Ένα υπαίθριο μουσείο, με εκθέματα καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας, βρίσκεται στη Ζάκυνθο. Το Α' Νεκροταφείο Ζακύνθου μπορεί να είναι λιγότερο γνωστό από το αντίστοιχο της Αθήνας, αλλά δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει από αυτό.
Σε μια έκταση 70 στρεμμάτων το Α' Νεκροταφείο Ζακύνθου περικλείει εντυπωσιακά έργα γλυπτικής σημαντικών καλλιτεχνών, όπως ο Γιώργος Δημητριάδης και ο Ιάκωβος Μαλακατές, αλλά και λαϊκών τεχνιτών του νησιού.
Αναγνωρίζοντας τη σημασία του χώρου αυτού ο δήμος Ζακύνθου και η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Δυτικής Ελλάδας ενώνουν τις δυνάμεις τους σε μια προσπάθεια κήρυξης των σπουδαιότερων ταφικών έργων του Α' Νεκροταφείου Ζακύνθου ως μνημείων.
Ήδη, αρχιτέκτονες της Υπηρεσίας συντάσσουν τον φάκελο της καταγραφής και τεκμηρίωσης των μνημείων του Νεκροταφείου, προκειμένου να παραπεμφθεί στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων προς εξέταση. Στόχος της Υπηρεσίας είναι ο φάκελος να περάσει στα χέρια των κεντρικών υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού ως τα τέλη Οκτωβρίου.
"Το Α' Νεκροταφείο μπορεί να αποτελέσει μια θαυμάσια υπαίθρια γλυπτοθήκη, επισκέψιμη όχι μόνο για θρησκευτικούς λόγους, αλλά και για πολιτιστικούς" εξηγεί στο Αθηναϊκό Πρακτορείο ο αντιδήμαρχος του δήμου Ζακύνθου, Άκης Λαδικός.
Με τις φθορές του χρόνου εμφανείς επάνω τους, τα ταφικά μνημεία χρήζουν συντήρησης και για τον λόγο αυτόν ο δήμος Ζακύνθου προχωρά σε συνεργασία με το Τμήμα Προστασίας και Συντήρησης Πολιτισμικής Κληρονομιάς του ΤΕΙ Ιονίων Νήσων για την αποκατάσταση των σημαντικότερων μνημείων. Η αρχή έγινε πριν από έναν μήνα με τις υπό εξέλιξη εργασίες συντήρησης του τάφου του Κωνσταντίνου Λομβάρδου, το οποίο επιλέχθηκε από τον δήμο «ως πανζακυνθινό σύμβολο» όπως λέει ο κ. Λαδικός. Στόχος της δημοτικής αρχής είναι η συνεργασία να επεκταθεί και σε άλλα μνημεία.
Η ιστορία του Α' Νεκροταφείου της Ζακύνθου ξεκινά στις 26 Νοεμβρίου του 1850, οπότε το Δημοτικό Συμβούλιο Ζακύνθου έστειλε έγγραφο προς τον έπαρχο ζητώντας την άδεια για την κατασκευή νεκροταφείου. Όπως αναφέρει ο αρχιτέκτονας Γιάννης Κούτσης σε άρθρο του με τίτλο «Το Κεντρικό Νότιο Νεκροταφείο της Ζακύνθου», ύστερα από πράξη του ίδιου Συμβουλίου αγοράστηκε ένα χωράφι έξω από τη γέφυρα του Αγίου Λαζάρου. Στο ίδιο σημείο εγκαινιάστηκε τον Μάρτιο του 1871 το Νεκροταφείο της νότιας πλευράς της πόλης.
Στο κέντρο του Νεκροταφείου χτίστηκε το εκκλησάκι του Αγίου Θεόφιλου, ένα εκκλησάκι στο όνομα του Τιμίου Σταυρού για τους καθολικούς του νησιού, η κατοικία του επιστάτη και το νεκροτομείο. Τα παραπάνω κτίσματα γκρεμίστηκαν έπειτα από τους σεισμούς του 1953.
Ο αρχιτέκτονας Γιάννης Κούτσης κατατάσσει τους τάφους στο Α' Νεκροταφείο σε πέντε κατηγορίες: όσους έχουν σταυρούς μαρμάρινους ή σιδερένιους, τις επιτύμβιες μαρμάρινες στήλες με νεκρικές ανάγλυφες παραστάσεις, τους ναόσχημους μαρμάρινους τάφους με ανδριάντες, τους τάφους μαυσωλεία και τα αγάλματα πάνω σε βάθρο.
Το πιο εντυπωσιακό από τα ταφικά μνημεία είναι ο τάφος της οικογένειας Καραμπίνη, που παριστάνει ένα είδος σπηλιάς, με μαρμάρινο άγαλμα αγγέλου στην κορυφή και μεγάλη ανάγλυφη παράσταση τριών ανδρών σε λευκό μάρμαρο. Ο τύπος αυτός του μνημείου είναι μοναδικός στο νεκροταφείο, ωστόσο σήμερα το εσωτερικό του διατηρείται σε πολύ κακή κατάσταση.
Μεγαλοπρεπής είναι και ο τάφος του Ζακυνθινού πολιτικού Κωνσταντίνου Λομβάρδου, που ήδη συντηρείται. Ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος πρωτοστάτησε στην ένωση των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα και διετέλεσε πρόεδρος της Βουλής την περίοδο 1870-1871. Η γλυπτή γυναικεία μορφή που δεσπόζει στον τάφο του είναι έργο του σπουδαίου γλύπτη Γεώργιου Δημητριάδη.
Στα σπουδαιότερα μνημεία του Α' Νεκροταφείου συγκαταλέγεται και ο ναόσχημος τάφος του 'Αγγλου τραπεζίτη και φιλέλληνα, Σάμουελ Μπαρφ, ο οποίος εγκαταστάθηκε στη Ζάκυνθο το 1816 ως το θάνατό του το 1880. Ο Μπαρφ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση, καθώς διαχειρίστηκε το δάνειο που πήρε η Ελλάδα από την Αγγλία, ενώ υπήρξε στενός φίλος με το λόρδο Βύρωνα.
