Το Υπουργείο Παιδείας έχει εθιστεί σε μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες που κατά κανόνα δε στηρίζονται σε σοβαρές μελέτες και κατάλληλο προγραμματισμό. Οι εκάστοτε Υπουργοί, με ελάχιστες εξαιρέσεις, διακατεχόμενοι από το άγχος να επιδείξουν έργο, προσφεύγουν σε μεταρρυθμίσεις που έχουν προετοιμαστεί στο γόνατο. Από μια τέτοια παθογένεια δεν ξέφυγε ο σημερινός Υπουργός καθηγητής Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος. Πιεζόμενος και από την Τρόικα για εξοικονόμηση πόρων, ανακοίνωσε το σχέδιο Αθηνά, χωρίς προηγούμενη σοβαρή μελέτη για τον ανασχεδιασμό της ανώτατης παιδείας. Μπορεί ο σκοπός να είναι στη βάση και στη φιλοσοφία του σωστός, αλλά στην εκτέλεση του είναι λάθος. Θυμίζει τον επιπόλαιο τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε ο ΕΟΠΥΥ πρόσφατα, ο οποίος αποκόπηκε από το ΙΚΑ χωρίς καμιά προηγούμενη μελέτη και σοβαρό σχεδιασμό, με συνέπεια να πάσχει από τεράστιες διοικητικές αδυναμίες.
Απουσία στοιχειώδους σχεδιασμού
Με δυο λόγια, δεν είναι δυνατόν να επιχειρείται η αναμόρφωση ολόκληρου του χαοτικού συστήματος της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης, χωρίς μελέτη και κυρίως χωρίς την ύπαρξη ενός χάρτη αναγκών εκπαίδευσης και απασχόλησης, ανάλογα με τις περιφερειακές και τοπικές ιδιαιτερότητες. Εκτός και αν μια τέτοια μελέτη έγινε κρυφά, κάτι μάλλον απίθανο, η ανυπαρξία της καταδεικνύει το Υπουργικό ολίσθημα. Η απουσία ενός στοιχειώδους έστω business plan για τον ίδιο σκοπό, αποτελεί κατ’ αρχήν απόδειξη ότι η αποκαθήλωση του χαοτικού, του επιπόλαια σχεδιασμένου εκπαιδευτικού μας μοντέλου, γίνεται με παρόμοια επιπόλαιο επισφαλή και αδιέξοδο τρόπο. Η χωρίς αιτιολογία κατάργηση,συγχώνευση, συρρίκνωση σχολών ΑΕΙ και ΤΕΙ, δημιουργεί εύλογες
εικασίες ότι οδηγούμαστε σε αναπαραγωγή του υπάρχοντος χαοτικού μοντέλου, που θα είναι απλώς ποιο μαζεμένο, χωρίς να πείθει για την ορθότητά του. Σε σοβαρές χώρες, παρόμοιοι σχεδιασμοί γίνονται ύστερα από σοβαρή προετοιμασία και μελέτη. Κατά περίπτωση, όταν παρουσιαστεί κορεσμός σε ορισμένα επαγγέλματα, αναστέλλεται για ορισμένο διάστημα η λειτουργία αντίστοιχων σχολών. Σε άλλες περιπτώσεις, καταργούνται ή μετεξελίσσονται τμήματα, πάντοτε στα πλαίσια του γενικότερου σχεδιασμού και με γνώμονα έναν χάρτη αναγκών της εκπαίδευσης και της αγοράς εργασίας .
Η αστοχία του σχέδιο Αθηνά για τα Πανεπιστήμια της Αθήνας και του Πειραιά
Με μια πρώτη ματιά, πολλές είναι οι αδυναμίες του σχέδιου Αθηνά. Η προτεινόμενη λχ. διοικητική συνένωση στην Αττική, του Πανεπιστημίου Πειραιώς, του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Παντείου, του Γεωπονικού και του
Χαροκόπειου Πανεπιστημίου, κάθε άλλο παρά είναι δόκιμη, αλλά ούτε και δημιουργεί οικονομίες κλίμακος. Υπενθυμίζεται ότι, από το 1964 υπήρχε μελέτη του αείμνηστου καθηγητή Φίλιππου Εμμανουήλ στο ΚΕΠΕ για το Αττικό
Πανεπιστήμιο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1981, ο Ανδρέας Παπανδρέου μου ανέθεσε μια άτυπη διερεύνηση του θέματος, η οποία κατέληξε στην επιλογή της μετεξέλιξης της Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Πειραιώς σε Πανεπιστήμιο Πειραιώς, της ΑΣΣΟΕ σε Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και την οριστική αυτονόμηση του Παντείου Πανεπιστημίου. Σήμερα, τριάντα χρόνια αργότερα, τα τρία αυτά ΑΕΙ, έχουν αναπτύξει τη δική τους οντότητα και κυρίως διαθέτουν πέραν του επαρκούς μεγέθους κατά τα διεθνή πρότυπα, για να δικαιολογείται η αυτονομία τους. Σε περίπτωση διοικητικής ενοποίησης, η ευρεία χωροταξική τους διασπορά θα δημιουργούσε υψηλότερα κόστη και γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, ενώ θα υποβιβαζόταν ο υγιής ανταγωνισμός για ποιοτικές σπουδές μεταξύ τους. Ο Πειραιάς, η δεύτερη πόλη και το πρώτο λιμάνι της χώρας, είναι αδιανόητο να μην έχει το δικό του Πανεπιστήμιο, το οποίο μάλιστα θα μπορούσε να επεκταθεί περισσότερο σε επιστήμες της θάλασσας, του τουρισμού, της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Επίσης, το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών όπως και το Πάντειο έχουν μια μεγάλη ιστορική συνέχεια, η οποία δεν μπορεί να τερματιστεί χωρίς ουσιαστικό λόγο. Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, λογικά θα έπρεπε να αναπτυχθεί και να επεκταθεί, αφού η πρωτογενής παραγωγή και η συναφής έρευνα, αποτελούν πρώτιστη ανάγκη για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Το Χαροκοπειό Πανεπιστήμιο λόγω του μικρού του μεγέθους, της συγγένειας των αντικειμένων και της χωροταξικής εγγύτητας, μπορεί να αποτελέσει ανεξάρτητη σχολή του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Ανάλογοι προβληματισμοί ισχύουν και για τα ΤΕΙ της Αθήνας και του Πειραιά, όπως και για άλλες περιπτώσεις στην περιφέρεια. Απαράδεκτη είναι ειδικότερα η άμεση κατάργηση τμημάτων ΤΕΙ, χωρίς τουλάχιστον να προβλεφθεί η ολοκλήρωση των σπουδών των σπουδαστών που φοιτούν κατά την τρέχουσα περίοδο, αφού σε αρκετές περιπτώσεις προκρίνεται η μεταφορά τους σε εντελώς διαφορετικό αντικείμενο ή και σε άλλη πόλη.
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα παράγει ανέργους
Οι ενστάσεις για το σχέδιο Αθηνά δεν αναιρούν τη διαπίστωση για την υπάρχουσα απαράδεκτη χαοτική δομή της Ανώτατης παιδείας στη χώρα μας, η οποία αναπτύχθηκε με άναρχο και επιπόλαιο τρόπο υπό την επίδραση τοπικών και
καθηγητικών συμφερόντων και πιέσεων. Σε πολλά κείμενα, ομιλίες, μελέτες, βιβλία μου στο παρελθόν, έχω στηλιτεύσει αυτή την εξοργιστική πολιτική διαπλοκή και ανωμαλία που επιβαρύνει οικονομικά την πολιτεία και οδηγεί πολλά νέα παιδιά στην αγκαλιά της ανεργίας. "Το εκπαιδευτικό μας σύστημα παράγει ανέργους", ήταν η συνήθης επωδός και επίκεντρο των επιχειρημάτων μου. Το μισό ποσοστό της συνολικής ανεργίας στη χώρα μας στο παρελθόν, σε επίπεδα της τάξης του 10%, έχουμε υπολογίσει ότι οφείλεται στη λεγόμενη "εκπαιδευτική- διαρθρωτική ανεργία». Η οποία συνδέεται με την αναντιστοιχία του εκπαιδευτικού μας συστήματος σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και της οικονομίας.
Η πολιτεία δε φρόντισε να καλύψει επαρκώς το κενό αυτό, αν και για τη δημιουργία χάρτη αναγκών της αγοράς εργασίας σκόρπισε τεράστια κονδύλια σε αστείες μελέτες μέσα από έναν απαράδεκτο και ελεγκτέο για τη διασπάθιση δημόσιου χρήματος φορέα, την επονομαζόμενη ΠΑΕΠ ( Παρατηρητήριο Απασχόλησης-Ερευνητική πληροφορική).
Με τη μικρή ερευνητική μου ομάδα στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, με εθελοντές συναδέλφους και φοιτητές, εδώ και αρκετά χρόνια έχουμε καταρτίσει ένα κυλιόμενο και ανατροφοδοτούμενο μοντέλο προβλέψεων για τις προοπτικές της αγοράς εργασίας, το οποίο αξιοποιείται από το ευρύ κοινό για ζητήματα επαγγελματικού προσανατολισμού, αλλά και από εκπαιδευτικούς ομίλους για τους δικούς τους σχεδιασμούς. Όμως, οι προβλέψεις αυτές αφορούν μόνο το σύνολο της χώρας, αφού δεν είναι δυνατόν χωρίς κρατική υποστήριξη να εξειδικευτούν σε
περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Τα Υπουργείο Παιδείας και Εργασίας ελέγχονται γιατί, παρ’ όλους τους τεράστιους πόρους που έχουν δαπανηθεί από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δε φρόντισαν να δημιουργήσουν έναν έγκυρο χάρτη των περιφερικών και τοπικών αναγκών της εκπαίδευσης και της αγοράς εργασίας. Και συνεχίζουν να σχεδιάζουν στο γόνατο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το σχέδιο Αθηνά.
*Ο Θεόδωρος Κατσανέβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
