Ρεπορτάζ: Γιώργος Λαμπίρης
Φωτογραφίες: Γιάννης Μανούσος
To 1986, η τότε υπουργός Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη, μιλούσε από το βήμα της Oxford Union, σε συζήτηση για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενών, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι είναι θέμα “δικαιοσύνης και ηθικής”, η επιστροφή τους στην Ελλάδα. Αναγνωρίζοντας την αξία του αρχαιολογικού και πολιτισμικού πλούτου της χώρας μας καλύτερα από πολλούς άλλους.
Αρκετά χρόνια μετά συζητάμε για τις ανακαλύψεις των αρχαιολόγων στην Αμφίπολη. Ξεχνώντας πολλές φορές πως όλη η Ελλάδα είναι ένα υπαίθριο Μουσείο. Γεμάτο σπουδαία έργα τέχνης από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Έργα ικανά να μεταφέρουν στοιχεία για τον πολιτισμό, την οικονομική ανάπτυξη και τον τρόπο ζωής της εποχής τους, τα οποία πολλές φορές οι αρμόδιες αρχές παραμελούν με αποτέλεσμα να υποκύπτουν στη φθορά του χρόνου.
Έργα σπουδαίων καλλιτεχνών του 19ου αιώνα που ρημάζουν παραδομένα στην εγκατάλειψη
Το ιστορικό νεκροταφείου της Σύρου είναι ένα από αυτά τα υπαίθρια μουσεία. Που αν και φιλοξενεί μερικά σπουδαία γλυπτά του 19ου αιώνα, παραμένει στην αφάνεια και ελάχιστοι ίσως γνωρίζουν ότι εκεί φιλοξενούνται έργα καλλιτεχνών όπως ο Γεώργιος Βιτάλης, ο Antonio Canova, o Ιωάννης Φιλιππότης, ο Κριστιάν Φίγκελ και πολλοί ακόμα.
Τα μνημεία που έφτιαξαν οι Φαναριώτες της Κωνσταντινούπολης
Πολλά από αυτά τα μνημεία είτε έχουν καταστραφεί είτε έχουν φθαρεί σε μεγάλο βαθμό, κανείς όμως, όπως λέει στο news.gr, ο Συριανός ζωγράφος, Βασίλης Κουσουλάκος, δεν ενδιαφέρθηκε για την αποκατάστασή τους. “Τα μνημεία αυτά δημιουργήθηκαν στη Σύρο από τους πλούσιους Φαναριώτες της Κωνσταντινούπολης. Όσοι διέφυγαν από τη σφαγή των Τούρκων που ήθελαν να ανακόψουν την ορμή της Ελληνικής Επανάστασης, εγκαταστάθηκαν στο νησί. Χαρακτηριστικότερα είναι το μαυσωλείο του Νεγρεπόντε, του Πρώιου και άλλων αξιωματούχων της εποχής. Μην ξεχνάτε πως η Σύρος την εποχή εκείνη γίνεται το μεγαλύτερο βιομηχανικό κέντρο της ανατολικής Μεσογείου. Οι Φαναριώτες έφεραν την κουλτούρα τους και έφτιαξαν ανάλογα μεγαλοπρεπή ταφικά μνημεία με αυτά της Κωνσταντινούπολης. Ήταν εκείνοι που με την παρουσία τους έδωσαν ώθηση στην εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητα της Σύρου”.
Οι τυμβωρύχοι κατέστρεψαν πολλά από αυτά
Όπως εξηγεί ο κύριος Κουσουλάκος, το συγκεκριμένο μαυσωλείο είχε χαρακτηριστεί διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού. “Τα μνημεία όμως αυτά έγιναν λεία τυμβωρύχων, οι οποίοι σύλησαν και κατέστρεψαν πολλά από αυτά. Αυτό που αντιμετωπίζουμε παρά την προσπάθειά μας είναι μία παγιωμένη αδιαφορία από τους κρατούντες του νησιού. Βρίσκουμε τοίχο στις αρτηριοσκληρωτικές αντιλήψεις ανθρώπων, οι οποίοι δεν έχουν ούτε την παιδεία ούτε την πρόθεση να τα διατηρήσουν”.
Προγραμματική σύμβαση με το υπουργείο Πολιτισμού, η οποία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ
Χαρακτηριστικό είναι ότι για το Ορθόδοξο Κοιμητήριο της Ερμούπολης, είχε υπογραφεί προγραμματική σύμβαση μεταξύ του Δήμου Σύρου, των υπουργείων Παιδείας, Πολιτισμού και της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Πραγματοποιήθηκαν τρεις μελέτες από ειδικούς, οι οποίες έπρεπε να λάβουν την έγκριση του υπουργείου Πολιτισμού για να προχωρήσουν οι εργασίες. Η διαδικασία όμως κόλλησε, σύμφωνα με πληροφορίες του news.gr, στο γεγονός ότι παρά τη σχετική απόφαση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, δεν έχει διοριστεί προσωπικό για να στελεχώσει το παράρτημα της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων στη Σύρο.
