Του Γιώργου Λαμπίρη
To μνημείο της Αμφίπολης, εξέχουσας ιστορικής και καλλιτεχνικής σημασίας, αποκαλύπτεται καθημερινά. Η πρόσφατη αρχαιολογική ανακάλυψη, η οποία έφερε στο φως το ψηφιδωτό έχει εντείνει ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας και όλων όσων παρακολουθούν τις εξελίξεις στον τύμβο Καστά.
Δύο επιστήμονες, ο αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, Παναγιώτης Φάκλαρης, καθώς και ο γνωστός αρχαιολόγος, Πέτρος Θέμελης, μίλησαν στο news.gr για το τι περιμένουμε να δούμε στη συνέχεια των ανασκαφών, καθώς και για τα στοιχεία που ήδη έχουμε στα χέρια μας.
"Βρισκόμαστε ένα βήμα πριν το νεκρικό θάλαμο"
Όπως σημειώνει ο κύριος Φάκλαρης, "βρισκόμαστε ένα βήμα πριν από τον νεκρικό θάλαμο. Πρ;oκειται για έναν τυπικό μακεδονικό τάφο. Έχουμε τον προθάλαμο πίσω από τις Καρυάτιδες και τον νεκροθάλαμο πίσω από τη μαρμάρινη πόρτα. Όλα δείχνουν ότι είμαστε πολύ κοντά στο χώρο ταφής του νεκρού. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάποια κρύπτη που οδηγεί σε άλλο δωμάτιο, εκτιμώ όμως ότι δεν πρέπει να υπάρχει".
Στην ίδια άποψη συγκλίνει και ο Πέτρος Θέμελης, σημειώνοντας ότι "βρισκόμαστε πολύ κοντά στον τελευταίο θάλαμο, όπου ετάφη ο νεκρός. Κι αυτό γιατί μετά το δάπεδο που βρίσκεται το ψηφιδωτό με το άρμα, μπαίνουμε κατευθείαν στον κυρίως θάλαμο. Θα πρέπει να είναι ο τελευταίος - καλώς εχόντων των πραγμάτων - κι έτσι θα δούμε αν υπάρχει οικοσκευή ή άλλα αντικείμενα.
Και άλλο ψηφιδωτό στον θάλαμο που φιλοξενεί τον νεκρό;
Στο ερώτημα αν είναι πιθανό να βρεθεί άλλο ψηφιδωτό, στο οποίο θα απεικονίζεται ο ένοικος του τάφου, ο κύριος Θέμελης σημειώνει ότι "συνήθως δεν υπάρχουν άλλα ψηφιδωτά στους θαλάμους. Αυτό που αποκαλύφθηκε είναι σπάνιο και μοναδικό, καθότι δεν συνηθίζονταν τα ψηφιδωτά με τις μεγαλειώδεις παραστάσεις σε ταφικά μνημεία. Όπως έχουμε πει άλλωστε, ολόκληρος ο τάφος από την είσοδό του και τις Καρυάτιδες έως και το ψηφιδωτό, είναι μοναδικός".
"Δαπέδιο χαλί με τρέχουσα σπείρα"
Σε ό,τι αφορά στο ψηφιδωτό, ο αρχαιολόγος σημειώνει ότι πρόκειται για "δαπέδιο χαλί με τρέχουσα σπείρα. Μοιάζει με υφαντό, το οποίο υποδέχεται τον επισκέπτη πριν μπει στον θάλαμο". Τονίζει μάλιστα ότι δεν το συναντάμε σε τάφους, αλλά σε ανάκτορα".
Από την πλευρά του ο Παναγιώτης Φάκλαρης σημειώνει ότι "θα ήθελα να έχουμε ψηφιδωτό με τον νεκρό, μέσα στον νεκρικό θάλαμο. Από τη στιγμή που έχουμε ένα ψηφιδωτό που προηγείται γιατί να μην συναντήσουμε και ένα ακόμα;", αναρωτιέται.
