Πώς προκύπτει το πρόβλημα και ποιες λύσεις υπάρχουν
Μπορεί να φαίνεται περίεργο, αλλά δεν είναι χαρούμενα όλα τα παιδιά την περίοδο των Χριστουγέννων και το τέλος της χρονιάς. Για ορισμένα από αυτά οι ενέργειες αυτή την εποχή τους προσδίδουν ένα μεγάλο άγχος καιν κάνει νευρικά. Σχολικές γιορτές, στολισμοί, χριστουγεννιάτικες διακοπές, Χριστούγεννα κι έπειτα μια ολόκληρη νέα σχολική χρονιά. Αν για τους περισσότερους από εμάς φαίνεται κουραστικό και μόνο που το σκεφτόμαστε, για ένα παιδί μπορεί να είναι άκρως εξουθενωτικό, ιδιαίτερα για ένα παιδί με άγχος, ΔΕΠ-Υ, αυτισμό ή με δυσκολίες αισθητηριακής επεξεργασίας.
Όπως περιγράφεται στην ΕΡΤ, από τον Οκτώβριο κατακλυζόμαστε από χριστουγεννιάτικους στολισμούς και εορταστικές εκδηλώσεις, κάτι που, δυστυχώς, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά ένα παιδί που δυσκολεύεται με τις αλλαγές και την αισθητηριακή υπερφόρτωση και να εντείνει το στρες του. Πιθανόν, το παιδί δεν θα αντιδράσει αμέσως, αλλά θα παρουσιάσει δύσκολη συμπεριφορά κάποιες μέρες αργότερα. Με τη συμπεριφορά του αυτή, μπορεί εύκολα να το χαρακτηρίσουμε ως «κακομαθημένο» ή «ανυπάκουο», αλλά αυτή η περίοδος μπορεί να είναι τόσο έντονα φορτισμένη που οφείλουμε να συλλογιστούμε τον αντίκτυπο που έχει στους μικρούς μας ανθρώπους.
Φωτάκια που αναβοσβήνουν, γυαλιστερά αντικείμενα, ένα σωρό μπιχλιμπίδια που κάνουν ήχους, αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα, όλα αυτά μπορεί να κουράσουν τις αισθήσεις μας χωρίς καν να το καταλάβουμε.
Η περίοδος αυτή δεν είναι απαραίτητα εύκολη, αλλά υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να γίνει ανεκτή, αν όχι ευχάριστη, όπως:
- η διατήρηση μιας καθημερινής ρουτίνας,
- η τήρηση ενός προγράμματος,
- η συχνή προειδοποίηση για τις αλλαγές που μπορεί να προκύψουν σε αυτό,
- η προετοιμασία δραστηριοτήτων ηρεμίας & αρκετός χρόνος για αποσυμπίεση.
- Τότε, όταν το ξέσπασμα συμβεί (και το πιθανότερο είναι ότι θα συμβεί), προσπαθήστε να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας, ώστε να βοηθήσετε το παιδί να ρυθμίσει και να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του.
Η καθημερινότητα
Η τήρηση ενός αυστηρού προγράμματος σε περίοδο διακοπών είναι μάλλον αδύνατη, αλλά μπορείτε να έχετε μια πιο χαλαρή «ρουτίνα». Για παράδειγμα, μπορείτε να προγραμματίσετε κάποιες γιορτινές δραστηριότητες, όπως το στόλισμα του δέντρου και τις επισκέψεις, για τις ώρες της ημέρας που συνήθως κάνετε κάτι αντίστοιχο. Προσπαθήστε, επίσης, να διατηρήσετε τις συνηθισμένες ώρες του ύπνου και των γευμάτων όσο το δυνατόν περισσότερο ίδιες. Εάν τα σχέδιά σας αλλάξουν, παρ’ όλα αυτά, ενημερώστε το παιδί σας, ώστε να αποφύγετε όλο το περιττό άγχος που προκαλείται όταν δεν γνωρίζουμε τι θα συμβεί από μέρα σε μέρα.
Βεβαιωθείτε ότι το πρόγραμμά σας περιλαμβάνει χρόνο όπου το παιδί μπορεί να χαλαρώσει και να «φορτίσει» τις μπαταρίες του. Εσείς γνωρίζετε τις ανάγκες του καλύτερα από όλους· τι χρειάζεται, λοιπόν, όταν υπερφορτώνεται το σύστημά του; Χρειάζεται να ξοδέψει ενέργεια χοροπηδώντας σ’ ένα τραμπολίνο μετά το σχολείο; Χρειάζεται χρόνο να ηρεμήσει κάθε βράδυ πριν τον ύπνο; Ακόμη και σε αυτήν τη γεμάτη δραστηριότητες περίοδο, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η ηρεμία και η χαλάρωση είναι εξίσου σημαντικές και, αν θέλουμε το παιδί μας να μπορεί να διαχειρίζεται όλα τα παραπάνω, τότε πρέπει κι εμείς να βρούμε τον χρόνο που χρειάζεται για να ηρεμεί.