"Δεν υπάρχει διαθέσιμο προσωπικό"
Ο πρώην δήμαρχος του νησιού, Γιάννης Δεκαβάλλας, ο οποίος θήτευσε τα 24 τελευταία χρόνια, αναφέρει χαρακτηριστικά: “Είχαμε υπογράψει δύο φορές συμβάσεις με το υπουργείο Πολιτισμού. Η πρώτη που είχαμε υπογράψει το 2012 για την αποκατάσταση τεσσάρων μνημείων δεν υλοποιήθηκε από το υπουργείο γιατί μας είπαν ότι δεν υπάρχει διαθέσιμο προσωπικό”.
“Δεν μας αφήνει το υπουργείο Πολιτισμού να κάνουμε τίποτα. Έχουν γίνει αρκετές ενέργειες μέσα από διάφορα προγράμματα πιλοτικά, καθώς και διάφορες μικροεπεμβάσεις, αλλά όχι η συστηματική δουλειά που θα έπρεπε να γίνει. Φανταστείτε ότι διαθέσαμε χρήματα από κονδύλια του δήμου, όπως προβλεπόταν από την προγραμματική σύμβαση. Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα είναι γεμάτη μνημεία, κάποιοι όμως δίνουν προτεραιότητα στην κλασική αρχαιότητα, ενώ η νεώτερη Ελλάδα είναι σαν να μην υπάρχει. Ο πολιτισμός αρχίζει και σταματάει στην κλασική αρχαιότητα. Έχουμε έναν θησαυρό αλλά δεν μπορούμε να τον αγγίξουμε χωρίς τη συναίνεση του υπουργείου Πολιτισμού. Μία ιστορία που τρέχει από το 1982 και μετά και ακόμα δεν έχει δοθεί λύση”, συμειώνει ο κύριος Δεκαβάλλας.
"Η ελληνική γλυπτική στον 19ο αιώνα στροφή στην κλασική αρχαιότητα"
Η αρχαιολόγος και ιστορικός Μαρία Ρώτα σημειώνει ότι “θα μπορούσε η δημοτική αρχή να αναζητήσει χορηγίες για την συντήρηση των μνημείων και μεταφέρει την ευθύνη αποκλειστικά στο δήμο Σύρου – Ερμούπολης”.
“Η ελληνική γλυπτική στο 19ο αιώνα έκανε μια στροφή στην αρχαιότητα, μελετώντας το κλασικό έργο και εφαρμόζοντας τους κανόνες της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Ήταν οι αρχές που ακολούθησε το Πολυτεχνικό Σχολείο για τη μόρφωση των νέων καλλιτεχνών στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Ακόμα και οι κορυφαίοι Ευρωπαίοι γλύπτες τα έργα των οποίων φιλοξενούνται στο νεκροταφείο της Σύρου ακολούθησαν το πνεύμα του κλασικισμού. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτές των Antonio Canova, του Δανού Bertel Thorvaldsen, που έγιναν πρότυπα για τους νέους καλλιτέχνες που ακολούθησαν”, εξηγεί η αρχαιολόγος.
“Σας θυμίζω ότι πολλοί από τους πρώτους και πιο αξιόλογους γλύπτες του 19ου αιώνα έχουν δουλέψει στην Ερμούπολη και μας έχουν αφήσει αντιπροσωπευτικά έργα τους. Πολλά όμως οφείλει αυτή η εποχή στο έργο του Γιώργου Βιτάλη, αφού τα περισσότερα μνημεία δημιουργήθηκαν από τη δική του σμίλη”, σημειώνει η Μαρία Ρώτα.
Τα μνημεία στο κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου, παραμένουν έως και αυτή τη στιγμή αβοήθητα. Όσες προσπάθειες έχουν γίνει, έχουν παραμείνει υποσχέσεις αρμοδίων προς αρμόδιους. Όπως όμως λέει ο Βασίλης Κουσουλάκος, τα γλυπτά "ληστεύονται, αλλά δεν προστατεύονται". Για μία ακόμα φορά, οι περιπτώσεις που καταγράφονται είναι αρκετές, η προστασία ενός πολιτισμικού μνημείου εναπόκειnται στα δαντελένια χέρια της ελληνικής γραφειοκρατίας.
