Στη χώρα της Αριστοφανικής παράδοσης, της σάτιρας και του (αυτο)σαρκασμού...
Δεν μπορεί παρά να απορεί κανείς με το παράδοξο να εκθειάζονται τόσοι πολλοί Έλληνες του εξωτερικού, οι οποίοι διαπρέπουν στον τομέα του διαστήματος, ενώ την ίδια στιγμή οι προσπάθειες των συναδέλφων τους εντός Ελλάδας να λοιδορούνται σε εξοντωτικό βαθμό.
Στη χώρα της Αριστοφανικής παράδοσης, της σάτιρας και του (αυτο)σαρκασμού, που δίδαξε πώς να χρησιμοποιείται το έξυπνο χιούμορ ως μέσο για την εποικοδομητική κριτική προς την πολιτεία και την κοινωνία, η καταιγίδα των χιουμοριστικών σχολίων για το εξαγγελόμενο Εθνικό Κέντρο Διαστημικών Εφαρμογών (ΕΚΔΕ) είναι, ως ένα βαθμό, υγιής. Υπάρχει όμως μια λεπτή αλλά σαφής γραμμή, η οποία διαχωρίζει τη σάτιρα με σκοπό τη βελτίωση από την οχλοκρατική αντίληψη ότι η χώρα θα πρέπει να ασχολείται αποκλειστικά με ό,τι την κρατά χαμηλά, ουραγό της Ευρώπης και δέσμια της όποιας μη αναστρέψιμης μοίρας έχουμε στο μυαλό μας.
Όταν αυτού του είδους η «σάτιρα» συνδυάζεται και με την βαριά παραπληροφόρηση, τότε τα πράγματα γίνονται ζοφερά. Και η παραπληροφόρηση, ελπίζω λόγω δικαιολογημένης άγνοιας (δεν είναι δυνατό να είμαστε όλοι ειδήμονες σε όλα) είναι μεγάλη. Αυτό που πρέπει επιτέλους να μάθουμε είναι ότι η χώρα μας διαθέτει σημαντική κοινότητα επιστημόνων και τεχνολόγων του διαστήματος, οι οποίοι κάτω από αντίξοες συνθήκες χρηματοδότησης και οικονομικής συγκυρίας αγωνίζονται να κρατήσουν τη δουλειά τους, την κοινότητά τους και εν γένει την ίδια τη χώρα ψηλά, διεθνώς. Αν αυτή χαθεί, χάνεται και ένα σημαντικό όχημα της πολυπόθητης πορείας προς την ανάπτυξη. Δείτε, π.χ., την Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία (http://www.helas.gr) με τα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα που τη στηρίζουν, το βιομηχανικό «σμήνος» καινοτομίας si-Cluster, την ΕΒΙΔΙΤΕ , ή την Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία.
Είναι απορίας άξιο ότι τόσοι πολλοί Έλληνες του εξωτερικού οι οποίοι διαπρέπουν στους τομείς της αστρονομίας, της αστροφυσικής και του διαστήματος εκθειάζονται (και σωστά) από την Ελληνική κοινή γνώμη, ενώ οι συνάδελφοι τους εντός Ελλάδας, οι περισσότεροι με εμπειρία εξωτερικού, λοιδορούνται σε εξοντωτικό βαθμό. Ας γίνει ξεκάθαρο ότι η Ελλάδα δεν έχει μόνο αυτούς που «δεν τους παίρνει κανένας άλλος». Σε πολλές – πάρα πολλές – περιπτώσεις, άριστοι παραμένουν στη χώρα λόγω προσωπικών ή οικογενειακών επιλογών, αναγκών ή πεποιθήσεων.
Το ΕΚΔΕ είναι μια κατ’ αρχήν θετική εξέλιξη. Αν εγκαθιδρυθεί και στελεχωθεί σωστά, έχει τη δυνατότητα να συντονίσει και να κατευθύνει σε μια στρατηγική συνισταμένη τις ως τώρα διάσπαρτες, αξιόλογες αλλά αποσπασματικές, προσπάθειες ποικίλων ερευνητικών και τεχνολογικών φορέων με σκοπό την εκμετάλλευση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της χώρας, τα οποία υπάρχουν αλλά βρίσκονται διαρκώς «κάτω από το χαλί» της προσοχής της κοινής γνώμης.
