόντισαν είναι αυτό της ειρήνης, της συμπόρευσης και της αγάπης. Στο δρόμο αυτό, θα σας συντροφέψω», ανέφερε ο κ. Χατζηδημητρίου.
Ο Επίσκοπος Καρπασίας Χριστόφορος εξέφρασε την χαρά του για την παράδοση του πολύ σημαντικού έργου και εξέφρασε τις ευχαριστίες του σε όσους συνέβαλαν για να αναστηλωθεί η εκκλησία.
Το έργο αυτό, σημείωσε, δείχνει στην πράξη ότι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι μπορούν να συνυπάρξουν μαζί και μάλιστα δημιουργικά. «Επομένως, μπορούμε να διαψεύσουμε όσους πιστεύουν το αντίθετο από αυτό που κάναμε εμείς εδώ», επεσήμανε ο Επίσκοπος Καρπασίας.
Ο κοινοτάρχης ,Γ. Πασχάλης, ευχαρίστησε όλους όσοι βοήθησαν στην αναστήλωση της εκκλησίας του Αγίου Αυξεντίου, χαρακτηρίζοντας την "ωραίο στολίδι" στο κατεχόμενο χωριό.
Ο Ιμάμης Φαρετίν Ογκτό , που παρευρέθηκε στην εκδήλωση, είπε ότι δεν πρέπει να «κολλήσουμε» στο παρελθόν, αλλά να αναζητήσουμε τρόπους για να προσφέρουμε ένα καλύτερο μέλλον.
Οι εκτοπισμένοι Ελληνοκύπριοι κάτοικοι της Κώμης Κεπήρ έχουν υποβάλει αίτημα προς τα Ηνωμένα Έθνη και τις κατοχικές αρχές για την τέλεση Θείας Λειτουργίας στην εκκλησία του Αγίου Αυξεντίου, ανήμερα της εορτής του στις 28 Σεπτεμβρίου.
