Ήταν από τους οικονομολόγους που κατάλαβε σε βάθος τη σημασία του επιστημονικού έργου του Ανδρέα Παπανδρέου
O Αποστόλης Λάζαρης θα παραμείνει στη μνήμη μας πρώτα απ’ όλα ως ένας άνθρωπος με υψηλές ηθικές αξίες. Ήταν ακέραιος. Έκανε τα πάντα για την οικογένειά του, την αγαπημένη του σύζυγο Καίτη και την κόρη του Λιάνα. Παρέμεινε πάντα πιστός στα δημοκρατικά του φρονήματα. Συμπαραστεκόταν στις δύσκολες στιγμές σ’ όλους τους φίλους του.
Ξεκινώντας από τα Λαζαράτα της Λευκάδας, κατάφερε, παρά τις αντίξοες και ταραγμένες συνθήκες του πολέμου, της κατοχής και του εμφυλίου και αφού έλαβε μέρος στην ΕΠΟΝ και εξορίστηκε στη Μακρόνησο, να ολοκληρώσει τις σπουδές του στην ΑΣΟΕ το 1950.
Οι επιστημονικές ανησυχίες και οι λαμπρές επιδόσεις του τον οδήγησαν σύντομα ν’ αναζητήσει νέες διεξόδους για να διευρύνει τις γνώσεις του σε μια επιστήμη που μόλις άρχιζε να οικοδομείται στην Ελλάδα.
Με υποτροφία του ΙΚY ολοκλήρωσε επιτυχώς το 1958 το master του στα οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Manchester. Και πάλι, με υποτροφία της Τράπεζας της Ελλάδος αυτή τη φορά, συνέχισε να παρακολουθεί μαθήματα στη σχολή SVIMEZ στην Ιταλία.
Το 1960 έγινε διδάκτορας της Σχολής Νομικών και Οικονομικών Eπιστημών του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Έναν χρόνο αργότερα αναγορεύτηκε υφηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών και την ίδια χρονιά εξελέγη καθηγητής στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Πειραιά.
Λόγω των δημοκρατικών φρονημάτων του και της αντίθεσής του στο καθεστώς της χούντας απολύθηκε από τη Σχολή το 1968 καθώς και από την Τράπεζα της Ελλάδος όπου υπηρετούσε ως προϊστάμενος μελετών. Επανήλθε στο πανεπιστήμιο και στην Τράπεζα της Ελλάδος μετά τη μεταπολίτευση το 1974.
Ο Αποστόλης υπήρξε ένας χαρισματικός και φωτισμένος ακαδημαϊκός δάσκαλος και ερευνητής. Μύησε χιλιάδες φοιτητές του με απλό και κατανοητό τρόπο σε θεωρίες και πρακτικές υψηλού επιπέδου.
Είχα την τιμή να συνεργαστώ στενά μαζί του στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Πειραιά από τα τέλη της δεκαετίας του ’70.
Γνωρίζω από πολύ κοντά την εκτίμηση που έτρεφαν οι φοιτητές και οι συνάδελφοί του για το υψηλών προδιαγραφών ακαδημαϊκό και ερευνητικό του έργο.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 μαζί με τους καθηγητές Ανδρέα Παπανδρέου, Διαμαντή Πεπελάση, Σάκη Καράγιωργα και Γιώργο Μαλάμο πέτυχαν να αναμορφώσουν τις μέχρι τότε υποβαθμισμένες οικονομικές σπουδές στην Ελλάδα. Εκπόνησαν τα σχέδια για τη νέα διαμόρφωση των οικονομικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και τη σύσταση του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών (σήμερα ΚΕΠΕ).
Ήταν από τους οικονομολόγους που κατάλαβε σε βάθος τη σημασία του επιστημονικού έργου του Ανδρέα Παπανδρέου. Θυμάμαι, όταν μόλις πριν από λίγα χρόνια εξηγούσε στον κοινό μας φίλο Διαμαντή Πεπελάση και σ’ εμένα πώς τα μαθηματικά μοντέλα του Ανδρέα Παπανδρέου βοήθησαν στην εξέλιξη της οικονομικής επιστήμης. Εξάλλου ο Αποστόλης ήταν εκείνος ο οποίος μετέφρασε στα ελληνικά το σημαντικό βιβλίο του Ανδρέα Παπανδρέου Η Οικονομία ως Επιστήμη.
