Συνέντευξη στη Μαρία Θανοπούλου
Με το διεθνές επιστημονικό βραβείο "Giuseppe Sciacca" θα τιμηθεί το Νοέμβριο στο Βατικανό, η Γεωλόγος-Βιολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παλαιοντολογίας στο Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ, κυρία Ευαγγελία Τσουκαλά για το σημαντικό ανασκαφικό και ερευνητικό έργο της στην περιοχή των Γρεβενών που έφερε στο φως τους μεγαλύτερους χαυλιόδοντες στον κόσμο. Η κυρία Τσουκαλά μιλώντας στο news.gr αποκάλυψε το μεγαλύτερο όνειρό της που δεν είναι άλλο από τη δημιουργία ενός Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στη γενέτειρά της, τη Θεσσαλονίκη, καθώς όπως επισήμανε τα μεγαλύτερα Μουσεία Φυσικής Ιστορίας του Κόσμου φιλοξενούν ελληνικά απολιθώματα από διάφορες περιοχές της χώρας μας.
Ποια είναι τα συναισθήματά σας για τη διάκρισή σας;
Κάθε διάκριση είναι μια τιμητική διαδικασία που βοηθά ιδιαίτερα τον παλαιοντολόγο, διότι αυτή η επιστήμη δεν έχει βρει τη θέση που της αξίζει στη Ελλάδα. Επίσης, η πρόταση της κ. Β. Μπαφατάκη, γ.γ. των διεθνών βραβείων Giuseppe Sciacca, με έδρα τη Ρώμη, βοηθά στη διεθνή αναγνώρισή μου ως ελληνίδα επιστήμονα και ως γυναίκα.
Πώς νιώσατε όταν αντικρίσατε τα ευρήματα;
Η ανακάλυψη των τεσσάρων μεγαλυτέρων χαυλιοδόντων στον κόσμο με τα μεγαλύτερα μήκη 4.39μ. και 5.02 από τον μαστόδοντα Mammut borsoni είναι ένα απίστευτο γεγονός και μοναδική εμπειρία (και τύχη θα έλεγα). Τα συναισθήματα ποικίλλουν πολύ: από την περιέργεια στον θαυμασμό και στο δέος για την όψη τους. Μετά ακολουθεί "εφιάλτης" για την τεράστια ευθύνη της διάσωσής τους κατά τη μεταφορά. Έχει την ιδιομορφία η οδοντίνη, το υλικό δηλαδή που αποτελείται ο χαυλιόδοντας, σε αδέξιο χειρισμό να μετατρέπεται σε κόκκους μεγέθους ρυζιού με αποτέλεσμα την αδύνατη αποκατάστασή του. Αλλά τέλος καλό, όλα καλά και σήμερα το κοινό απολαμβάνει τα δύο ζεύγη των χαυλιοδόντων στο Μουσείο της Μηλιάς Γρεβενών.
Τι μαρτυρούν για την περιοχή οι συγκεκριμένες ανακαλύψεις;
Το κυνήγι της γνώσης του παρελθόντος είναι συγκλονιστικό. Το να ανακαλύπτεις απολιθώματα βοηθά στην ερμηνεία της ζωής ζώων και φυτών σε μια παλαιότερη εποχή πριν από χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες, εκατομμύρια χρόνια όταν το παλαιοπεριβάλλον και το κλίμα ήταν διαφορετικό από το σημερινό. Παράδειγμα τα κοράλλια και οι αχινοί στα βουνά του Δοτσικού Γρεβενών φανερώνουν την παρουσία θάλασσας πριν από 30 περίπου εκατομμύρια χρόνια. Μετά, οι μαστόδοντες μαζί με άλλα ζώα δείχνουν ότι το παλαιοπεριβάλλον περιελάμβανε αχανείς εκτάσεις σαβάνας με πλούσια και πυκνά δάση και νερό όπου διαδραματίζονταν σκηνές που εμπνέουν κίνδυνο: μεγάλα σαρκοφάγα αιλουροειδή με τεράστιους πριονωτούς κυνόδοντες (μαχαιρόδοντες), αρκούδες, λύγκες, αγριοθήρια κυνηγούσαν τα φυτοφάγα, μεταξύ των οποίων ρινόκεροι, ιππάρια, τάπιροι, βοοειδή, ελαφοειδή και αγριόχοιροι που περιπλανιόταν στην περιοχή πριν 3.000.000 χρόνια. Επίσης, πυκνά δάση και θερμό κλίμα είχαμε στην περιοχή Αμπέλια της πόλης των Γρεβενών όταν πριν από 200.000 χρόνια ζούσε ο αρχαϊκός ελέφαντας (Elephas antiquus).