Όπως υποστηρίζει "έχουμε και σε άλλους τάφους, στα Λεκάδια, τον Ερμή να απεικονίζεται σε ψηφιδωτό κάτι που δεν αποκλείεται να συμβαίνει και τώρα".
Οι ομοιότητες με την αρπαγή της Περσεφόνης στον τάφο της Βεργίνας
Ο καθηγητής αναλύει την παράσταση του ψηφιδωτού, λέγοντας ότι "ο Ερμής συνοδεύει τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη, μία εικόνα αρκετά συνηθισμένη για την εποχή της. Μία ανάλογη παράσταση συναντάμε και στη Βεργίνα, με τη διαφορά ότι πρόκειται για τοιχογραφία και όχι ψηφιδωτό. Η αρπαγή της Περσεφόνης συμβολίζει τη μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο. Κατά τον ίδιο τρόπο μάλιστα μεταβαίνει και ο νεκρός από τη ζωή στο θάνατο και αντίστροφα. Όπως ακριβώς και η Περσεφόνη".
"Δεν υπάρχει συσχετισμός με τη δυναστεία του Φιλίππου"
Ο κύριος Φάκλαρης, αποκλείει το ενδεχόμενο να υπάρχει συσχετισμός του περίτεχνου ψηφιδωτού με τη δυναστεία των Τημενιδών (δυναστεία Φιλίππου του Β' και του Μεγάλου Αλεξάνδρου). Όπως υποστηρίζει, η παράσταση δεν έχει καμία σχέση με τη συγκεκριμένη δυναστεία. Ωστόσο εμφανίζεται βέβαιος ότι το τρίτο πρόσωπο του ψηφιδωτού είναι η Περσεφόνη, η οποία ακολουθεί τον στεφανωμένο Πλούτωνα. "Αν δεν υπάρχει και τρίτη μορφή στο έργο θα είναι έκπληξη. Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για την αρπαγή της Περσεφόνης, κάτι που είναι σαφές".
Με τη συγκεκριμένη άποψη συντάσσεται και ο κύριος Θέμελης. "Πρόκειται για την αρπαγή της Περσεφόνης", λέει με τη σειρά του. "Ανάλογες εικόνες με αρπαγές κορών, είναι η αρπαγή της Αριάδνης από τη Θησέα ή η αρπαγή της Ελένης. Η Περσεφόνη είναι η θεότητα της άνοιξης. Σε αυτό το ψηφιδωτό αναπαρίσταται ο κύκλος της ζωής και του θανάτου. Δεν σχετίζεται με την δυναστεία του Αλεξάνδρου, καθώς πρόκειται για ένα ευρύτερο θέμα της Ελλάδας. Για ένα πανανθρώπινο ζήτημα: της αναγέννησης της ζωής, της φύσης στον ουρανό, στα ζώα, στον άνθρωπο", εξηγεί ο αρχαιολόγος.
Ο Ερμής είναι νυμφαγωγός και όχι ψυχοπομπός"
"Αυτό που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι ο Ερμής είναι γνωστός ως ψυχοπομπός που οδηγεί τους νεκρούς στον κάτω κόσμο. Στη συγκεκριμένη παράσταση όμως είναι νυμφαγωγός, καθότι οδηγεί άρμα με θεότητα και εν προκειμένω την Περσεφόνη στον κάτω κόσμο. Δεν οδηγεί όμως ψυχές θνητών, κάτι που αποκλείει αν αποκαλυφθεί και τρίτη μορφή στο ψηφιδωτό, αυτή να είναι του νεκρού".
Τοποθετώντας χρονικά τη δημιουργία του μνημείο, ο κύριος Θέμελης εκτιμά ότι κατασκευάστηκε στο τέλος του 4ου π.Χ αιώνα - αρχές του 3ου κατά την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τον διαδόχων του, άποψη στην οποία συγκλίνει και ο καθηγητής του Αριστοτελείου, σημειώνοντας ότι το φυσικό βότσαλο που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του ψηφιδωτού είναι χαρακτηριστικό των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, καθώς τα τεχνητά βότσαλα χρησιμοποιούνταν κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
