Η εφηβεία είναι ίσως η πιο καθοριστική περίοδος του ανθρώπου δεδομένου ότι τότε ανακαλύπτει τι του αρέσει και τι όχι, τι αναζητά στο συναισθηματικό και επαγγελματικό τομέα, ποιος θέλει να είναι...Ο ρόλος των γονιών είναι εξαιρετικά σημαντικός σε αυτή τη φάση αναζήτησης... Η ψυχολόγος-παιδοψυχολόγος και συγγραφέας αρκετών βιβλίων μεταξύ των οποίων τα "Οι γονείς κάνουν τη διαφορά" και "Μεγαλώστε ευτυχισμένα παιδιά" κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου συμβουλεύει.
H εδραίωση της ταυτότητας και η εκτίμηση που τρέφει ο έφηβος για τον εαυτό του αποτελούν τη βασικότερη διανοητική και συναισθηματική διαδικασία στην εφηβεία. Αρχίζει ουσιαστικά από τα χρόνια του δημοτικού, συνεχίζεται και συμπληρώνεται μέχρι τα 18-20 χρόνια, χωρίς ωστόσο να σταματά να αναδιαμορφώνεται μέχρι το τέλος της ζωής του ατόμου. Ωστόσο κατά τη διάρκεια της εφηβείας επιτελείται η βασική διεργασία, που θα παίξει ρόλο και στις επόμενες δεκαετίες της ζωής.
H διαμόρφωση της ταυτότητας και η αναγνώρισή της τόσο από τον ίδιο τον έφηβο όσο και από τους άλλους συνθέτουν ένα μαγικό παιχνίδι στην εφηβεία.
Ο έφηβος προσπαθεί να ανακαλύψει τι του αρέσει, τι επιθυμεί, συναισθηματικά και επαγγελματικά, δηλαδή τι περιμένει από τη ζωή. Θέλει να βρει την κατεύθυνση, να αποκτήσει σκοπό αλλά και νόημα στη ζωή. Όλα αυτά έχουν ως φυσικό επακόλουθο πολλοί έφηβοι να δείχνουν αστάθεια και να πειραματίζονται σε διάφορους τομείς. Aυτό δεν αφορά μόνο ό,τι "δείχνουν" αλλά και ό,τι αισθάνονται. H κυκλοθυμία και η αστάθειά τους είναι φυσική συνέπεια της αναζήτησής τους.
H περίφημη "ταυτότητα" συνίσταται στον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο έφηβος τον εαυτό του, στα χαρακτηριστικά που αποδίδει στον ίδιο αυτή τη στιγμή ή προβλέπει ως πιθανά ή δυνατά για το άμεσο ή μακρινό μέλλον, καθώς και στην εκτίμηση που τρέφει ο ίδιος για τον εαυτό του. Επηρεάζεται σημαντικά από διάφορες επιμέρους παραμέτρους όπως λ.χ. την εξωτερική του εμφάνιση ή την καλή επίδοσή του σε ένα άθλημα κ.λπ.
Τα άτομα διαμορφώνουν πολλές επιμέρους ταυτότητες σε διάφορους τομείς. Οι πιο σημαντικοί όμως είναι ο ιδεολογικός, που περιλαμβάνει το επάγγελμα, τη φιλοσοφία ζωής, την πολιτική και τη θρησκεία, και ο διαπροσωπικός τομέας, που περιλαμβάνει την οικογένεια, τη φιλία, το ρόλο του φύλου, τις διαφυλικές και διαπροσωπικές σχέσεις και την ψυχαγωγία. Ο έφηβος δηλαδή έχει να επιλέξει μέσα από όσα του προτείνονται τον κοινωνικό του ρόλο και την ιεράρχηση σκοπών και αξιών.
Σε κάποιες περιπτώσεις ο έφηβος αποδέχεται με σύντομες διαδικασίες και χωρίς σοβαρές αμφισβητήσεις την ταυτότητά του υιοθετώντας το πρότυπο της οικογένειάς του. Το παιδί ύστερα από σύντομη αναζήτηση κατασταλάζει στα θέλω του, δεν παρουσιάζει άγχος και μπορεί να έχει επιλέξει και επαγγελματικό προσανατολισμό.
Κάποιες άλλες φορές ο έφηβος δυσκολεύεται να διαμορφώσει την προσωπική του ταυτότητα γιατί δεν έχει να αμφισβητήσει κάτι ισχυρό, π.χ. ενδεχομένως η οικογένειά του δε διαθέτει συνοχή και αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα. Αυτό του δημιουργεί σύγχυση καθώς δεν έχει κίνητρο για να επιτύχει στόχους στη ζωή του, δυσκολεύεται να δημιουργήσει σχέσεις, νιώθει απομονωμένος κ.λπ. Τα παιδιά αυτά συχνά παραιτούνται και καταφεύγουν στη χρήση ναρκωτικών ή στην κατάχρηση αλκοόλ για να αποφύγουν να αναλάβουν ευθύνες.
Τέλος, κάποια άλλα παιδιά, αφού έχουν περάσει από έντονες κρίσεις και συγκρούσεις, κάποια στιγμή παύουν να αισθάνονται αντιθετικότητα προς τους γονείς τους, δεν απομονώνονται και δε νιώθουν απόρριψη. Αναλαμβάνουν μέσα τους δεσμεύσεις και αποκτούν στόχους τους οποίους υποστηρίζουν. Έχουν πια κατακτήσει σημαντικό αυτοέλεγχο και αυτονομία και έχουν αναπτύξει έναν εσωτερικό πυρήνα αυτοπροσδιορισμού.
Ο ρόλος των γονιών είναι εξαιρετικά σπουδαίος σε αυτή τη διαδρομή. Η διασφάλιση καλής επικοινωνίας με τον έφηβο, η αποδοχή τους, ο σεβασμός, η χωρίς προϋποθέσεις αγάπη τους και η στήριξη στο παιδί τους θα είναι σύμμαχοι σε αυτή την περίπλοκη αλλά συναρπαστική διαδικασία της διαμόρφωσης της ταυτότητας του εφήβου τους.