Στα πολυάριθμα βιβλία και επιστημονικά άρθρα του αναλύονται πολλά θέματα της οικονομικής επιστήμης, όπως ο προγραμματισμός των επενδύσεων, η ανάπτυξη των καθυστερημένων χωρών, η σχέση αποταμίευσης-κατανάλωσης, ο οικονομικός- δημοκρατικός προγραμματισμός, η κατάρτιση αναπτυξιακού προγράμματος κ.ά. Επίσης ασχολήθηκε με θέματα όπως ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός και οι επιδράσεις των σύγχρονων τεχνολογιών στην οικονομία και στην κοινωνία.
Στο τελευταίο του βιβλίο, Στην Αυγή του Νέου Αιώνα, που δημοσιεύτηκε πριν από δεκαεπτά χρόνια (2001), ο Αποστόλης Λάζαρης ασχολήθηκε με ιδιαίτερη ευαισθησία και επιστημονικότητα με τα σοβαρά θέματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα, όπως η φτώχεια, η μαζική ανεργία, ο κερδοσκοπικός έλεγχος της προηγμένης τεχνολογίας κ.ά. Το βιβλίο αυτό αποτελεί την πολιτική και φιλοσοφική του παρακαταθήκη.
Αναφέρει σ’ αυτό:
- […] Νεότερες εξελίξεις απειλούν να ακυρώσουν τα αποτελέσματα σκληρών και μακροχρόνιων αγώνων των εργαζομένων και να μας φέρουν πίσω στον 19ο αιώνα. Στο όνομα του οικονομικού ανταγωνισμού, μέσα στα πλαίσια της καλουμένης «παγκοσμιοποίησης», διεθνή κέντρα και κυβερνήσεις έχουν θέσει σε αμφισβήτηση βασικές λαϊκές κατακτήσεις, όπως είναι η κοινωνική ασφάλιση, το κράτος-πρόνοια και συνθήκες προσφοράς εργασίας, […] που ουσιαστικά εξασφαλίζουν ακόμα μεγαλύτερα κέρδη και οδηγούν σε απεριόριστη κοινωνική κυριαρχία του μεγάλου κεφαλαίου.
- Ο 21ος αιώνας δεν μπορεί να είναι πια αγώνας εφησυχασμού για τα σοσιαλιστικά κόμματα. […] Σήμερα αντιμετωπίζουν μια ιστορική δοκιμασία υπαρξιακού χαρακτήρα, που γίνεται μάλιστα ιδιαίτερα δύσκολη, γιατί στον πολιτικό ορίζοντα άρχισαν ήδη να εμφανίζονται και νέοι σημαντικοί φορείς κοινωνικής πολιτικής, που αρχίζουν να ανταγωνίζονται με επιτυχία το κοινοβουλευτικό σύστημα πολιτικής εξουσίας (σ. 336).
- Στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, που στοχεύει στη μεγιστοποίηση του κέρδους, η κοινωνία των πολιτών αντιτάσσει μια άλλη παγκοσμιοποίηση της κοινωνικής αντίστασης και αλληλεγγύης, που έχει ως στόχο το συμφέρον όλων των ανθρώπων και προπαντός των φτωχών και των κατατρεγμένων, τους οποίους απορρίπτει ο καπιταλισμός.
Η επαγγελματική διαδρομή του Αποστόλη Λάζαρη ήταν εξίσου πλούσια: υπάλληλος στην Τράπεζα Αθηνών, οικονομολόγος στο Υπουργείο Συντονισμού, προϊστάμενος μελετών στην Τράπεζα της Ελλάδος, σύμβουλος προγραμματισμού στο Υπουργείο Βιομηχανίας και σύμβουλος και διευθυντής προγράμματος του ΟΗΕ για θέματα οικονομικού προγραμματισμού στη Νοτιοανατολική Αφρική.
Το 1977 ανέλαβε την ευθύνη της δημιουργίας της Επιτροπής Ανάλυσης και Προγραμματισμού του ΠΑΣΟΚ. Κύρια ευθύνη του ήταν η σύνταξη του κυβερνητικού προγράμματος του κινήματος της Αλλαγής.
Ως οικονομικός σύμβουλος του Ανδρέα Παπανδρέου στη Βουλή, συνεργάστηκα στενά με τον Αποστόλη Λάζαρη για να φέρει σε πέρας το δύσκολο αυτό έργο. Κινητοποιήθηκαν εκατοντάδες φορείς, επιστήμονες και πολίτες γενικότερα για την κατάρτιση του προγράμματος αυτού. Και τούτο γιατί εκείνος πίστευε πάντα στον δημοκρατικό προγραμματισμό, δηλαδή στη συμμετοχή εκπροσώπων της κοινωνίας στην επεξεργασία ενός τέτοιου προγράμματος ώστε αυτό να εκφράζει τις ανάγκες τους και να έχει τη στήριξή τους.
