Αν έχεις «ζεστό» χέρι στη ρουλέτα ή στα χαρτιά, δεν σταματάς να ρισκάρεις, λένε οι ειδήμονες του είδους. Κάτι ανάλογο λένε για τους μπασκετμπολίστες, που σε έναν αγώνα βάζουν το ένα τρίποντο μετά το άλλο. Αν όμως αντί για ρέντα, έχει κανείς καντεμιά κάποια ημέρα, καλύτερα να παρατήσει το όποιο παιχνίδι γρήγορα, γιατί κινδυνεύει να τα χάσει όλα. Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, μια νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτή η πίστη στο «σερί» επιτυχιών ή αποτυχιών είναι έμφυτη και έχει βαθιές εξελικτικές ρίζες, σε σημείο μάλιστα που την έχουν ακόμη και οι μαϊμούδες, όπως έδειξε μια σειρά από πρωτότυπα πειράματα που έγιναν για πρώτη φορά.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή ψυχολογίας Αντρέας Γουίλκε του Πανεπιστημίου Κλάρκσον της Νέας Υόρκης, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό πειραματικής ψυχολογίας "Journal of Experimental Psychology: Animal Learning and Cognition", σύμφωνα με τους «Τάιμς της Νέας Υόρκης», δημιούργησαν ένα παιγνίδι στον υπολογιστή και έβαλαν τις μαϊμούδες να το παίξουν με τις ώρες (τα συμπαθή ζώα τρελαίνονται να παίζουν στον υπολογιστή!).
Κάθε φορά που μια μαϊμού μάντευε κάτι σωστά, κέρδιζε μια ανταμοιβή. Οι ερευνητές δημιούργησαν τρία διαφορετικά «μοτίβα» παιγνιδιού: σε δύο από αυτά η σωστή απάντηση είχε μια αναμενόμενη λογική (εμφανιζόταν μόνο στην αριστερή ή στη δεξιά πλευρά της οθόνης ή εναλλασσόταν μεταξύ αριστερής και δεξιάς), ενώ στην τρίτη περίπτωση η σωστή απάντηση εμφανιζόταν στην οθόνη με απολύτως τυχαίο τρόπο, πότε στα αριστερά και πότε στα δεξιά.
Στις δύο πρώτες μορφές του παιγνιδιού (που δεν ήσαν τυχαίες), τα τρία πειραματόζωα μάντευαν γρήγορα τη σωστή απάντηση. Στην τρίτη, που ήταν τυχαία, οι μαϊμούδες συνέχιζαν να κάνουν επιλογές σαν να περίμεναν ότι θα υπήρχε κάποιο «μοτίβο» ή «σερί» επιτυχίας, νομίζοντας δηλαδή ότι και την επόμενη φορά θα εμφανιζόταν στην οθόνη αυτό που είχε εμφανιστεί την αμέσως προηγούμενη. Με άλλα λόγια, οι μακρινοί συγγενείς μας έπαιζαν «ποντάροντας» συστηματικά σε μια πλευρά (στην αριστερή ή στη δεξιά), σαν να πίστευαν ότι αυτή θα τους ευνοούσε.
Γιατί, λοιπόν, τόσο οι άνθρωποι, όσο και οι μαϊμούδες, όταν παίρνουν αποφάσεις, μοιράζονται την (εσφαλμένη) πίστη σε ένα «σερί» τύχης, ακόμη κι όταν ξανά και ξανά όλα δείχνουν ότι έχουν να κάνουν με τυχαίες καταστάσεις; Οι ερευνητές εκτιμούν ότι γι' αυτό ευθύνεται η άγρια φύση, όπου η κατανομή και η εύρεση τροφής δεν είναι τυχαία. Όταν βρίσκεις ένα ζουμερό σκαθάρι κάτω από ένα κορμό δέντρου, μένεις με την εντύπωση ότι κάτι παρόμοιο θα βρεις και κάτω από ένα γειτονικό ξύλο, με δεδομένο μάλιστα ότι τα σκαθάρια τείνουν να ζούνε το ένα κοντά στο άλλο.
Τα ευρήματα της νέας έρευνας ενισχύουν την πεποίθηση των επιστημόνων ότι οι εγκέφαλοι μας έχουν από πολύ παλιά «καλωδιωθεί» έτσι ώστε να βλέπουν κάθε είδους μοτίβα, σχήματα και «σερί», ακόμη εκεί που δεν υπάρχουν (π.χ. πρόσωπα σε σύννεφα ή βράχους). Κάπως έτσι όμως, βοηθήθηκαν να επιβιώσουν, αναζητώντας την τροφή τους στα πιο πιθανά μέρη - και στην πορεία θεοποίησαν την Τύχη.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι όσο φωτίζουν αυτή την έμφυτη τάση, τόσο θα μπορούν να καταλάβουν καλύτερα (και να θεραπεύσουν) τον εθισμό στα τυχερά παιγνίδια, αλλά και την παρεμφερή μανία που πιάνει τους επενδυτές στα χρηματιστήρια και στις άλλες αγορές, προκαλώντας απότομα 'σκαμπανεβάσματα' προς τα πάνω ή προς τα κάτω.
«Οι επενδυτές θα πρέπει να θυμούνται πως οι άνθρωποι έχουμε κληρονομήσει την τάση να πιστεύουμε ότι αν μία μετοχή ανέβει μια ημέρα, θα συνεχίσει να ανεβαίνει», δήλωσε ο ερευνητής Μπένζαμιν Χέϊντεν, επίκουρος καθηγητής νευροεπιστήμης του Πανεπιστημίοου του Ρότσεστερ της Νέας Υόρκης.
