Με ποια κριτήρια γίνεται η ανάθεση της επιμέλειας των παιδιών; Ποιες είναι οι υποχρεώσεις των γονέων μετά το διαζύγιο; Η δικηγόρος Όλγα Ντόβα αναλύει τις πτυχές του νόμου.
Δυνάμει του άρθρου 1510 ΑΚ, η γονική μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων του, οι οποίοι το ασκούν από κοινού και με ευσυνειδησία, συναποφασίζοντας για όλα τα καίρια ζητήματα που αφορούν την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Η γονική μέριμνα περιλαμβάνει τρεις λειτουργίες: α) την επιμέλεια του ανηλίκου τέκνου, β) τη διοίκηση της περιουσίας του και γ) την εκπροσώπησή του σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη που αφορά το πρόσωπό του ή την περιουσία του.
Το γονεϊκό αυτό δικαίωμα και καθήκον γεννάται ταυτόχρονα με τη γέννηση του παιδιού και εφόσον βέβαια υπάρχει εν ζωή ένας τουλάχιστον από τους δύο γονείς του. Στην περίπτωση της άγαμης μητέρας, η γονική μέριμνα -και ως εκ τούτου και η επιμέλεια- του ανηλίκου τέκνου που έχει γεννηθεί χωρίς γάμο των γονέων του και παραμένει χωρίς γάμο, ασκείται αποκλειστικά από τ μητέρα του. Η τελευταία δηλαδή ασκεί αποκλειστικά την επιμέλεια του ανήλικου παιδιού της, το εκπροσωπεί στα δικαστήρια και διαχειρίζεται την περιουσία του, με την προϋπόθεση όμως ότι δεν έχει συντελεστεί ουδεμία πράξης αναγνώρισης του ανηλίκου τέκνου από τον πατέρα του. Εφόσον όμως ο πατέρας του ανηλίκου τέκνου προβεί σε πράξη αναγνώρισης (είτε εκούσιας δια συμβολαιογραφικού εγγράφου είτε δικαστικής με κατάθεση στο Δικαστήριο σχετικής αγωγής από τον ίδιο), καθίσταται φορέας της γονικής μέριμνας, ο οποίος όμως την ασκεί είτε κατόπιν συμφωνίας των γονέων είτε κατόπιν σχετικής δικαστικής πρόβλεψης είτε ως αναπληρωτής της μητέρας. Εάν όμως η αναγνώριση του ανηλίκου τέκνου επέλθει κατόπιν δικαστικής αντιδικίας, η οποία ξεκίνησε με πρωτοβουλία της μητέρας, σ’ αυτήν την περίπτωση ο πατέρας δεν ασκεί τη γονική μέριμνα ούτε ως αναπληρωτής της μητέρας, εκτός εάν υπάρξει αντίστοιχα συμφωνία των γονέων ή σχετική δικαστική πρόβλεψη.
Σε περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων, η άσκηση της επιμέλειας ρυθμίζεται από το εκάστοτε κατά τόπον αρμόδιο Μονομελές Πρωτοδικείο κατόπιν ασκήσεως σχετικής αγωγής επιμέλειας από οποιονδήποτε από τους δύο γονείς. Το τελευταίο αποφασίζει επί της αγωγής και αναθέτει την επιμέλεια στον έναν από τους δύο γονείς, σεβόμενο πάντα την ισότητα των δύο γονέων και αποφεύγοντας διακρίσεις με βάση το φύλο, την κοινωνική προέλευση ή την περιουσία. Κριτήριο του Δικαστηρίου για τη ρύθμιση της επιμέλειας είναι κατ’ αρχήν το συμφέρον του τέκνου, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξής του καθώς και η ύπαρξη τυχόν δεσμών του ανηλίκου τέκνου με τους γονείς και τα αδέλφια του ή τυχόν συμφωνίας των γονέων του σχετικά με την επιμέλεια και τη ρύθμιση της περιουσίας του.
Στην καθημερινή πρακτική των Ελληνικών Δικαστηρίων, επειδή η δικάσιμος που δίνεται επί μίας αγωγής επιμέλειας είναι ιδιαιτέρως μακρινή, πάγεια τακτική είναι η άσκηση αίτησης ασφαλιστικών μέτρων επιμέλειας, με την οποία ο αιτών γονέας ζητά την προσωρινή επιδίκαση στον ίδιο της επιμέλειας του ανηλίκου τέκνου του, η οποία θα ισχύει μέχρι την έκδοση αποφάσεως επί της τακτικής αγωγής περίπου ένα χρόνο μετά. Η δικάσιμος που δίνεται επί μίας τέτοιας αιτήσεως ασφαλιστικών μέτρων είναι περίπου τέσσερις μήνες μετά. Και γι’ αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα των τεσσάρων μηνών προβλέπεται από το νόμο -ενόψει της κρισιμότητας και του κατεπείγοντος της υπόθεσης επιμέλειας, η οποία δε δύναται να παραμένει αρρύθμιστη- η δυνατότητα αίτησης εκδόσεως προσωρινής διαταγής από τον εκάστοτε Πρωτοδίκη, με την οποία ρυθμίζεται προσωρινά το θέμα της επιμέλειας του ανηλίκου τέκνου μέχρι τη δικάσιμο των ασφαλιστικών μέτρων και τη δημοσίευση σχετικής αποφάσεως.
Εξειδικεύοντας τον όρο επιμέλεια στην ουσία εννοούμε ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση, την εκπαίδευση καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του ανηλίκου τέκνου. Δηλαδή ο γονέας στον οποίο έχει ανατεθεί η άσκηση της επιμέλειας αποφασίζει για όλα τα τρέχοντα καθημερινά θέματα που αφορούν τη διατροφή, την ένδυση, την υπόδηση, την ψυχαγωγία, την εκπαίδευση και εν γένει την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Ωστόσο σοβαρές αποφάσεις αφορώσες λχ. τη διενέργεια κάποιας σοβαρής χειρουργικής επεμβάσεως του ανηλίκου τέκνου, την επιλογή ονόματός του, την επιλογή θρησκεύματος, κ.λ.π. λαμβάνονται από κοινού από αμφότερους τους γονείς, στο πλαίσιο άσκησης της γενικότερης γονικής μέριμνας και όχι στο πλαίσιο άσκησης της ειδικότερης επιμέλειας.