Ήταν η πλέον ενθουσιώδης και δημιουργική εποχή που έζησα με τον Αποστόλη.
Η επιβράβευση των προσπαθειών του Αποστόλη Λάζαρη ήρθε τον Οκτώβριο του 1981, όταν εκλέχθηκε βουλευτής Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ.
Αμέσως μετά την εκλογική νίκη ο Ανδρέας Παπανδρέου του ανέθεσε το Υπουργείο Συντονισμού και στη συνέχεια το Υπουργείο Προεδρίας της Κυβέρνησης. Το 1985 εκλέχθηκε βουλευτής Α΄ Περιφέρειας Αθηνών και το 1989-1990 ανεξάρτητος βουλευτής Λευκάδας.
Ως υπουργός έφερε στη Βουλή σημαντικά κυβερνητικά νομοσχέδια. Ειδικότερα επέφερε βασικές θεσμικές καινοτομίες στη Δημόσια Διοίκηση, όπως τη δημιουργία του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και τη σύσταση της Υπηρεσίας Ανάπτυξης Πληροφορικής.
Αλλά αυτό που πάντα τον χαρακτήριζε είναι η πολιτική ευπρέπεια και το πολιτικό του ήθος. Έτρεφε επίσης σεβασμό ακόμα και για τους πλέον σκληρούς επικριτές των κυβερνήσεων στις οποίες διετέλεσε υπουργός. Ήταν πάντα υπέρ της πολιτικής συνεννόησης και συναίνεσης, τουλάχιστον πάνω στα βασικά εθνικά θέματα.
Ο Αποστόλης Λάζαρης ήταν για μένα ένας δεύτερος πατέρας και ακαδημαϊκός μου μέντορας. Αν και δεν υπήρξα ποτέ φοιτητής του, έμαθα πολλά απ’ αυτόν στις πολυάριθμες επιστημονικές συνεργασίες και συζητήσεις που είχαμε. Στήριξε την εκλογή μου ως επιστημονικού συνεργάτη και στη συνέχεια ως καθηγητή στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Πειραιά. Με βοήθησε με τη σκέψη και τις παρατηρήσεις του σε διάφορες επιστημονικές δημοσιεύσεις που έκανα. Επίσης δε θα ξεχάσω ποτέ το χιούμορ του.
Δεν υπήρξε συνάντησή μας που να μη γελάσω με τις άπειρες ιστορίες που μου διηγούνταν. Ακόμα και λίγο πριν από το θάνατο ενός κοινού μας φίλου, του Διαμαντή Πεπελάση, είχα την ευκαιρία ν’ ακούσω μια ιστορία που μ’ έκανε πολύ να γελάσω…
Είχαν πάει με τον Διαμαντή και άλλους οικονομολόγους από την Ελλάδα σ’ ένα επιστημονικό συνέδριο στην Ιταλία. Το βράδυ είχαν όλοι βγάλει τα παπούτσια τους έξω από τα δωμάτιά τους για να τα καθαρίσουν οι υπηρεσίες του ξενοδοχείου. Ο Διαμαντής όμως πήγε και τα πήρε και τα έκρυψε στο δωμάτιό του. Το επόμενο πρωϊνό βγήκαν οι σύνεδροι ν’ αναζητήσουν τα παπούτσια τους έξω από τα δωμάτιά τους χωρίς μεγάλη επιτυχία. Προκλήθηκε σχετικός πανικός μέχρι να εμφανιστεί ο Διαμαντής και να τους τα παραδώσει αγυάλιστα βέβαια.
Ο Αποστόλης είχε και πολλές άλλες ενασχολήσεις πέρα από την επιστήμη και την πολιτική. Του άρεσε πολύ η ξυλουργική και η μουσική. Έφτιαχνε πολύ ωραία έπιπλα, τα οποία ήταν έργα τέχνης. Του άρεσε ιδιαίτερα η κλασική μουσική αλλά και τα νέα ρεύματα της μουσικής.
Ζώντας τις τελευταίες δύσκολες στιγμές του, θαύμασα για μια ακόμη φορά την ψυχική του δύναμη να παλεύει μέχρις εσχάτων.
Στη καθημερινή ζωή, όπως και στην επιστημονική, επαγγελματική και πολιτική του διαδρομή υπήρξε πάντα ένας ακούραστος αγωνιστής.
Έτσι σε θυμάμαι και θα σε θυμάμαι, Αποστόλη. Αγωνιστή, μ’ ένα μεγάλο Α.
Καλό σου ταξίδι, αγαπημένε μου φίλε.