Το ΕΚΔΕ αποτελεί πάγια επιδίωξη των παραπάνω φορέων, τουλάχιστον από το 2004 – 2005, όταν η χώρα έγινε πλήρες μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕΟΔ/ESA). Μπορούμε να δούμε αντίστοιχα, εξαιρετικά επιτυχημένα ΕΚΔΕ στην Πολωνία, την Τσεχία, την Ουγγαρία, την Ιρλανδία και το Βέλγιο, ακόμα και την Κύπρο, η οποία ακόμα δεν είναι πλήρες μέλος του ΕΟΔ, θέλει όμως να γίνει και προετοιμάζεται γι αυτό. Αφήνουμε εδώ τις μεγάλες χώρες της Δύσης, οι οποίες προφανώς και έχουν τα δικά τους ΕΚΔΕ, παρατηρώντας όμως ότι και πολύ μικρότερες χώρες είναι επαρκώς προετοιμασμένες.
Όλη κι όλη η εθνική εμπλοκή στον ΕΟΔ αριθμεί κάτω από 15 εκ. ευρώ ετησίως. Αυτό το ποσό, και μεγαλύτερο ακόμα αν είμαστε ανταγωνιστικοί, μπορεί να επιστρέψει στη χώρα, μαζί με πολύτιμη τεχνογνωσία σε πολυεπίπεδους τομείς (ασφάλεια, παρατήρηση γης, διαστημική επιστήμη και τεχνολογία), νοοτροπία συνεργασιών και, ναι, θέσεις εργασίας. Ας καταλάβουμε όλοι ότι κάθε έργο που έρχεται στη χώρα σημαίνει σημαντικά οικονομικά οφέλη (overheads) και στον ιδιωτικό ή δημόσιο φορέα που το αναλαμβάνει. Κατ’ ουσία, οι διεθνώς ανταγωνιστικές ομάδες επιστρέφουν τους μισθούς τους στο φορέα τους μέσω αυτών των οικονομικών οφελημάτων για όσο διάστημα υλοποιούν ευρωπαϊκά έργα.
Βεβαίως το ΕΚΔΕ πρέπει να στηθεί σωστά. Δεν ανακαλύπτουμε τον τροχό εδώ: αρκεί να κοιτάξουμε και να ενσωματώσουμε στις ανάγκες και δυνατότητές μας τα πρότυπα άλλων, επιτυχημένων ΕΚΔΕ. Σωστό στήσιμο, όμως, σημαίνει ανεξαρτησία αλλά και θεσμοθετημένη λογοδοσία. Και λογοδοσία σημαίνει αξιολόγηση, ανεξάρτητη από κάθε μικροπολιτική ή συντεχνιακή σκοπιμότητα. Σημαίνει σχεδιασμό με οδικό χάρτη, στελέχη με εμπειρία και φυσικά ευελιξία, απαλλαγμένη από γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Σημαίνει, με μια λέξη, αξιοκρατία. Ποια η άποψή μας, ξεκάθαρα – το αξίζει ή δεν το αξίζει η χώρα;
Με γνώμονα τα παραπάνω, δεν έχει σημασία ποια κυβέρνηση ή ποιος υπουργός θα φέρει το ΕΚΔΕ. Δεν εκδηλώνει κανείς υποστήριξη ή απαξία προς την όποια κυβέρνηση επαινώντας ή γελοιοποιώντας το. Απαιτούνται επιχειρήματα, υπέρ και κατά. Κατά την άποψή μου, κανένα ερευνητικό ινστιτούτο, κέντρο ή πανεπιστήμιο δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον ευρύ, θεμελιωδώς συντονιστικό ρόλο του ΕΚΔΕ. Στο μυαλό πολλών, ελπίζω μιας κρίσιμης μάζας, το ΕΚΔΕ πρέπει να υπάρχει – έπρεπε να υπάρχει τουλάχιστον μια δεκαετία πριν.
Το δικό μου μυαλό, όμως, βασανίζει ένα ακόμα ερώτημα: θα θελήσει ή χώρα να πάρει το ρίσκο της έντιμης προσπάθειας ή θα μείνει καταδικασμένη να υποβιβάζει συνεχώς τις προσδοκίες της, διώχνοντας παράλληλα δημιουργικά κομμάτια της κοινωνίας που δεν θα το αντέξουν; Με άλλα λόγια, θα κοιτάξει τον 21ο αιώνα κατάματα ή θα αναλίσκεται επ’ άπειρον στις χίμαιρες του 20ου (ή ακόμα και του 19ου), αρνούμενη την πραγματικότητα;
*Ο Δρ. Μανώλης Κ. Γεωργούλης είναι κύριος ερευνητής και εθνικός εκπρόσωπος στην Επιτροπή Προγράμματος Επιστήμης του ΕΟΔ. Οι απόψεις που εκφέρονται είναι προσωπικές.
