Συνέντευξη στη Μαρία Θανοπούλου
Μπορεί η επιστήμη να νικήσει το γήρας; Η απάντηση είναι "ναι". Η Ελληνίδα ερευνήτρια του Τμήματος Βλαστικών Κυττάρων και Αναγεννητικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου Harvard, Λήδα Κατσιμπάρδη, ανακάλυψε μια πρωτεΐνη στο αίμα η οποία γυρίζει το χρόνο πίσω στα ηλικιωμένα ποντίκια κάνοντάς τα να έχουν εγκέφαλο και μυς 20χρονου! Η μοριακή βιολόγος μιλά στο news.gr για τη μελέτη της, η οποία ανοίγει το δρόμο για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών που σχετίζονται με το γήρας, όπως το Αλτσχάιμερ.
Μιλήστε μας για την ανακάλυψή σας...Πολλοί μιλούν για το ελιξίριο της νεότητας...
Τα αποτελέσματα της έρευνάς μου αφορούν στην επίδραση των συστημικών παραγόντων του νέου αίματος στον εγκέφαλο του ηλικιωμένου ποντικιού. Αφενός δείχνουμε ότι το νέο αίμα περιέχει παράγοντες που είναι σημαντικοί για τη νεότητα διότι έχουν την ικανότητα να αναζωογονούν τα νευρικά βλαστικά κύτταρα και τη νευρογένεση, καθώς και τα αγγεία στον εγκέφαλο. Αφετέρου, από το ηλικιωμένο αίμα είτε λείπουν οι "νεανικοί" παράγοντες ή το αίμα αυτό περιέχει άλλους, βλαβερούς παράγοντες που επιφέρουν το γήρας. Σε δεύτερη φάση ανακαλύψαμε μια τέτοια «νεανική» πρωτεΐνη η οποία αυξάνει τη νευρογένεση και αναζωογονεί τα αγγεία. Όσο για το ελιξίριο της νεότητας που αναφέρετε, θα έλεγα ότι αυτή τη στιγμή είμαστε σε πειραματικό στάδιο και αυτά τα αποτελέσματα είναι ενδιαφέροντα σε επίπεδο βασικής έρευνας, αλλά χρειάζονται ακόμα πολλά πειράματα για να ξέρουμε πώς ακριβώς λειτουργούν όλα αυτά στον άνθρωπο και επίσης ότι αν τελικά γίνουν κλινικές δοκιμές, ο στόχος θα είναι η θεραπεία νευροεκφυλιστικων ασθενειών και όχι το "σταμάτημα του ρολογιού" για τον άνθρωπο.
Που μπορεί να οδηγήσουν τα ευρήματα της έρευνας; Πότε θα γίνουν δοκιμές σε ανθρώπους;
Ο στόχος αυτής της έρευνας είναι να καταλάβουμε πως επιδρούν οι νεανικοί παράγοντες στον οργανισμό και να τους χρησιμοποιήσουμε για τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών που σχετίζονται με το γήρας, όπως το Αλτσχάιμερ. Αυτή τη στιγμή δεν έχουν ξεκινήσει κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους διότι χρειάζεται αρκετή προετοιμασία, αλλά πιστεύω ότι είναι πιθανόν να συμβεί μέσα στα επόμενα χρόνια. Η έρευνα παίρνει χρόνο…
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο αντικείμενο;
Όταν ήρθα στο Harvard το βασικό μου πρότζεκτ ήταν πάνω σε ένα διαφορετικό αντικείμενο. Επειδή όμως το θέμα του διδακτορικού μου αφορούσε τη μελέτη των βλαστικών κυττάρων στον εγκέφαλο του ενήλικου ποντικού, ο καθηγητής μου με ρώτησε αν θα με ενδιέφερε να συνεχίσω και σε αυτό το θέμα σαν δεύτερο πρότζεκτ στον ελεύθερο χρόνο μου. Η ιδέα του να μελετήσω αν το νέο αίμα αναζωογονεί τον ηλικιωμένο εγκέφαλο με γοήτευε σε πολλά επίπεδα. Καταρχήν στο ερευνητικό επίπεδο διότι τα αποτελέσματα μπορούν να έχουν κλινική εφαρμογή και επίσης φιλοσοφικά-βιολογικά: τι είναι το γήρας, τι είναι ο χρόνος και πώς αυτό μεταφράζεται στη φύση και στη βιολογία.
Πώς νιώθετε για την ανακάλυψή σας;
Η έρευνα είναι ένας δύσκολος τομέας: πολλές και αλλόκοτες ώρες εργασίας, με έντονο ανταγωνισμό σε παγκόσμιο επίπεδο και αρκετά μοναχική δουλειά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο κόπος για αυτή τη δουλειά ήταν πολύς, αλλά η ανταμοιβή ήταν αντίστοιχη του κόπου. Αυτό που με κράτησε αφοσιωμένη στο πρότζεκτ όλα τα προηγούμενα χρόνια ήταν ότι βρήκα το θέμα εξαιρετικά ενδιαφέρον από την αρχή και όταν τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όντως συμβαίνει κάτι αξιόλογο η χαρά μου ήταν μεγάλη! Οπότε είμαι πολύ χαρούμενη με τα αποτελέσματα και ενθουσιασμένη για τη συνέχεια.
