Το ντοκιμαντέρ τού 1974 «Αττίλας 74»
Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του ελληνικού σινεμά και του θεάτρου και ένας δημιουργός με τη μεγαλύτερη αναγνώριση στο εξωτερικό, κάνοντας τεράστιες επιτυχίες και φέρνοντας την Ελλάδα τη δεκαετία του '50 στο διεθνές κινηματογραφικό προσκήνιο.
Ο Μιχάλης Κακογιάννης, που ανέδειξε στη μεγάλη οθόνη τη Μελίνα Μερκούρη, την Έλλη Λαμπέτη και την Ειρήνη Παπά, συνεργάστηκε με ιερά τέρατα της υποκριτικής, όπως Κάθριν Χέπμπορν, Βανέσα Ρεντγκρέιβ και Άλαν Μπέιτς και έδωσε στον Άντονι Κουίν τον εμβληματικό ρόλο του Ζορμπά, θεωρείται δικαίως μία από τις πολυσήμαντες προσωπικότητες της τέχνης στην Ελλάδα.
Ο Μιχάλης Κακογιάννης, υπήρξε ένας κοσμοπολίτης, που με το πέρασμα του χρόνου επέστρεψε στις ρίζες του, την Κύπρο και την Ελλάδα, που τις λάτρεψε και πάσχισε για να τους ανταποδώσει όλα αυτά που του πρόσφεραν: την πολιτιστική μόρφωση, τις μνήμες, τη γνώση, την απλότητα, την κατανόηση της ομορφιάς. Γύρισε όλο τον κόσμο, σκηνοθέτησε στα μεγαλύτερα θέατρα του κόσμου, και επέστρεψε σε αυτό που ζέστανε την καρδιά του, μια ξερολιθιά, τη θάλασσα, το ελληνικό φως.
Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του (11 Ιουνίου 1921) και τα 10 χρόνια απ' τον θάνατό του τον επόμενο μήνα (25 Ιουλίου 2011) ας θυμηθούμε τα πρώτα του βήματα, ορισμένες από τις σημαντικότερες στιγμές της σταδιοδρομίας του στο σινεμά, την αγάπη του για την Ελλάδα και την Κύπρο.
Από τη Λεμεσό στο BBC
Ο Μιχάλης Κακογιάννης γεννήθηκε στην Λεμεσό της Κύπρου, σπούδασε Νομική, μετά από προτροπή τού δικηγόρου πατέρα του Παναγιώτη και στη συνέχεια Δραματικές Τέχνες και σκηνοθεσία στο Λονδίνο, όπου παράλληλα εργάστηκε στην ελληνική υπηρεσία του BBC. Αρχικά ως μεταφραστής και αργότερα ως υπεύθυνος της «Κυπριακής Ώρας», εμψυχώνοντας τους υπόδουλους Έλληνες κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Το 1946 θα γνωριστεί με τον Νίκο Καζαντζάκη, που είχε προσκληθεί από το Βρετανικό Συμβούλιο στο Λονδίνο. Μαζί έκαναν μια σειρά εκπομπών για το BBC.
Το Ξύπνημα
Το 1953 θα εγκατασταθεί στην Ελλάδα και αμέσως άρχισε να γράφει το σενάριο της πρώτης του ταινίας «Κυριακάτικο Ξύπνημα», που έκανε πρεμιέρα τον επόμενο χρόνο. Μία κομεντί, με στοιχεία από τον ιταλικό νεορεαλισμό, αλλά και την ελληνική ηθογραφία, στην οποία πρωταγωνίστησαν η Έλλη Λαμπέτη, ο Δημήτρης Χορν και ο Γιώργος Παπάς. Πρώτη συμμετοχή στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ των Καννών (από τις επτά φορές που προσκαλέστηκε συνολικά στην κορυφαία κινηματογραφική ευρωπαϊκή διοργάνωση) και πρώτη αναγνώριση τού ταλέντου του σε διεθνές επίπεδο.
Στέλλα
Με τη δεύτερη σκηνοθετική του προσπάθεια θα κάνει μία από τις θρυλικές ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, την «Στέλλα», προκαλώντας το 1955 πάταγο, αλλά και ένα διχασμό στην κριτική της εποχής, καθώς η Αριστερά θα βρεθεί απροετοίμαστη για κάτι καινούργιο και θα τον επικρίνει με σκληρούς χαρακτηρισμούς ("χυδαίο μελόδραμα") αλλά το ευρύ κοινό έχει διαφορετική άποψη. Το φιλμ θα τιμηθεί και με τη Χρυσή Σφαίρα Ξενόγλωσσης Ταινίας, ενώ ήταν και το φαβορί για το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, όπως και για την ερμηνεία της Μελίνας. Τα υπέροχα λαϊκά τραγούδια, που έγραψε, με τη βοήθεια τού Βασίλη Τσιτσάνη, ο Μάνος Χατζιδάκις, τα σκηνικά του Γιάννη Τσαρούχη και οι ερμηνείες των Μελίνα Μερκούρη, Γιώργο Φούντα, Σοφία Βέμπο, Αλέκο Αλεξανδράκη, Βούλα Ζουμπουλάκη θα συνεισφέρουν τα μέγιστα.
