Κατά το άρθρο 2 παρ 1 του ν. 2121/1993, ως έργο, νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή, «ιδίως τα γραπτά κείμενα ή προφορικά κείμενα, οι μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών… και οι φωτογραφίες…».
Ο φωτογράφος, με βάση τον παραπάνω νόμο, αποκτά για τις φωτογραφίες του όλα τα δικαιώματα με τη δημιουργία τους, χωρίς να απαιτείται καμιά άλλη διατύπωση και ανεξάρτητα από την αξία κάθε φωτογραφίας. Μπορεί όμως να προβεί σε πράξη κατάθεσης των φωτογραφιών του σε Συμβολαιογράφο προκειμένου να κατοχυρώσει τουλάχιστον τη χρονική στιγμή από την οποία κι έπειτα δεν μπορεί άλλος να χρησιμοποιεί τις φωτογραφίες του.
Τί συνιστά όμως Πνευματικό Δημιούργημα;
Πνευματικό δημιούργημα συνιστά το προϊόν του ανθρώπινου πνεύματος, το οποίο γίνεται αντιληπτό με τις αισθήσεις και λόγω της ιδιαιτερότητας του, διαφέρει από όσα προϋπάρχουν στο περιεχόμενο ή τη μορφή του, ως προς τη συγκεκριμένη δηλαδή οργανική σύνδεση και συνθετική διαμόρφωση των επί μέρους στοιχείων του. Υπάρχει πρωτοτυπία σε αυτό το προϊόν του ανθρώπινου πνεύματος, εφόσον υπάρχει ιδιαίτερη ατομικότητα του έργου, που οφείλεται στην προσωπική συμβολή του δημιουργού.
Κρίσιμο στοιχείο και συνεπώς βασικό κριτήριο της πρωτοτυπίας, η έννοια της οποίας δεν προσδιορίζεται γενικά από το νόμο, αλλά έχει διαμορφωθεί από τη θεωρία και τη νομολογία, υπό το καθεστώς του Ν. 2121/93, είναι η κρίση ότι υπό παρόμοιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, κανένας άλλος δημιουργός δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει έργο όμοιο, ή ότι παρουσιάζει μια ατομική ιδιομορφία ή ένα ελάχιστο όριο «δημιουργικού ύφους», έτσι ώστε να ξεχωρίζει και να διαφοροποιείται από τα έργα της καθημερινότητας και από άλλα παρεμφερή γνωστά έργα. Η μοναδικότητα αυτή μπορεί να αναζητηθεί σε κάποιο από τα γνωρίσματα του έργου (για παράδειγμα στη σύλληψη, στη διατύπωση, στο θέμα του) ανάλογα με το είδος φύση του.
Ειδικότερα, η πρωτοτυπία της φωτογραφίας εκδηλώνεται με την επιλογή θεμάτων, της γωνίας της φωτογράφησης, το φωτισμό, στις αντιθέσεις χρωμάτων ή και σε ενδεχόμενες επεμβάσεις ή παραμορφώσεις κατά τη διαδικασία της εμφάνισης του φιλμ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι και το άρθρο 6 της οδηγίας 93/98 της Ε.Ε. ρητά προβλέπει ότι η φωτογραφία κατά την έννοια της Διεθνούς Σύμβασης της Βέρνης θεωρείται πρωτότυπη, εφόσον είναι αποτέλεσμα της προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού της, χωρίς να ενδιαφέρει η αισθηματική καταξίωση της ή άλλη καταξίωση του έργου για παράδειγμα, η χρησιμότητα του που είναι αδιάφορη για την προστασία του.
Εφόσον πληρούνται οι παραπάνω προδιαγραφές του νόμου, ο νόμος προστατεύει το έργο, ως άϋλο αγαθό (όχι ως υλικό αντικείμενο καθεαυτό που ενσωματώνει το πνευματικό δημιούργημα) και μόνο σε σχέση με τη συγκεκριμένη μορφή που έδωσε σ' αυτό ο δημιουργός του.
Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελούνται από το «περιουσιακό» και από το «ηθικό δικαίωμα» πνευματικής ιδιοκτησίας. Η «εκμετάλλευση του δικαιώματος» είναι μια εξουσία του περιουσιακού δικαιώματος και η «αναγνώριση της πατρότητας» της κάθε φωτογραφίας είναι μία εξουσία ηθικού δικαιώματος.
Λαμβανομένων υπόψη αυτών των δικαιωμάτων, ο φωτογράφος μπορεί να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη χρήση του έργου του, να καθορίζει τους όρους εκμετάλλευσής του, καθώς και να αναγράφεται το όνομά του ως δημιουργού της φωτογραφίας.
- Οι φωτογραφίες προστατεύονται ως αυτοτελή έργα και, προκειμένου να γίνεται νόμιμα η εκμετάλλευσή τους από τρίτους, πρέπει ο δημιουργός φωτογράφος να έχει εκχωρήσει αντίστοιχο δικαίωμα («άδεια εκμετάλλευσης») για κάθε συγκεκριμένη χρήση του έργου του ή να έχει μεταβιβάσει το περιουσιακό δικαίωμα του έργου του.
- Η άδεια εκμετάλλευσης (χρήση φωτογραφίας) εκχωρείται μόνο από το φωτογράφο δημιουργό, αφού η χρήση των φωτογραφιών αποτελεί μέρος του πνευματικού δικαιώματος του φωτογράφου (συγκεκριμένα του περιουσιακού δικαιώματός του). Αυτό σημαίνει πως ο φωτογράφος, είτε ως ελεύθερος επαγγελματίας είτε ως μισθωτός, δεν «πουλάει» φωτογραφίες, αλλά «μεταβιβάζει» το περιουσιακό του δικαίωμα επ αυτών ή «εκχωρεί» ορισμένες εξουσίες του περιουσιακού του δικαιώματος (γιατί το ηθικό δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο), έναντι αμοιβής που συμφωνείται.
- Οποιαδήποτε χρήση φωτογραφίας (αντιγραφή, αναπαραγωγή κλπ) χωρίς άδεια από τον δημιουργό της είναι παράνομη και οι κυρώσεις του νόμου, ποινικές και αστικές, είναι αυστηρότατες. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι ποινικές κυρώσεις μπορεί να είναι φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και αποζημίωση ύψους τουλάχιστον του διπλάσιου της αγοραίας αμοιβής του κάθε έργου.
Χρύσα Τσιώτση
Δικηγόρος
[email protected]
