Του Γιώργου Λαμπίρη
H λέξη ναρκωτικό αποδίδεται στον Κλαύδιο Γαληνό. Τον δεύτερο σπουδαιότερο γιατρό της αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη. Ο όρος καθιερώθηκε για να περιγράψει τις ουσίες που προκαλούν απώλεια αισθήσεων ή παράλυση.
Από τότε το τοπίο άλλαξε κατά πολύ. Μαζί με αυτό οι ουσίες, αλλά και ο τρόπος αντιμετώπισης του φαινομένου στη χώρα μας.
Συνεχώς αυξανόμενα είναι, όπως λέει μιλώντας στο news.gr, η Ντόρα Καρβούνη, κοινωνική λειτουργός και υπεύθυνη της ανοιχτής γραμμής στην θεραπευτική θεραπευτικό πρόγραμμα '18 άνω', τα ποσοστά των ατόμων με ψυχωσικές διαταραχές. Χρήστες, οι οποίοι απευθύνονται στο πρόγραμμα για θεραπεία. Τι έχει αλλάξει στον τρόπο αντιμετώπισης του φαινομένου; Πώς λειτουργούν οι δομές στη χώρα μας; Ερωτήματα στο οποία η ίδια δίνει καίριες απαντήσεις, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών στις 26 Ιουνίου.
-Κυρία Καρβούνη, ποιες κοινωνικές ομάδες πλήττει κυρίως το φαινόμενο;
"Το φαινόμενο δεν κάνει καμία διάκριση σε καμία κοινωνική ομάδα. Είναι μία παρατήρηση που αφορά όλες τις δεκαετίες στις οποίες εργαζόμαστε. Με δεδομένο ότι η χρήση έχει να κάνει με ψυχικά ζητήματα, δεν έχουν υπάρχουν κατηγορίες τοξικομανών. Δεν παίζει ρόλο ούτε η κοινωνική προέλευση, ούτε η οικονομική κατάσταση. Ο ψυχισμός δεν κάνει διάκριση.
Μεταξύ των ατόμων που μας επισκέπτονται ζητώντας τη βοήθειά μας είναι νεαρά άτομα, ηλικίας έως 22 ετών. Η πλειονότητα όμως είναι ενήλικοι άνδρες με ανοιχτό το κατώτατο όριο ηλικίας. Μπορεί για παράδειγμα το όριο ηλικίας να ξεκινάει από την ηλικία των 14 ετών έως και την ηλικία των 55 ή 65 ετών. Ο μέσος όρος ηλικίας εκείνων που πλήττονται συχνότερα είναι 28 με 30, ενώ περίπου το 1/5 των τοξικομανών είναι γυναίκες και επίσης το 1/5 είναι έφηβοι νέοι έως 22 ετών".
Στις παραπάνω κοινωνικές κατηγορίες προστέθηκαν τα τελευταία χρόνια αλλοδαποί, μετανάστες, πρόσφυγες, παλινοστούντες. Δηλαδή ένα ποσοστό, κατά προσέγγιση 8 - 10% των χρηστών πριν δύο χρόνια, με εντυπωσιακή αλλαγή έως και σήμερα. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τους άστεγους, οι οποίοι δεν υπήρχαν παλαιότερα, τουλάχιστον όχι σε αυτή την έκταση.
-Ποιο είναι προφίλ του χρήστη;
"Είναι δύσκολο να το προσδιορίσουμε. Θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε. Ίσως μπορούμε να πούμε ότι την τελευταία δεκαετία αυτοί που έχουν ψυχωσικού χαρακτήρα στοιχεία σε αυξημένο ποσοστό, σχετίζονται ευκολότερα με τα ναρκωτικά. Το προφίλ έχει να κάνει με παιδιά διαζευγμένων γονέων σε συνάρτηση με το αν η σχέση του ζευγαριού είναι διαταραγμένη. Πάντως, η ερμηνεία που ήθελε τα παιδιά που είναι ορφανά πέφτουν στα ναρκωτικά είναι μύθος, αν κι επίσης αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου. Άλλωστε, βλέπουμε ακόμα και νέα παιδιά που είναι πρωταθλητές σε κάποιο άθλημα, να παίρνουν ναρκωτικά. Παιδιά που σπουδάζουν ή αριστεύουν. Στην πραγματικότητα κάνουν μία διακοπή σε όλα αυτά και μπαίνουν στην εξάρτηση. Οι εποχές άλλωστε συμβάλλουν στην επιδείνωση της ψυχικής οδύνης. Είτε για οικονομικούς λόγους, είτε επειδή υπάρχουν άλλα κοινωνικά αίτια.
Ουσιαστικά, ο σύγχρονος άνθρωπος υπόκειται σε μία ψυχική οδύνη, η οποία κάνει εύκολη την πρόσβαση στη χρήση ουσιών. Θα πρέπει να ξέρετε ότι δεν έχει να κάνει με την καλοπέραση, αλλά κρύβει ψυχικό κενό και ανισορροπία. Πένθος, οικονομική καταστροφή, ασθένεια".