Τι σημαίνουν για την Ελλάδα και πώς θα μπορούσαμε να τις "εκμεταλλευτούμε";
Τα αποτελέσματα των ανασκαφών παρέχουν εξαιρετικά σημαντικές πληροφορίες για το γεωλογικό παρελθόν μιας περιοχής, για τα είδη που την κατοικούσαν, για την καταγωγή και εξέλιξή τους, για το περιβάλλον στο οποίο ζούσαν, για τις κλιματικές συνθήκες που προτιμούσαν και για τη γεωγραφική τους εξάπλωση. Η μελέτη των ευρημάτων εμπλουτίζουν τις γνώσεις για το παλαιοπεριβάλλον του ελλαδικού χώρου, αλλά και την εξέλιξη ειδών, δίνοντας νέα διάσταση στη σύνθετη εικόνα της Φυσικής Ιστορίας τόσο της Ελλάδας, όσο και της ΝΑ Ευρώπης. Σήμερα, τόσο η ευρύτερη περιοχή των Γρεβενών, όσο και η περιοχή της Μηλιάς, χάριν των πρόσφατων παλαιοντολογικών ευρημάτων, δέχονται έναν μεγάλο και συνεχώς αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών από όλο τον κόσμο και απολαμβάνουν το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας και τυγχάνουν μεγάλης προβολής από τα εθνικά και διεθνή ΜΜΕ. Όλα τα ανωτέρω επιβάλλουν την προστασία, προβολή, αξιοποίηση και ανάδειξη του μοναδικού φυσικού πλούτου της περιοχής, μέσω της δημιουργίας του Κέντρου Παλαιοντολογίας Μηλιάς που θα αποτελέσει τον πυρήνα διάδοσης της γνώσης και θα καταστήσει μετόχους σε αυτή συνειδητοποιημένους και ενεργούς πολίτες του κόσμου. Επιπλέον, η συνεργασία μας με τον Ολλανδό ερευνητή Παλαιοντολογίας Dick Mol, από τους κορυφαίους ειδικούς στα προβοσκιδωτά στον κόσμο, συνέβαλε στη διεθνή απήχηση της Παλαιοντολογίας της Ελλάδας στον τομέα των προβοσκιδωτών.
Πότε ξεκινήσατε τις έρευνες στην περιοχή και τι σας οδήγησε εκεί;
Το 1990, στις βόρειες παρυφές της πόλης των Γρεβενών, στη θέση Αμπέλια και σε υψόμετρο 580μ., ο Δημήτρης Ζησόπουλος βρήκε απολιθωμένα οστά μέσα σε οικόπεδα. Το γεγονός αυτό ήταν η αφορμή για εκτεταμένες παλαιοντολογικές έρευνες από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η πρώτη συστηματική παλαιοντολογική ανασκαφή έγινε το 1992 με πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα μέσα σε ποταμοχειμάρριες αποθέσεις και ακολούθησαν δύο ακόμη συστηματικές ανασκαφικές περίοδοι, το 1994 και το 1995 με την αποκάλυψη τμήματος του σκελετού από έναν προϊστορικό ελέφαντα με ίσιους χαυλιόδοντες που ανήκει στο είδος Elephas antiquus. Ένα ιδιόχειρο σημείωμα από το αρχείο του 1986 του καθηγητή Ιωάννη Μελέντη με την πληροφορία ότι στο χωριό Μηλιά Γρεβενών, μέσα σε άμμους που αποτέθηκαν σε παλαιότερες περιόδους από τον ποταμό Αλιάκμονα, εντοπίστηκαν απολιθώματα από το Θανάση Δεληβό ήταν η αρχή των μεγάλων ανακαλύψεων στην περιοχή.
Ποια ανακάλυψη σας έχει συγκλονίσει περισσότερο στην καριέρα σας;
Είχαμε τη συγκυρία και τη μεγάλη τύχη σε κάθε θέση ανασκαφής να έχουμε μοναδικά ευρήματα: στην Κρυοπηγή ένα από τα πληρέστερα κρανία του μεσοπίθηκου, στη Θερμοπηγή το καλύτερο παγκοσμίως κρανίο του αγκυλοθήριου, στο Καλαμωτό τα μεγαλύτερα κέρατα γιγαντιαίου ελαφιού, στην Αλμωπία το πιο πλούσιο υλικό της αρκούδας των σπηλαίων, κυρίως από νεογιλά δόντια (περίπου 5000 δείγματα). Το συγκλονιστικότερο όμως εύρημα είναι το σαγόνι του Μαστόδοντα της Μηλιάς, το πιο πλήρες στην Ευρώπη, που διατηρεί τους δύο κάτω μικρούς χαυλιόδοντες, χαρακτηριστικό που εξέλειπε με την εξέλιξη.
