Η Μαριέτα Στεπάνιατς υπήρξε για πάνω από τρεις δεκαετίες η επικεφαλής του Κέντρου Ανατολικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Μόσχας, αλλά είναι και η ιδρυτική κάτοχος της Έδρας του "Διαλόγου των Πολιτισμών" στην UNESCO. Γνωστή σε ολόκληρo τον κόσμο για τη βαθιά γνώση των πολιτισμών της Ινδίας, της Κίνας αλλά και της Μέσης Ανατολής, έχει γράψει σημαντικά έργα που διαβάστηκαν και στη Δύση - με πιο γνωστά την "Ιστορία της Ινδικής Φιλοσοφίας" και την "Παράδοση των Σούφι". Η Μαριέτα Στεπάνιατς βρέθηκε τον Αύγουστο στην Αθήνα, για το Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας, όπου και μίλησε στο news.gr
Για το διάλογο ανάμεσα στους πολιτισμούς:
" Η παγκοσμιοποίηση έχει φέρει τους διαφορετικούς πολιτισμούς κοντά. Και να το επιθυμούν, δε μπορούν πλέον να ζήσουν εντελώς χώρια, χωρίς επαφή με τον Άλλο. Οι άνθρωποι όμως δεν είναι έτοιμοι γι αυτή την επαφή. Βασανίζονται από στερεότυπα και από μια παιδεία που είτε δαιμονοποιεί τους ξένους είτε πολύ απλά τους αγνοεί - μαζί με την παράδοσή τους, όσο μεγάλη ή ενδιαφέρουσα κι αν είναι. Η αλλαγή μπορεί να έρθει μόνο από το σχολείο. Χρειάζονται μαθήματα για όλους τους μεγάλους ανθρώπινους πολιτισμούς και όχι μόνο για το δικό μας ή για τον κυρίαρχο Δυτικό. Και αυτά τα διαπολιτισμικά σχολεία είναι που σχεδιάζει η UNESCO. Βέβαια ο στόχος δεν είναι μαξιμαλιστικός: Δεν ζητάμε από τα παιδιά να αγαπήσουν σώνει και καλά τους ξένους πολιτισμούς, αλλά να τους γνωρίσουν και ενδεχομένως να καταλάβουν την εμπειρία των ανθρώπων που μεγάλωσαν εντός τους"
Για το αν αξίες όπως η δημοκρατία μπορούν να γίνουν αληθινά οικουμενικές:
"Σε πολλούς λαούς της Ανατολής, η Δυτική μοντέρνα έννοια της δημοκρατίας αντιμετωπίζεται με καχυποψία. Ορισμένοι τη βρίσκουν πολύ ανταγωνιστική και ας πούμε... αγενή! Δε σέβεται αρκετά τους προγόνους. Ένας κινέζος φιλόσοφος μου έλεγε πρόσφατα ότι για να είναι πραγματική η δημοκρατία, πρέπει να περιλαμβάνει και τους νεκρούς! Το πρόβλημα βέβαια τότε είναι πώς οι νεκροί πρόγονοι θα είχαν την πλειοψηφία και συνεπώς δε θα άλλαζαν και πολλά πράγματα στην κοινωνία. Είναι μια χαριτωμένη μεν, αλλόκοτη όμως για τα μάτια των Δυτικών προσέγγιση. Αλλά και η έννοια της ισότητας είναι προβληματική για πολλούς πολιτισμούς, που τη θεωρούν επικίνδυνη και ενίοτε ισοπεδωτική. Αντίθετα, υπάρχει κοινό έδαφος στην πίστη πώς ο άνθρωπος μπορεί να ανέβει, να γίνει μεγαλύτερος και καλύτερος: Αυτό είναι ένα όντως οικουμενικό χαρακτηριστικό."
Για τον Γκάντι και την πολιτική του απέναντι στον Άλλο:
"Ο Γκάντι αν και πιστός Ινδουιστής, δεν πίστευε ότι οι κάστες έχουν θέση στο σύγχρονο κόσμο. Ήταν όμως ρεαλιστής και δεν προσπάθησε να καταργήσει το συγκεκριμένο πανάρχαιο σύστημα. Επιχείρησε όμως να το πλαγιοκοπήσει: Επέβαλλε ποσόστωση ώστε και η κατώτατη κάστα των ανέγγιχτων να παίρνει δημόσιες θέσεις και αξιώματα και να μειωθεί έτσι σταδιακά η δύναμη των βραχμάνων. Αλλά και στις άλλες θρησκείες ήταν εξαιρετικά ανοιχτός ο Γκάντι: Υποστήριξε ακόμα και το Χαλιφάτο, αυτός ένας Ινδουιστής - γιατί καταλάβαινε τον ισχυρό δεσμό του Άλλου με τη δική του, ιδιαίτερη κουλτούρα".
Για το αν χρειάζονται οι θρησκείες εκσυγχρονισμό και μεταρρύθμιση:
"Όλες οι μεγάλες θρησκείες είναι συστήματα που φτιάχτηκαν σε εποχές με άλλες ανάγκες και δυνατότητες. Χρειάζονται αλλαγή για να αναζωογονηθούν. Ο προτεσταντισμός έδωσε τεράστιο δυναμισμό στη Δύση. Κάτι ανάλογο προσπάθησαν να κάνουν οι Σούφι στην Ανατολή, καταργώντας τον ενδιάμεσο ανάμεσα στο Θεό και τον άνθρωπο και ενδυναμώνοντας τον κοινό, ταπεινό, καθημερινό πιστό. Για αυτό και πολλοί σημαντικοί αναμορφωτές του Ισλάμ επηρεάστηκαν από τη σκέψη των Σούφι - παρά το μυστικισμό της. Την εγκατέλειψαν όμως όταν κατάλαβαν πώς τα μοναστικά της τάγματα ήταν εξαιρετικά ιεραρχικά και δεν επρόκειτο να οδηγήσουν σε πιο δημοκρατικές διεξόδους".
Για την ανάγκη κάθε πολιτισμού να διατυμπανίζει την υπεροχή και την πρωτοκαθεδρία του:
"Ναι ισχύει, αλλά δείχνει περισσότερο αδυναμία παρά ισχύ. Ο Πλάτωνας για παράδειγμα είχε τόση αυτοπεποίθηση που μπορούσε να λέει δεξιά κι αριστερά πώς αυτοί οι Αιγύπτιοι τα ανακάλυψαν όλα, αυτοί είναι οι αρχαίοι και οι σπουδαίοι εμείς είμαστε πολλοί νέοι και μικροί! Το έλεγε ακόμα και για πράγματα που δεν ίσχυαν. Τόση αυτοπεποίθηση είχε. Απλά δεν τον ένοιαζε να διεκδικήσει φανταστικές ή και πραγματικές πρωτιές και ανακαλύψεις. Γιατί ήταν σίγουρος για τον εαυτό του: Δεν τις είχε ανάγκη. Είχε το ζωντανό έργο του. Τι να τις κάνει τις πεθαμένες δάφνες"
(Η συνέντευξη δόθηκε στον Ηρακλή Μπογδάνο. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα το γραφείο τύπου της διοργάνωσης του Παγκόσμιου Συνεδρίου Φιλοσοφίας για τη συνεργασία και τη βοήθειά του)
