Πού βρίσκεται η απάντηση
Όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε τον μύθο. Ο Ορφέας, κύριος εκπρόσωπος της τραγουδιστικής τέχνης, γιος του θεού Απόλλωνα, νυμφεύτηκε την αγαπημένη του, την Ευρυδίκη. Εκείνη όμως πεθαίνει και μάλιστα νέα. Ο Ορφέας δεν το αποδέχεται και κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο. Εκεί καταφέρνει να γοητεύσει τον Άδη και την Περσεφόνη και να τους πείσει να επιτρέψουν στην Ευρυδίκη να φύγει μαζί του.
Όλα αυτά όμως υπό έναν όρο: να ολοκληρώσει το ταξίδι του αυτό χωρίς να γυρίσει το βλέμμα του πίσω ούτε μια φορά. Προσπάθησε και σχεδόν θα τα κατάφερνε. Παραβίασε τον όρο και η Ευρυδίκη εξαφανίστηκε όπως αναφέρει το enallaktikidrasi.com.
Ο μύθος αυτός, σε αντίθεση με τους άλλους, είναι δυσκολότερο να εξηγηθεί, να αποσυμβολοποιηθεί. Γιατί ο Ορφέας γύρισε πίσω; Μια ερμηνεία που έχει δοθεί είναι ότι κοίταξε πίσω απλώς επειδή φοβόταν ότι θα είχε φύγει και ήθελε τόσο πολύ να βεβαιωθεί. Μια άλλη αναφέρει ότι ξαφνική «τρέλα» τον κυρίευσε και αμέσως μετά βρίσκοντας τη λογική του, το μετάνιωσε.
Ο Πλάτωνας καταδικάζει τον Ορφέα ως δειλό επειδή προσπάθησε να ξεγελάσει τον θάνατο αντί να αποδεχτεί το αναπόφευκτο. Μία πιο πρόσφατη ματιά συμπεραίνει ότι υποπτεύθηκε πως ο Άδης τον είχε κοροϊδέψει και γι’ αυτό γύρισε πίσω θυμωμένος. Και θα αναρωτιέστε: Γιατί τόσες διαφορετικές ερμηνείες; Γιατί ο Ορφέας γύρισε πίσω; Και τι μπορούμε εμείς οι θνητοί να μάθουμε από αυτή την τραγωδία;
Είναι δελεαστικό να προσεγγίσουμε τον μύθο ως ένα συμβολικό παζλ, ως μια είσοδο προς τα συλλογικά όνειρα και την ανάλυσή τους. Ωστόσο, εδώ θα προσπαθήσουμε να τον δούμε όχι ως μια αλληγορία, αλλά ως μια αφηγηματική εξερεύνηση της ανθρώπινης εμπειρίας.
Η βασική ανθρώπινη εμπειρία που σχετίζεται με αυτό τον μύθο δεν είναι άλλη από την αμφιβολία. Η αμφιβολία δεν αποτελεί ένα προσωπικό μειονέκτημα, όπως προσπαθούν να την ερμηνεύσουν ορισμένοι σχολιαστές, αλλά είναι ένα αναπόφευκτο χαρακτηριστικό, έμφυτο της ανθρώπινης φύσης μας.
Η σύγχρονη ψυχολογία στηρίζει αυτή την πεποίθηση. Ο ανθρώπινος νους είναι ευάλωτος κατά τη διάρκεια ενός μακρινού ταξιδιού με αβέβαιο αποτέλεσμα. Όταν κάποιος, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, περάσει από σκοτεινά σημεία και νιώσει αβοήθητος, μπορεί να γίνει ευάλωτος στην κατάθλιψη και την απελπισία. Αν αυτό συνεχιστεί, η αίσθηση αδυναμίας απειλεί ξεκάθαρα την ικανότητά του να διατηρήσει την ελπίδα και το κουράγιο του. Αυτός ο συνδυασμός είναι τοξικός για τον εαυτό μας.
Αλλά αυτή η ψυχολογική τροπή που παίρνει κανείς σε ένα μακρύ ταξίδι στο σκοτάδι δεν εξηγεί γιατί ο χαρακτήρας του Ορφέα, κάνει τη συγκεκριμένη επιλογή ως απόκριση στις συνθήκες του. Η περιγραφή του χαρακτήρα του και η θαρραλέα πράξη του να ταξιδέψει στον Κάτω Κόσμο και να διαπραγματευτεί δεν δείχνουν έναν δειλό άνδρα.
Η απάντηση είναι ότι, στον ανθρώπινο νου, το «πάω μπροστά» και «κοιτώ πίσω» δεν υπάρχουν το ένα ανεξάρτητα από το άλλο, αλλά είναι αλληλοσυνδεόμενα. Ως βρέφη, ένα από τα πρώτα μας εργαλεία για την κατανόηση του κόσμου είναι η αντίθεση, το να ξεχωρίζουμε με αυτό τον τρόπο τα αντικείμενα γύρω μας.
Και γενικά χρησιμοποιούμε πολύ την αντίθεση και τη σύγκριση στη ζωή μας: Για παράδειγμα, θα πούμε ότι ένα αντικείμενο είναι βαρύτερο σε σύγκριση με κάποιο άλλο αντικείμενο, που είναι ελαφρύ. Αυτό υποδεικνύει ότι η φυσική ακολουθία της μάθησης περιλαμβάνει τη μάθηση της αυθαίρετης σχέσης της αντίθεσης πριν ακόμα και από την συγκριτική σχέση. Μαθαίνουμε ότι τα πράγματα πάντα σχετίζονται με τα αντίθετά τους. Το πάνω μας φέρνει στο νου το κάτω, η ζωή μας φέρνει στο νου το αντίθετό της, τον θάνατο.
Η προτροπή «δεν πρέπει να κοιτάξω πίσω» περιλαμβάνει το ίδιο το αντίθετό της. Είναι κυριολεκτικά αδύνατο να διαβάσουμε δυνατά αυτή την πρόταση χωρίς ταυτόχρονα να μη σκεφτούμε το αντίθετο, το «αρνητικό». Κάθε φορά που επαναλαμβάνετε «δεν πρέπει να κοιτάξω πίσω», αναγκάζεστε να πείτε «κοιτάξω πίσω».
Οπότε ίσως το θανάσιμο λάθος του Ορφέα είναι ότι, αποδεχόμενος την προσφορά του Άδη, αρνείται να αποδεχτεί το ψυχολογικό κόστος αυτής. Το ταξίδι του μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν σχετικά εύκολο. Για ολόκληρη τη ζωή του, το ταλέντο του Ορφέα έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματικό στο να πείθει τους άλλους.
Η φωνή του γοητεύσει την Ευρυδίκη, τον Κέρβερο, τον ίδιο τον Άδη. Αλλά σκαρφαλώνοντας έξω από τον Κάτω Κόσμο, ανήσυχος και αβέβαιος, ο Ορφέας αναγκάζεται να διαπραγματευτεί με έναν νου τον οποίο δεν μπορεί να επηρεάσει με το τραγούδι του: τον δικό του. Μόνος με αυτή τη σκέψη, ο σπουδαίος τραγουδιστής προβληματίζεται από τις σκέψεις που δεν μπορεί να καταστείλει με τα τραγούδια του. Ο Ορφέας δεν μπορεί να γοητεύσει τον εαυτό του.