Το Τελευταίο Ψέμα
Το 1956 θα γυρίσει το δραματικό και πάλι επηρεασμένο από τον νεορεαλισμό, φιλμ «Το Κορίτσι με τα Μαύρα», με Έλλη Λαμπέτη, Δημήτρη Χορν και Γιώργο Φούντα, για να έρθει το 1958 το όχι και τόσο γνωστό, αλλά εξαιρετικό δράμα "Το Τελευταίο Ψέμα", με το οποίο ο Κακογιάννης θα αναδείξει την κενότητα, τη ματαιοδοξία και τα αδιέξοδα της μεγαλοαστικής τάξης, έχοντας ως θέμα τη χρεοκοπία μιας πλούσιας οικογένειας και την προσπάθεια της μητέρας να πείσει την κόρη (Λαμπέτη) να παντρευτεί έναν πλούσιο μεσήλικα. Εξαιρετικοί οι Γιώργος Παπάς και Αθηνά Μιχαηλίδου (στους ρόλους των γονιών της Λαμπέτη) καθώς και η Ελένη Ζαφειρίου σε ένα ρόλο πρόκληση.
Θα ακολουθήσει το δραματικό «Ερόικα», που κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1961 και το «Χαμένο Κορμί», ένα δράμα ιταλοκυπριακής παραγωγής, με Έλλη Λαμπέτη, Βαν Χέφλιν και Φράνκο Φαμπρίτσι.
Η Τριλογία του Ευριπίδη
Το 1962 θα κάνει την πρώτη ταινία από την τριλογία μεταφορών του αρχαίου δράματος στον κινηματογράφο, με την "Ηλέκτρα" του Ευριπίδη. Σπουδαία ταινία, με την Ειρήνη Παπά, την Αλέκα Κατσέλη, τον Γιάννη Φέρτη και τον συνταρακτικό Μάνο Κατράκη. Βραβείο στις Κάννες, υποψηφιότητα για Όσκαρ και 25 συνολικά διακρίσεις.
Το 1971 θα αναγκαστεί να γυρίσει στην Ισπανία τις "Τρωάδες" του Ευριπίδη, εξαιτίας της χούντας, την οποία κατήγγειλε απ' τους πρώτους ανθρώπους του πολιτισμού στη χώρα μας. Πρωταγωνιστεί η θρυλική σταρ του Χόλιγουντ Κάθριν Χέπμπορν, η οποία παράτησε ό,τι έκανε στην Αμερική, για να παίξει στην ταινία του Κακογιάννη, όπως του είχε υποσχεθεί. Μαζί της η Ειρήνη Παπά και η Βανέσα Ρεντγκρέιβ.
Το 1977, θα ολοκληρώσει την τριλογία του με την Ιφιγένεια, έχοντας και πάλι για πρωταγωνίστρια την Ειρήνη Παπά και δίπλα της τους Τατιάνα Παπαμόσχου και Κώστα Καζάκο. Και πάλι υποψηφιότητα για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας. Και στις τρεις ταινίες τη μουσική υπογράφει ο Μίκης Θεοδωράκης.
Ζορμπάς για Πάντα
Ωστόσο, το 1964 έχει προηγηθεί η μεγαλύτερη διεθνής επιτυχία του, ο φημισμένος «Αλέξης Ζορμπάς», μια εξαιρετική προσαρμογή του βιβλίου του Νίκου Καζαντζάκη στη μεγάλη οθόνη και κάνοντας τον ελληνικό τρόπο ζωής μία τάση σε όλο τον κόσμο, που δυστυχώς με το πέρασμα του χρόνου λησμονήθηκε ακόμη και στην Ελλάδα. Πρωταγωνιστεί ιδανικά ο Άντονι Κουίν και από κοντά οι Άλαν Μπέιτς, Ειρήνη Παπά, Γιώργος Φούντας και η Λίλα Κέντροβα, που κέρδισε το ένα Όσκαρ, αυτό του Β' Γυναικείου Ρόλου, από τα τρία συνολικά που θα κατακτήσει η ταινία.
Τραγωδία
Μία από τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του και της προσφοράς του στη χώρα του και στην καταγραφή τής σύγχρονης ιστορίας, είναι το ντοκιμαντέρ τού 1974 «Αττίλας 74» κι ενώ η τραγωδία της Κύπρου συγκλονίζει και τα γεγονότα είναι καυτά. Ο Κακογιάννης, θα αφήσει πίσω του τα πάντα, θα αρπάξει μια κάμερα στον ώμο και θα πάει στο μαρτυρικό νησί για να καταγράψει όλα αυτά που οδήγησαν στη διχοτόμηση του νησιού, στα εγκλήματα, τις προδοσίες, ενώ θα έχει ως κεντρικό πρόσωπο τόσο τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο όσο και απλούς ανθρώπους όπως αναφέρει το ΑΠΕ ΜΠΕ.
Το 2011 ο Μιχάλης Κακογιάννης θα αφήσει την τελευταία του πνοή στην Αθήνα, αφήνοντας πίσω του ένα σπουδαίας έκτασης και ποιότητας έργο, σημαντικές ταινίες, το ομώνυμο Ίδρυμα και φυσικά την αγάπη του για τον Ελληνισμό, την ταπεινότητα, την απλότητα, το μεγαλείο των ιερών χωμάτων που τον τύλιξαν για πάντα.