Η... ανταπόδοση για τα δώρα
Δεν είναι, όμως, μονάχα τα παιδιά που πρέπει να προετοιμαστούν για τη χριστουγεννιάτικη περίοδο. Οι άνθρωποι που θα συναντήσουμε, καλό θα ήταν να γνωρίζουν από πριν ότι το παιδί μπορεί να μην θέλει να δώσει αγκαλιές ή– ακόμη περισσότερο- φιλιά για «να πάρει το δώρο του». Είναι πολύ πιθανό, η πρώτη απρόθυμη αγκαλιά που θα δώσει ως αντάλλαγμα για να πάρει κάτι, να γίνει το έναυσμα που θα κάνει την υπόλοιπη βραδιά σας ανυπόφορη.
Σίγουρα θέλετε να φέρεται ευγενικά, να λέει ευχαριστώ και παρακαλώ, αλλά μέχρι εκεί· δεν θα έπρεπε να υπάρχουν περαιτέρω προσδοκίες. Ένα παιδί δεν πρέπει ποτέ να υποχρεώνεται να δείξει τρυφερότητα σε κάποιον για να πάρει κάτι. Κάτι τέτοιο δίνει λανθασμένο μήνυμα στα παιδιά μας και επιπλέον αυξάνει το άγχος τους. Ίσως είναι δύσκολο κάποιοι συγγενείς να το αντιληφθούν αυτό, αλλά αν ξέρουν εκ των προτέρων πως στην οικογένειά σας δεν υποχρεώνετε τα παιδιά να αγκαλιάσουν ή να φιλήσουν κάποιον, τότε τουλάχιστον δεν θα βρεθούν προ εκπλήξεως, ούτε– ελπίζουμε- θα παρεξηγηθούν.
Η προετοιμασία
Αν γιορτάσετε τα Χριστούγεννα στο δικό σας σπίτι, δημιουργήστε μαζί με τα παιδιά σας μια «ζώνη ασφαλείας». Ένα μέρος, για παράδειγμα, όπου νιώθουν άνετα και μπορούν να ηρεμούν. Τοποθετήστε μερικά παιχνίδια, απτικά αντικείμενα ή οτιδήποτε εκείνα θέλουν, έτσι ώστε να καταφύγουν στο μέρος αυτό όταν το χρειαστούν. Ενημερώστε και τους καλεσμένους σας ότι αν το παιδί σας πάει εκεί, αυτό σημαίνει πως χρειάζεται ένα διάλειμμα και καλύτερα να το αφήσουν μόνο του.
Στην περίπτωση που εσείς είστε καλεσμένοι σε κάποιο άλλο σπίτι, μπορείτε κι εκεί να φτιάξετε μια ζώνη ασφαλείας. Ρωτήστε τον οικοδεσπότη από πριν για το αν υπάρχει κάποιος ελεύθερος χώρος για τον σκοπό αυτό. Όταν φτάσετε, δείξτε στο παιδί σας τον χώρο κι επαναλάβετε μαζί του πώς μπορεί να αναγνωρίσει τα σημάδια της υπερφόρτωσης. Προσοχή, ωστόσο, να ξεκαθαριστεί ότι δεν πρόκειται για τιμωρία ή για περιοχή «time-out»- είναι απλώς ένα μέρος όπου μπορεί να ηρεμήσει. Μπορείτε να έχετε μαζί σας οτιδήποτε το βοηθάει να ηρεμεί: την αγαπημένη του μουσική και ακουστικά,
το ipad (αν και αυτό δεν είναι η πρώτη μας επιλογή, απλώς κάποιες φορές δίνει λύση), ζωγραφική ή και μερικά αισθητηριακά παιχνίδια.
Συνεννοηθείτε με το παιδί σας σχετικά με τον τρόπο που θα σας ειδοποιήσει όταν θελήσει να πάει εκεί– μπορεί να σας το πει, να σας κάνει κάποιο σινιάλο ή οτιδήποτε σκεφτεί εκείνο.
