Συνέντευξη στη Μαρία Θανοπούλου
Μαζί της επισκέπτονται το εργοστάσιο σοκολάτας και πετούν πάνω σε μαγικά χαλιά…Η δρ. Χάρις Καρνέζη ταξιδεύει σε κόσμους μαγικούς παιδιά με σύνδρομο Asperger και Υψηλής Λειτουργικότητας Αυτισμό προκειμένου να τα βοηθήσει να αναπτύξουν κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες αλλά και να ξεπεράσουν προσωπικές δυσκολίες όπως φοβίες, άγχη και έλλειψη αυτοπεποίθησης. Το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα το οποίο συνδυάζει τις τεχνικές του δράματος με τις πιο επιτυχημένες θεραπευτικές μεθόδους για άτομα στο φάσμα του αυτισμού γεννήθηκε στο Δουβλίνο το 2008 και είναι βασισμένο στην επιστημονική μελέτη της που πραγματοποιήθηκε στο πανεπιστήμιο Trinity της Ιρλανδίας. Η πρωτοποριακή μέθοδος η οποία εκτός από τη χώρα μας εφαρμόζεται στην Αυστραλία, την Ιρλανδία και την Αμερική την έχει καθιερώσει στον επιστημονικό κόσμο αλλά για εκείνη το πιο σημαντικό είναι να βλέπει ευτυχισμένα και χαρούμενα παιδιά.
Κι ενώ εργαζόσασταν για περίπου μια δεκαετία ως ηθοποιός αποφασίσατε κάποια στιγμή να εγκαταλείψετε το θέατρο και να αφοσιωθείτε στα παιδιά με σύνδρομο Asperger. Μιλήστε μας για αυτή την απόφαση.
Το όνειρό μου από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ήταν να γίνω ηθοποιός. Τελειώνοντας το σχολείο λοιπόν μπήκα στη δραματική σχολή, πήρα το πτυχίο μου και αμέσως μετά με το φόβο της ανεργίας στον κλάδο έφυγα για μεταπτυχιακό στην Αγγλία. Στη συνέχεια επέστρεψα στην Ελλάδα και δούλεψα στο θέατρο κάποια χρόνια αφήνοντας πίσω μου τις δικλίδες ασφαλείας.
Πώς θα χαρακτηρίζατε εκείνη την περίοδο της ζωής σας;
Ήταν πολύ ευτυχισμένα χρόνια. Επιτέλους το όνειρο γινόταν πραγματικότητα!
Και τι άλλαξε;
Δεν άλλαξε κάτι, τα πράγματα ήρθαν από μόνα τους. Όταν γύρισα στην Αθήνα, δεδομένου ότι τα περισσότερα χρόνια δούλευα σε ΔΗΠΕΘΕ (Αγρινίου, Λαμίας και Σερρών) παράλληλα με τη θεατρική μου δραστηριότητα άρχισα να εργάζομαι στο Βρετανικό Συμβούλιο για να συμπληρώσω το εισόδημά μου. Κάποια στιγμή μου πρότειναν μια πιο μόνιμη θέση και συγκεκριμένα να αναλάβω την οργάνωση των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Για περίπου τρία χρόνια έκανα ταξίδια, πήγαινα σε διάφορα φεστιβάλ του εξωτερικού, οργανώνοντας συνεργασίες με ξένους και Έλληνες καλλιτέχνες. Είδα και έμαθα πολλά, ωστόσο μου έλειπε κάτι...η δική μου δημιουργική έκφραση. Εντελώς τυχαία μια μέρα συνάντησα στο δρόμο μια προ δεκαετίας συμφοιτήτρια μου από το μεταπτυχιακό στην Αγγλία και μου ανέφερε για μια υποτροφία που δινόταν τότε στην Ιρλανδία για διδακτορικό πάνω στο σύνδρομο Asperger. Δε γνώριζα περί τίνος επρόκειτο, άρχισα να μελετώ πυρετωδώς προσπαθώντας να καταλάβω τι θα πει να έχει κάποιος Asperger και να ανακαλύπτω έναν διαφορετικό κόσμο, που άξιζε να διερευνήσω. Έστειλα λοιπόν μια πολυσέλιδη πρόταση στο πανεπιστήμιο Trinity για να πραγματοποιήσω έρευνα σε σχέση με το εκπαιδευτικό θέατρο σε παιδιά και εφήβους με σύνδρομο Asperger. Η πρόταση έγινε δεκτή κι έτσι ξεκίνησαν όλα. Στην πρώτη μου επαφή με παιδιά με σύνδρομο Asperger εφάρμοσα το εκπαιδευτικό μοντέλο(Drama in Education DIE) που είχα διδαχθεί στο μεταπτυχιακό μου στην Αγγλία. Η ανταπόκριση ήταν εντυπωσιακή, τα παιδιά συμμετείχαν με ενθουσιασμό στα αυτοσχέδια διαδραστικά αυτά θεατρικά δρώμενα. Συμπέρασμα, το DIE μπορούσε να λειτουργήσει σαν δίαυλος επικοινωνίας. Το επόμενο βήμα ήταν να αξιοποιήσω αυτό το εξαιρετικό εργαλείο έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες αυτών των παιδιών. Στην προσπάθειά μου αυτή μελέτησα τη βιβλιογραφία για τον αυτισμό, τις υπάρχουσες παρεμβάσεις (γνωσιακά και συμπεριφορικά μοντέλα) και κυρίως βίωσα μέσα από την επαφή μου με τα παιδιά και τις οικογένειές τους τις ανάγκες και τις δυσκολίες τους.Έτσι προέκυψε το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα.