Πώς πήρατε την απόφαση να ασχοληθείτε με την έρευνα;
Πάντα ήθελα να κάνω κάτι ώστε να προσφέρω στην κοινωνία. Όταν ήμουν μικρή ήθελα να γίνω πυροσβέστης, μετά ήθελα να γίνω γιατρός στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα και τελικά, μετά από την παρότρυνση και των γονιών μου, αποφάσισα να πάω στην “πηγή της ζωής”, τη βιολογία. Όταν ήμουν φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο το μάθημα που με γοήτευε περισσότερο ήταν η Αναπτυξιακή Βιολογία. Χάρη σε αυτό το μάθημα, και στην καθηγήτρια που το έκανε που με ενέπνευσε, αποφάσισα να συνεχίσω στην έρευνα.
Γιατί φύγατε στο εξωτερικό; Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας επιστήμονας στη χώρα μας;
Πιστεύω ότι μπορεί κανείς να κάνει καλή έρευνα στην Ελλάδα, αλλά είναι πολύ πιο δύσκολο καθότι είναι ελλιπής η υποδομή, η χρηματοδότηση που να επιτρέπει πειράματα υψηλού ρίσκου και κυρίως η πληθώρα εργαστηρίων που να δημιουργεί τις απαραίτητες συνθήκες για συνεργασίες. Μετά από το διδακτορικό μου ήθελα να πάω στην καρδιά της έρευνας και νομίζω ότι δεν υπάρχει καλύτερο μέρος από τη Βοστώνη που να τα παρέχει όλα ταυτόχρονα: σπουδαία Πανεπιστήμια, εξαιρετικούς επιστήμονες, άφθονη χρηματοδότηση, υψηλή τεχνολογία, συνεργασία με φαρμακευτικές εταιρείες. Η εμπειρία αυτή ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και δικαίωσε την απόφαση που πήρα τότε.
Ακούμε αρκετά συχνά για Έλληνες που διαπρέπουν στο εξωτερικό, τη στιγμή που στη χώρα μας υπάρχει η αντίληψη ότι δεν υπάρχει αξιοκρατία...Ποια είναι η άποψη σας;
Νομίζω ότι είναι ένας συνδυασμός παραγόντων. Στη Ελλάδα έχουμε καλούς επιστήμονες με θέληση, εκπαίδευση και ιδέες, αλλά λείπει η υποδομή, η χρηματοδότηση και οι ευκαιρίες για συνεργασίες. Αυτά και μόνο είναι αρκετά για να κάνουν την έρευνα και τον αριθμό/ποιότητα δημοσιεύσεων μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Συνεπώς όταν πάει κάποιος σε κάποιο Πανεπιστήμιο ή ερευνητικό ίδρυμα στο εξωτερικό όπου υπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις, είναι πιο εύκολο να διαπρέψει.
Αναζητώντας πληροφορίες για εσάς, διάβασα ότι έχετε ασχοληθεί με την υποκριτική… Πώς συνδέεται η επιστημονική έρευνα με την υποκριτική;
Ασχολήθηκα για κάποια χρόνια με το θέατρο σαν χόμπι γιατί πάντα με ενδιέφερε η σχέση εγκεφάλου-πνεύματος-σώματος. Αλλά επίσης με βοήθησε να σκέφτομαι διαφορετικά, να ξεφεύγω από το “λογικό” τρόπο σκέψης και να χρησιμοποιώ άλλες διαστάσεις της σκέψης. Τα τελευταία χρόνια στην Αμερική έχω ασχοληθεί ελάχιστα και μου λείπει πολύ.
Ποια θα είναι η επόμενη έρευνα σας;
Σε αυτή τη φάση συνεχίζουμε την έρευνα για να καταλάβουμε πως λειτουργεί η πρωτεΐνη GDF11 στον εγκέφαλο και αν μπορεί να έχει θεραπευτικές ιδιότητες σε μοντέλα νευροεκφυλιστικών ασθενειών στα ποντίκια. Συγκεκριμένα, μελετάμε ποντίκια με Αλτσχάιμερ, αλλά πιθανώς και άλλα μοντέλα σύντομα.
Εάν είχατε τη δυνατότητα μέσω της έρευνάς σας να λύσετε ένα σημαντικό πρόβλημα, ποιο θα ήταν αυτό και γιατί;
Το ερευνητικό μου ενδιαφέρον αφορά σε ασθένειες του γήρατος του νευρικού συστήματος, δηλαδή νευροεκφυλιστικές ασθένειες και κάποιες μορφές καρκίνου διότι αυτές δρουν όχι μόνο στο σώμα αλλά και στο πνεύμα του ανθρώπου.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο όνειρό σας;
Μετά τη δημοσίευση της δουλειάς μου και τη δημοσιότητα που έλαβε από τα ΜΜΕ, λαμβάνω πολλά email από ανθρώπους στην Ελλάδα και την Αμερική που έχουν κάποιον αγαπημένο τους άνθρωπο που πάσχει από κάποια νευροεκφυλιστική ασθένεια και με ρωτούν για την πρωτεΐνη GDF11 ως θεραπεία. Ο πόνος για την ασθένεια των αγαπημένων και η ελπίδα για κάποια θεραπεία είναι τα δυο πιο δυνατά συναισθήματα που νιώθω μέσα από τα email και που καταλαβαίνω απόλυτα και από προσωπικές εμπειρίες. Από τη μια νιώθω λύπη που δε μπορώ να βοηθήσω άμεσα καθώς αυτή τη στιγμή δεν έχουν γίνει κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους ώστε να γνωρίζουμε την αποτελεσματικότητα της πρωτεΐνης αυτής σε νευροεκφυλιστικές ασθένειες, από την άλλη, νιώθω τη θέληση και την ελπίδα μου για μελλοντική θεραπεία να μεγαλώνει. Το μεγαλύτερο μου όνειρο είναι να μπορέσω μια μέρα να απαντήσω "ναι, υπάρχει θεραπεία".