- Τι έχει αλλάξει στο τοπίο των ουσιών; Υπάρχουν 'παλιά' και 'νέα' ναρκωτικά;
"Σήμερα συναντάμε πολλές συνθετικές ουσίες και ιδιαίτερα τοξικές. Συνθετική κάνναβη, μεθαμφεταμίνες κλπ. Οι ουσίες αυτές έχουν σοβαρότατες σωματικές επιπτώσεις πολύ άμεσα και χωρίς επιστροφή. Βλέπει κανείς νεαρά άτομα, σακατεμένα από τη χρήση αυτών των ουσιών. Κάποτε ο εξαρτημένος από ηρωίνη αργούσε να φτάσει στις επιπτώσεις αυτές. Το γιατί έχουμε την είσοδό τους στην αγορά των ναρκωτικών οφείλεται στους κανόνες της ίδιας της αγοράς. Κατ' αρχάς είναι πιο φθηνά και σε κάποιες περιπτώσεις είναι και μόδα.
Τα παραδοσιακά ναρκωτικά συνεχίζουν να υπάρχουν, απλώς εναλλάσσονται με άλλες ουσίες που είναι πιο οικονομικές. Σημαντική παράμετρος είναι η κατανάλωση πολλών και διαφορετικών ουσιών από νεαρά άτομα σε εναλλαγές. Κάποτε ο χρήστης έπαιρνε μόνο ηρωίνη ή κοκαΐνη. Η σημερινή εναλλαγή αποδίδεται στους νόμους του καταναλωτισμού που διέπουν όλη μας η ζωή. Σχετίζονται μάλιστα με την προσπάθεια που κάνει ο εξαρτημένος να καλύψει την ανάγκη του κι έτσι καταλήγει στο να μην χρησιμοποιεί μία και μόνο συγκεκριμένη ουσία ακόμα και μέσα στην ημέρα. Ο συνδυασμός αυτός συνυπάρχει με το αλκοόλ και αφορά κυρίως σε παιδιά εξαρτημένων γονέων".
-Η αντίληψη ότι το σχολείο είναι ο προθάλαμος για τον χρήση κατά πόσο έχει βάση;
"Το σχολείο είναι ένας τόπος συναναστροφής νεαρών ατόμων που συναντούν τους πάντες. Βασική πηγή όμως είναι η προσωπική και οικογενειακή ζωή. Να σας θυμίσω ότι η εξαρτητική διαδικασία ξεκινά από τη βρεφική ηλικία. Αν στο λύκειο ή στο γυμνάσιο μπορεί να απλώσει κάποιος το χέρι του και να πάρει ναρκωτικά είναι η πραγματικότητα, όχι όμως και η προέλευση του φαινομένου. Το ίδιο εξάλλου μπορεί να κάνει και εκτός σχολείου. Άρα δεν υπάρχει λόγος να στοχοποιούμε τη σχολική κοινότητα.
-Τι πιθανότητες έχει κάποιος να ξεφύγει;
"Οι παράγοντες που το καθορίζουν είναι το προσωπικό όριο, ο... πάτος του καθενός. Υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να χρειαστεί να κλέψουν. Κάποιοι άλλοι όμως λένε ότι 'δεν θα το κάνω και θα ζητήσω βοήθεια'. Υπάρχουν άλλοι που δεν σταματούν. Παρανομούν και παραβιάζουν. Η προσωπική τελεία που βάζει κάθε άνθρωπος και το τι κουβαλάει ο καθένας μέσα του είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για την απεξάρτηση".
-Πώς πρέπει να κινηθούμε όταν αντιληφθούμε ότι ένας δικός μας άνθρωπος κάνει χρήση;
Οι εξαρτημένοι είτε ρωτάνε οι ίδιοι, είτε η οικογένειά τους. Έτσι ξεκινάει ένα ταξίδι προσπάθειας. Αρχικά ο τοξικομανής χτυπάει τις πόρτες πολλών προγραμμάτων. Ελάχιστες φορές αποδίδουν αμέσως η πρώτη ή η δεύτερη προσπάθεια. Κι αυτό γιατί ένας εξαρτημένος δεν σημαίνει ότι θα ταιριάξει στον ένα χώρο ή στον άλλο. Γι' αυτό και υπάρχει σημαντική κινητικότητα από πρόγραμμα σε πρόγραμμα. Είναι αναγκαίο να υπάρχουν πολλά και διαφορετικά προγράμματα για να μπορεί ο χρήστης να επιλέξει το κατάλληλο. Είναι σημαντική η ύπαρξη παραδοχής. Κάτι που δεν είναι εύκολο με δεδομένες τις απότομες ψυχολογικές διακυμάνσεις ενός εξαρτημένου ατόμου.