Το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα, το εκπαιδευτικό μοντέλο που έχετε σχεδιάσει, πώς βοηθάει τα παιδιά με σύνδρομο Asperger;
To Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα είναι ένα μοντέλο αποδοχής της διαφορετικότητας που έχει στόχο να βοηθήσει τα παιδιά με σύνδρομο Asperger να κατανοήσουν τον κόσμο των ‘νευροτυπικών’ για να μπορέσουν να επικοινωνήσουν καλύτερα με τους γύρω τους, να κάνουν φιλίες και να κατακτήσουν τους δικούς τους στόχους. Η δομή του μοντέλου είναι τέτοια ώστε να δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να κατανοήσουν βιωματικά τους κανόνες κοινωνικής αλληλεπίδρασης και πώς μια διαφορετική συμπεριφορά μπορεί να έχει ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Δεν υπάρχει σωστό και λάθος. Υπάρχουν επιλογές που σε οδηγούν πιο κοντά στο στόχο σου ή άλλες που σε απομακρύνουν από αυτόν. Αφορμή μια φανταστική ιστορία στην οποία τα παιδιά καλούνται να γίνουν συν-δημιουργοί έτσι ώστε να τους αφορά προσωπικά για να γίνει η κινητήριος δύναμη που θα τους ωθήσει να θέλουν να περάσουν όλα τα εμπόδια προκειμένου να τη δουν να ολοκληρώνεται. Για να φτάσουν παραδείγματος χάριν στην παραμυθοχώρα που ζουν οι αγαπημένοι τους ήρωες θα πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με την κακιά μάγισσα που χάνει τις δυνάμεις της όταν την κοιτάζουν στα μάτια, να πετάξουν με το μαγικό χαλί που παίρνει εντολές μόνο από φίλους, να κλέψουν το ξόρκι από το ξωτικό, να κοιμίσουν το δράκο, να πείσουν το δελφίνι να τους βοηθήσει να περάσουν στην απέναντι όχθη, να ξεγελάσουν την πονηρή αλεπού. Με άλλα λόγια να εξασκήσουν δεξιότητες στις οποίες συχνά δυσκολεύονται και να ανακαλύψουν τη χαρά της συνεργασίας. Το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα είναι σαν μια ένεση εμπειρικής γνώσης που στοχεύει να καλύψει το αναπτυξιακό κενό που δημιουργήθηκε από το φτωχό ρεπερτόριο εμπειριών στα πρώτα χρόνια της ζωής τους που τα περισσότερα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού πέρασαν κλεισμένα στον εαυτό τους.
Από ποια ηλικία μπορεί ένα παιδάκι να παρακολουθήσει το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα; Ποια είναι τα αποτελέσματα και μέσα σε πόσο διάστημα τα βλέπετε;
Τα μαθήματα απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους από τεσσάρων έως δεκαοκτώ χρόνων. Και ενώ οι στόχοι είναι εξατομικευμένοι για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του κάθε παιδιού ξεχωριστά, η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων είναι ο κοινός παρανομαστής. Τα αποτελέσματα εξαρτώνται πάντα από το δυναμικό του κάθε παιδιού αλλά και από την ηλικία του. Σε γενικές πάντως γραμμές οι αλλαγές είναι πιο άμεσες στα μικρότερα παιδιά, που μέσα από το δράμα σύντομα ανακαλύπτουν μια νέα οπτική –αυτή του άλλου- και αρχίζουν να λένε τα πρώτα τους ψεματάκια. Κάτι που με χαρά μας αναφέρουν οι γονείς και ίσως όσοι δεν γνωρίζουν τον αυτισμό να δυσκολευτούν να αντιληφθούν τη μεγάλη αξία αυτού του αναπτυξιακού βήματος. Τα μεγαλύτερα παιδιά από την άλλη πλευρά ενώ από τα πρώτα κιόλας μάθηματα δείχνουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και επιθυμία για επικοινωνία χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να αλλάξουν χρόνια εδραιωμένες συμπεριφορές.