Υπάρχει οικονομική στήριξη από το κράτος; Τι δυσκολίες αντιμετωπίζετε;
Οι παλαιοντολογικές έρευνες και ανασκαφές καθώς και η ανάδειξη των απολιθωμάτων στους εκθεσιακούς χώρους είναι ομαδική δουλειά που απαιτεί πολύ χρόνο, ενέργεια και συνεπώς δαπάνες (μετακίνησης, επιβίωσης, εξοπλισμού κ.λπ.). Η οικονομική στήριξη ήταν και είναι πολύ χαμηλή και προέρχεται κυρίως από την τοπική αυτοδιοίκηση. Για το λόγο αυτό ο εθελοντισμός και η προσφορά των φοιτητών και συνεργατών είναι ανεκτίμητη. Οι δυσκολίες προέρχονται κυρίως στο να πείσουμε τις τοπικές κοινωνίες για τη σπουδαιότητα των απολιθωμένων ευρημάτων (π.χ. ότι ο ελέφαντας των Γρεβενών δεν προερχόταν από τσίρκο, παραχωμένος εκεί, αλλά ότι αποτελεί κομμάτι της φυσικής κληρονομιάς του τόπου).
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη συγκεκριμένη επιστήμη;
Ο δάσκαλός μου, ο καθηγητής Ιωάννης Μελέντης, μου εμφύσησε το πάθος για την Παλαιοντολογία. Επίσης, το πάθος της προσφοράς προς τον άνθρωπο, στο να μεταδίδει τη γνώση της επιστήμης αυτής στους απλούς ανθρώπους και τα παιδιά με διαλέξεις, ξεναγήσεις και με την ίδρυση παλαιοντολογικών εκθέσεων από το 1961, μου εμφύσησε την ίδια επιθυμία και έτσι με την ομάδα μου δημιουργήσαμε πάνω από 13 παλαιοντολογικές εκθέσεις.
Τι σας γοητεύει περισσότερο;
Είναι συγκλονιστική η αίσθηση της αποκάλυψης απολιθωμάτων ζώων του παρελθόντος, χιλιάδων και εκατομμυρίων ετών και που σήμερα έχουν εξαφανιστεί. Αποτελούν στολίδια της φύσης και αδιαπραγμάτευτους μάρτυρες και αποδείξεις της καταγωγής μας. Η ανάδειξή τους στα μουσεία είναι μοναδική εμπειρία για να κατανοήσει ο επισκέπτης πως τα απολιθώματα βοηθούν στην αναπαράσταση των ζώων του παρελθόντος.
Τι συμβουλή δίνετε στους φοιτητές σας;
Να αγαπήσουν την Παλαιοντολογία γιατί είναι μια πολύ ιδιαίτερη και φιλοσοφημένη επιστήμη που μπορεί να τους διδάξει πολλά, να τους ταξιδέψει και να τους γεμίσει ψυχικά.
Ποια είναι η επόμενη έρευνά σας;
Πάντα ξεφεύγουμε από τον προγραμματισμό μιας και καινούργια στοιχεία και ανακαλύψεις έρχονται στο φως και δε μπορούμε να αντισταθούμε. Για παράδειγμα, η νέα παλαιοντολογική θέση της Πλατανιάς του Δήμου Παρανεστίου Δράμας μας παρακινεί να συνεχίσουμε και την επόμενη χρονιά. Ενδεχομένως να συνεχίσουμε στην Κρυοπηγή Κασσάνδρας Χαλκιδικής και στη Θερμοπηγή Σερρών, όπου θα πάμε την ερχόμενη εβδομάδα με φοιτητές και ερευνητές του Ινστιτούτου Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Το βάρος όμως πέφτει κυρίως στην κατά το δυνατό καλύτερη διοργάνωση του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου για τα Μαμούθ και τους Συγγενείς τους (VIth International Conference on Mammoths and their Relatives) που ανατέθηκε στη χώρα μας από τη Διεθνή Επιτροπή των ειδικών στα προβοσκιδωτά και που θα πραγματοποιηθεί το Μάιο του 2014 στα Γρεβενά και στη Σιάτιστα, με μετασυνεδριακή επίσκεψη και στην Πτολεμαΐδα και στον ελέφαντα του Περδίκα.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο όνειρό σας;
Ένα Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Θεσσαλονίκη, στη γενέτειρά μου, όπου μπορώ να το υποστηρίξω. Και το λέω αυτό διότι ενώ τα μεγαλύτερα Μουσεία Φυσικής Ιστορίας του Κόσμου (Παρίσι, Λονδίνο Ν. Υόρκη, Βιέννη κ.α.) φιλοξενούν ελληνικά απολιθώματα από το Πικέρμι, τη Σάμο, τα Γρεβενά, στην Ελλάδα δεν υπάρχει Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας που να αναδεικνύει τον τεράστιο πλούτο της προϊστορίας μας σε βάθος εκατομμυρίων ετών.