- Ποια προβλήματα ή δυσχέρειες αντιμετωπίζετε ως θεραπευτικό πρόγραμμα;
"Το '18 Άνω' είναι ένα πρόγραμμα με 33 δομές. Δέχεται άνδρες γυναίκες, μητέρες με τα παιδιά τους, μετανάστες, έφηβους. Πολλές φορές όμως αντιμετωπίζουμε πρόβλημα με τους άστεγους που έρχονται από την επαρχία, σε ό,τι αφορά στη στέγαση. Αν κάποιος μείνει άστεγος και δεν βρει στέγη δεν μπορεί σχεδόν καθόλου να ξεφύγει. Σημαντικό είναι το πρόβλημα κάλυψης υγειονομικών παροχών για εξετάσεις σε επίπεδο πρωτοβάθμιας υγείας. Επιπλέον, υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις στο σχολείο μας που δεν μπόρεσε να έχει το εκπαιδευτικό προσωπικό που χρειάζεται. Αιτία οι αλλαγές προσώπων και καθεστώτος εργασίας λόγω των μεταβολών που γίνονται στο δημόσιο τομέα.
Πολλές φορές αντιμετωπίζουμε κτιριακά προβλήματα, λόγω αδυναμίας να γίνουν οι απαραίτητες εργασίες συντήρησης".
- Τι έχει αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν σε ό,τι αφορά στα προγράμματα και στον τρόπο αντιμετώπισης;
"Οι αλλαγές που παλεύουμε είναι προς την ανάπτυξη. Με το πέρασμα των χρόνων εξελίχθηκε μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που εξυπηρετεί κάθε χρόνο 2.500 με 3.000 εξαρτημένους από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Υπάρχει ξεχωριστός τομέας για το αλκοόλ, άλλος για διατροφικές διαταραχές, προβλήματα φύλου, νέες τεχνολογίες. Παράλληλα είναι διαθέσιμα τα προγράμματα των φυλακών.
Η διαδικασία έχει διάφορα στάδια. Αρχικά ο εξαρτημένος ξεκινάει από τον συμβουλευτικό σταθμό για πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση. Ακολουθεί η περίοδος της εμψύχωσης και η εσωτερική διαμονή στη φάση της ψυχολογικής απεξάρτησης είτε σε κλειστά τμήματα είτε στα εξωτερικά κέντρα ημέρας, όπου που περνάει την ημέρα του και στη συνέχεια επιστρέφει στο σπίτι του. Τέλος έρχεται η περίοδος της επανένταξης όπου καλείται να λειτουργήσει με ό,τι έχει εισπράξει στην εξωτερική και κοινωνική του ζωή".
-Ποια είναι τα γενεσιουργά αίτια;
Οι κυριότεροι λόγοι που ωθούν κάποιον στη χρήση ουσιών αν μπορώ να τις αναφέρω επιγραμματικά είναι:
-Απώλεια ή πένθος
-Ψυχικές διαταραχές στην οικογένεια και χωρισμένοι γονείς (χωρίς ομαλές σχέσεις μεταξύ τους)
-Οικονομικοί παράγοντες - Ανεργία
-Ανάμιξη πληθυσμών (διαφορετική κουλτούρα - συνήθειες)
-Συνεχίζει να υπάρχει ο ίδιος ρατσισμός όπως παλαιότερα προς τους τοξικοεξαρτημένους;
"Όταν είχα πρωτοπροσληφθεί πήγαιναν οι τοξικομανείς - 25 χρόνια πριν - στα γενικά νοσοκομεία και δεν τους παρείχαν ιατρική βοήθεια. Τα πράγματα σήμερα μπορεί να άλλαξαν. Ο ρατσισμός όμως συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και στο χώρο της υγείας. Ο κόσμος τους κοιτάζει παράξενα, ενώ οι περισσότεροι εργοδότες δεν θέλουν να τους προσλάβουν.
Αυτό που έχω να πω σε όσους είναι προκατειλλημένοι είναι ότι όσο θα πρέπει να φοβάται κανείς τον τοξικοεξαρτημένο θα πρέπει να φοβάται τον οποιονδήποτε. Σε κάθε περίπτωση το παρελθόν δημιουργεί επιφυλάξεις σε όποιον συναναστρέφεται μαζί τους. Μπορώ όμως να σας διαβεβαιώσω ότι οι αυτοί οι άνθρωποι βγαίνουν καλύτεροι από αυτούς που δεν μπήκαν ποτέ στην εξάρτηση.
*Για όσους θέλουν να ρωτήσουν και να μάθουν η ανοιχτή γραμμή 2103617089 του θεραπευτικού προγράμματος '18 Άνω' απευθύνεται στον γενικό πληθυσμό σε επίπεδο πληροφόρησης και παραπομπής - Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθύνεστε στην ιστοσελίδα του θεραπευτικού προγράμματος www.18ano.gr.
