Η ανθρωπιστική κρίση των προσφύγων στην Ελλάδα χειροτερεύει, καθώς το σύστημα υποστήριξης σπρώχνεται σε σημείο κατάρρευσης, προειδοποιεί η Διεθνής Αμνηστία σε ανακοίνωση που εξέδωσε εν όψει της Συνόδου των αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που παραγματοποιείται στις Βρυξέλλες το διήμερο 25-26 Ιουνίου.
«Είναι υποχρέωση των Ευρωπαίων ηγετών που συναντώνται αυτή την εβδομάδα, να αναγνωρίσουν ότι η ανυπόφορη πίεση στα κράτη της πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, είναι αποτέλεσμα των αποτυχημένων
ευρωπαϊκών πολιτικών. Πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα αποτελεσματικές λύσεις για να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια προσφυγική κρίση και να κατανεμηθεί η ευθύνη πιο δίκαια μέσα στην ΕΕ», επισημαίνει στην Έκθεση ο Τζον Νταλχούιζεν, διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία.
Μια πρόσφατη ερευνητική αποστολή και επακόλουθη έρευνα αποκάλυψε ότι οι νεοεισερχόμενοι και νεοεισερχόμενες -συμπεριλαμβανομένων παιδιών- έρχονται αντιμέτωποι με πολύ άσχημες συνθήκες υποδοχής. Κακός σχεδιασμός, αναποτελεσματική χρήση των κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πάγωμα των προσλήψεων έχουν καταστήσει τις ελληνικές αρχές ανίκανες να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες και να προστατεύσουν τα δικαιώματα των προσφύγων. Κάθε μήνα η ανθρωπιστική κρίση, πυροδοτούμενη από την οικονομική κρίση της Ελλάδας, χειροτερεύει.
Οι διαστάσεις της κρίσης
Η έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας δείχνει ότι τουλάχιστον 61.474 πρόσφυγες έφτασαν στα ελληνικά παράλια μεταξύ 1 Ιανουαρίου και 22 Ιουνίου 2015 -πολλοί περισσότεροι από ό,τι συνολικά το 2014 (43.500). Ο αριθμός των αφίξεων αυξάνεται, με 5.000 κατά μέσο όρο να φθάνουν ανά εβδομάδα, τις τρεις πρώτες εβδομάδες του Ιουνίου.
Εξαιτίας της αυξημένης επιτήρησης των συνόρων, της κατασκευής ενός φράχτη στα χερσαία σύνορα και της πρακτικής των απωθήσεων -της παράνομης μαζικής απέλασης μεταναστών και προσφύγων κατά μήκος των συνόρων πίσω στην Τουρκία- η μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων και μεταναστών/ριων προσπαθούν να διέλθουν μέσω της θάλασσας.
Παρά την καταδίκη της πρακτικής από την κυβέρνηση και τη διαφαινόμενη μείωση των απωθήσεων στη θάλασσα, η πρακτική συνεχίζεται στα χερσαία σύνορα με την Τουρκία, από όπου η Διεθνής Αμνηστία συνέλεξε μαρτυρίες περιστατικών βίαιων απωθήσεων.
Λέγοντας ότι ήταν μέλος μιας μεγάλης ομάδας προσφύγων που απωθήθηκαν πίσω στην Τουρκία στις 14 Απριλίου 2015, ένας Σύρος πρόσφυγας περιέγραψε στη Διεθνή Αμνηστία την κακομεταχείριση του στα χέρια μελών της Ελληνικής Αστυνομίας που φορούσαν κουκούλες: « Άρχισαν να μας χτυπούν με γροθιές και κλωτσιές στο έδαφος. Με έπιασαν από τα μαλλιά και με έσπρωξαν προς το ποτάμι».
«Είναι ξεκάθαρο από την έρευνά μας ότι παρά τις κυβερνητικές καταδίκες, βίαιες απωθήσεις συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα» σημειώνει ο Τζον Νταλχούιζεν. «Αυτές οι απωθήσεις κατά μήκος των ελληνικών συνόρων δεν παραβιάζουν απλά το διεθνές δίκαιο, αλλά σπρώχνουν όλο και περισσότερους απελπισμένους πρόσφυγες να επιχειρούν το επικίνδυνο ταξίδι μέσω του Αιγαίου».
Ένα αποτυχημένο σύστημα Πρώτης Υποδοχής
Σε όλα τα νησιά υπάρχουν μόνο δύο Κινητές Μονάδες Πρώτης Υποδοχής (στη Λέσβο και τη Σάμο). Ωστόσο, οι περισσότεροι/ρες νεοαφιχθέντες δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες πρώτης υποδοχής. Αυτές οι υπηρεσίες, που προορίζονται να προσδιορίζουν την εθνικότητα των νέων αφίξεων και να τους παρέχουν βασική ιατρική, ψυχο-κοινωνική και ανθρωπιστική στήριξη, είναι είτε σοβαρά υποστελεχωμένες ή και εντελώς απούσες από νησιά με μεγάλο αριθμό αφίξεων, όπως η Κως και η Χίος.
Η έλλειψη της ταυτοποίησης οδηγεί στην αποτυχία εντοπισμού μελών ευπαθών ομάδων, όπως τα ασυνόδευτα παιδιά. Για το 2014, επίσημα αρχεία δείχνουν ότι 1.097 ασυνόδευτα παιδιά έφτασαν στα νησιά και στον Έβρο, ενώ 216 έφτασαν μεταξύ της 1ης Ιανουαρίου και 3ης Ιουνίου 2015. Οι πραγματικοί αριθμοί πιθανόν να είναι πολύ υψηλότεροι.