Υπάρχει κάποιο παιδάκι που δουλέψατε μαζί του και δε θα ξεχάσετε ποτέ;
Δε νομίζω ότι μπορώ να ξεχάσω ούτε ένα παιδάκι. Υπάρχουν όμως σίγουρα κάποια περιστατικά που έχουν αποτυπωθεί περισσότερο στη μνήμη μου. Θυμάμαι ιδιαίτερα ένα 11χρονο αγοράκι το οποίο φοβόταν το σκούντημα γιατί το θεωρούσε εκφοβισμό όπως μου είχε εκτενώς αναλύσει, με αποτέλεσμα κάθε τυχαίο άγγιγμα να είναι η αφορμή έντονων ξεσπασμάτων που το είχαν στιγματίσει στο σχολείο κάνοντάς τον εύκολο στόχο. Πρωταρχικός στόχος λοιπόν της παρέμβασης ήταν να κατανοήσει ότι το σκούντημα μπορεί να έχει και άλλη ερμηνεία.
Με το πέρας της παρέμβασης μου διατύπωσε τον εξής πρωτότυπο ορισμό περί σκουντήματος: "τo σκούντημα είναι σαν το πόστερ, έχει στόχο να τραβήξει την προσοχή κάποιου" και συνέχισε δίνοντάς μου το εξής παράδειγμα. Ζωγράφισε μια γυμνή γυναίκα σε ένα χαρτί και μου εξήγησε ότι όπως αυτό το πόστερ θα τράβαγε την προσοχή ενός άνδρα έτσι και το σκούντημα στοχεύει να τραβήξει την προσοχή κάποιου. Με αυτόν τον μοναδικό τρόπο ο μικρός μου φίλος συμφιλιώθηκε με την έννοια του σκουντήματος. Ένα ακόμα περιστατικό θα μου μείνει αξέχαστο. Αφορά σ’ ένα αγοράκι 5 ετών που δεν γέλαγε ποτέ αλλά ούτε ανεχόταν να γελάει κανείς γύρω του, καθώς πέρα από κάποια αισθητηριακή υπερευαισθησία που είχε στους θορύβους θεωρούσε πως όποιος γελάει τον κοροϊδεύει. Με κίνητρο όμως τη φανταστική μας ιστορία όχι μόνο δεν παραπονέθηκε όταν το ξόρκι επέβαλε να ακουστούν δυνατά γέλια προκειμένου να πετάξει το μαγικό χαλί αλλά άρχισε να γελάει και ίδιος ενώ συγχρόνως κάλυπτε με τα χεράκια του τα αυτιά του. Αυτή η εικόνα θα μείνει χαραγμένη στη μνήμη μου, καθώς ήταν η αρχή για να σπάσει ένα μοτίβο συμπεριφοράς και το πρώτο κίνητρο να ανακαλύψει ο ίδιος τις αντοχές του.
Ποια είναι τα συναισθήματά σας όταν βλέπετε βελτίωση στα παιδάκια;
Συγκινούμαι πολύ, ιδιαίτερα όταν βλέπω παιδιά που δείχνουν πολύ πιεσμένα και αγχωμένα να φεύγουν ανάλαφρα από την πρώτη μας κιόλας συνάντηση και να ανυπομονούν για την επόμενη ή όταν κάνουν τους πρώτους τους φίλους και βλέπω τη χαρά στα προσωπάκια τους. Λόγω της ιδιαιτερότητάς τους τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού εισπράττουν συχνά την απόρριψη και είναι πολύ σημαντικό να νιώθουν ότι δεν είναι μόνα, ότι έχουν κάποιον να μοιραστούν τα προβλήματά τους, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό κυρίως για τα μεγαλύτερα παιδιά.
Πώς νιώθετε για αυτό που έχετε πετύχει;
Για αλλού ξεκίνησα κι αλλού η ζωή με πήγε. Δεν έχω παράπονο όμως η ανταπόκριση που έχει το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα τόσο στα παιδιά όσο και στους θεραπευτές μου δίνει μεγάλη χαρά και ικανοποίηση αλλά και ένα ηθικό χρέος να συνεχίσω αυτή την πορεία. Από την άλλη μεριά όμως δε μπορώ να πω ότι δε μου λείπει το θέατρο, είναι το άλλο μου μισό και ο λόγος που θα ήθελα σιγά σιγά να δημιουργηθεί ένας πυρήνας ανθρώπων που θα γνωρίζει καλά το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα και θα το αγαπάει πολύ ώστε να με απελευθερώσει λίγο και να υλοποιήσω κάποια σχέδια που παντρεύουν τα δύο μου κομμάτια.