Τα προειδοποιητικά σημάδια
Όταν ένα παιδί πάθει υπερφόρτωση, το ορθολογικό μέρος του νου του παύει να λειτουργεί και μπαίνει αμέσως σε κατάσταση αντίδρασης «πάλης ή φυγής», χωρίς να μπορεί να σκεφτεί λογικά ή να ελέγξει τη συμπεριφορά του. Εσείς, πάλι, είστε οι ειδικοί όσον αφορά την αναγνώριση των πρώιμων σημαδιών αυτής της κατάστασης, όταν δηλαδή το παιδί σας δείχνει ότι δεν αντέχει άλλο. Αλλάζει το σώμα του και γίνεται πιο νευρικό, ξεσπά σε κάποιον ή μήπως αποτραβιέται; Ακριβώς τότε είναι η στιγμή που χρειάζεται να θέσετε σε εφαρμογή όσα έχετε προετοιμάσει νωρίτερα για να το βοηθήσετε να ξαναβρεί την ηρεμία του. Για παράδειγμα, ασχοληθείτε με κάτι μαζί, βγείτε μια βόλτα ή πηγαίνετε μαζί του στον χώρο ηρεμίας του.
Ψυχραιμία
Σε οικογενειακές ή αντίστοιχες συγκεντρώσεις, είναι πολύ εύκολο για τον γονέα να νιώσει ντροπή ή ότι τον κρίνουν για τη συμπεριφορά του παιδιού του. Όταν επιτρέπετε να σας παρασύρουν τέτοιες σκέψεις, ωστόσο, είναι πολύ πιο εύκολο να χάσετε τον έλεγχο και να αντιδράσετε. Το παιδί σας χρειάζεται να παραμείνετε ψύχραιμοι, ιδιαίτερα εκείνες τις πιο απαιτητικές στιγμές, ώστε να το βοηθήσετε κι εκείνο να ξαναβρεί την ψυχραιμία του. Αυτό είναι πραγματικά δύσκολο κάποιες φορές, αλλά ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να φροντίζουμε τον εαυτό μας. Να παίρνετε χρόνο για εσάς και να θυμάστε ότι δεν έχει καμία σημασία τι πιστεύουν οι άλλοι για την οικογένειά σας· εσείς γνωρίζετε καλύτερα από όλους τις ανάγκες της. Η συμπεριφορά του παιδιού σας δεν αντικατοπτρίζει εσάς, είναι απλώς η καλύτερη που μπορεί να έχει τη δεδομένη στιγμή. Τα παιδιά μαθαίνουν και αναπτύσσονται και κάποια στιγμή θα έχουν συγκεντρώσει όλα τα απαραίτητα εφόδια για να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, απλώς όχι ακόμη.
Μετά το ξέσπασμα
Για να λέμε όλη την αλήθεια, μπορεί ένας γονιός να κάνει τα πάντα για να αποφύγει ένα ξέσπασμα, αλλά κάποια στιγμή αυτό απλά θα συμβεί. Όταν, λοιπόν, συμβαίνει και το αντιμετωπίζετε με ψυχραιμία, πείτε στο παιδί ότι καταλαβαίνετε πόσο δύσκολο είναι να νιώθει κανείς έτσι και περιμένετε. Σε εκείνη τη φάση, δεν μπορεί να σας μιλήσει, πρέπει πρώτα να του επιτρέψετε να ξεθυμάνει. Εάν παραμείνετε ψύχραιμοι, ακόμη και το να είστε απλώς κοντά του το βοηθά να ανακτήσει τη δική του ψυχραιμία· προσφέρετέ του την αγκαλιά σας, αλλά μην την επιβάλετε. Έτσι λειτουργεί η συρρύθμιση. Τελικά, το νευρικό του σύστημα θα εναρμονιστεί με το δικό σας. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να παραμένουμε ψύχραιμοι σε μια τέτοια κατάσταση.
Όταν το παιδί ηρεμήσει λιγάκι και μπορεί να σκεφτεί καθαρότερα, παροτρύνετέ το να βρει πιθανές λύσεις για το ζήτημα. Τι μπορούμε να κάνουμε; Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε την επόμενη φορά; Αφήστε πιο πολύ εκείνο να κάνει τη διεργασία αυτή κι αποφύγετε την κατήχηση, γιατί έτσι θα χάσετε την προσοχή του.
Οι γιορτές είναι μια πολύ ωραία περίοδος του χρόνου και θα γίνει ακόμη πιο ιδιαίτερη για εμάς και τα παιδιά μας αν θυμόμαστε πόσο έντονη μπορεί επίσης να είναι. Με την κατάλληλη προετοιμασία, κάνοντας κάποιες προσαρμογές, καθώς και προγραμματισμό, θα μπορέσουμε να ελαχιστοποιήσουμε την συναισθηματική υπερφόρτιση καθώς και τα επακόλουθα ξεσπάσματα.