Λόγω του περιορισμένου αριθμού των θέσεων σε καταφύγια, πολλά ασυνόδευτα παιδιά κρατούνται σε εγκαταστάσεις κράτησης μεταναστών/ριων για παρατεταμένες χρονικές περιόδους -κατά μέσο όρο 37 ημέρες.
Ασυνόδευτα παιδιά μίλησαν στην Διεθνή Αμνηστία για περιπτώσεις κακομεταχείρισης, με ένα αγόρι από το Αφγανιστάν να περιγράφει πώς ρίχτηκε στο έδαφος από φρουρό της αστυνομίας στη Μόρια, το κέντρο κράτησης μεταναστών στη Λέσβο.
Ένα άλλο παιδί, ένα 17χρονο αγόρι από το Αφγανιστάν που κρατήθηκε για 70 ημέρες στη Μόρια, είπε στη Διεθνή Αμνηστία τον Μάρτιο του 2015: «Δεν έχουμε ζεστό νερό για να πλυθούμε ... πολλοί από εμάς δεν έχουν καν κουβέρτες».
Απάνθρωπες ή εξευτελιστικές συνθήκες κράτησης
Οι συνθήκες στους χώρους κράτησης είναι πολύ κατώτερες από τα διεθνή και εθνικά πρότυπα, ενδεχομένως ισοδυναμούν με απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση. Υπάρχει χρόνιος συνωστισμός και έλλειψη υγιεινής, η οποία συμπεριλαμβάνει τουαλέτες που πλημμυρίζουν, λερωμένα στρώματα, ελλείψεις σε κλινοσκεπάσματα και ρούχα, διακοπές ρεύματος και έλλειψη ζεστού νερού.
Στις νέες αφίξεις συχνά δεν δίνονται νέα ρούχα και αναγκάζονται να κοιμούνται με τα βρεγμένα, με τα οποία έφτασαν. Ο συνωστισμός σημαίνει ότι πολλοί πρόσφυγες αναγκάζονται να κοιμούνται σε ανοιχτούς χώρους, όπως σε λιμάνια.
Στη Λέσβο, οι πρόσφυγες που αναγκάζονται να κοιμούνται σε έναν καταυλισμό, μέσα σε ένα χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων, είναι τρεις φορές πάνω από την χωρητικότητα του. Στο κέντρο κράτησης μεταναστών/ριων στη Σάμο, που έχει καταγεγραμμένη χωρητικότητα 280 ατόμων, κρατούνταν μέχρι και 600 πρόσφυγες τον Ιούνιο, ενώ στο κέντρο κράτησης της Χίου με χωρητικότητα 208 άτομα κρατούνταν 300 άτομα.
Οι άνθρωποι που αναζητούν άσυλο συχνά αναγκάζονται να παραμείνουν υπό κράτηση για αρκετές εβδομάδες, μέχρι να καταχωρηθούν οι αιτήσεις τους για άσυλο. Τα σοβαρά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες που αναζητούν άσυλο έχουν προκύψει από τον ανεπαρκή αριθμό των Περιφερειακών Γραφείων Ασύλου και του προσωπικού τους.
Ώρα για δράση
«Ενώ η υλοποίηση των σχεδίων της ΕΕ για τη μετεγκατάσταση των προσφύγων και μεταναστών μπορεί να ελαττώσει κάπως την πίεση στα ελληνικά και ιταλικά νησιά βραχυπρόθεσμα, αυτό που απαιτείται είναι πιο ασφαλείς και νόμιμες δίοδοι στην Ευρώπη για τους πρόσφυγες. Αυτό περιλαμβάνει περισσότερες θέσεις επανεγκατάστασης, σε συνδυασμό με σημαντικά βελτιωμένη χρηματοοικονομική και επιχειρησιακή υποστήριξη για την υποδοχή και επεξεργασία αιτήσεων ασύλου και την παροχή μεγαλύτερης ελευθερίας κινήσεων για τους επιτυχόντες/σες άσυλο», επισήμανε ο κ. Νταλχούιζεν.
Εθελοντές και ακτιβιστές στα νησιά, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες προσπαθούν να καλύψουν τα μεγάλα κενά των υπηρεσιών υποδοχής, παρέχοντας ιατρική και ανθρωπιστική βοήθεια και πληροφορίες για θέματα ασύλου. Η μεγάλη πλειοψηφία των νεοαφιχθέντων προσφύγων προτιμούν να μην καταθέσουν αιτήματα ασύλου στα νησιά αλλά να μετακινηθούν στην Αθήνα. Πολλοί συνεχίζουν το ταξίδι τους σε άλλες χώρες της ΕΕ μέσω των Βαλκανίων, ενώ άλλοι προσπαθούν να καταθέσουν το αίτημα ασύλου τους στο Περιφερειακό Γραφείου Ασύλου της Αττικής. Η πρόσβαση όμως στη διαδικασία ασύλου έχει περιοριστεί δραματικά από το τέλος του Μαΐου.
Μια νέα έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας «Τα σύνορα της Ευρώπης: Παραβιάσεις εναντίων προσφύγων και μεταναστών στη ΠΓΔ Μακεδονίας τη Σερβία και την Ουγγαρία» που εξερευνά του κινδύνους για τους πρόσφυγες που ταξιδεύουν μέσω των Βαλκανίων θα δημοσιευτεί στις 7 Ιουλίου.
