Ο ρόλος που παίζουν οι συνθήκες ζωής και οι παράγοντες κινδύνου
Την ανησυχία της για την αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου εκφράζει η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ), επισημαίνοντας την ανάγκη ενημέρωσης και εκπαίδευσης του πληθυσμού για υιοθέτηση υγιεινότερου τρόπου ζωής, καθώς και τη συστράτευση όλων των φορέων για λήψη μέτρων και δράσεων με βραχυχρόνιους, μεσοχρόνιους και μακροχρόνιους στόχους, που θα βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής και εργασία.
Ο Φεβρουάριος είναι μήνας διεθνώς αφιερωμένος στην πρόληψη του καρκίνου. Δυστυχώς σήμερα περίπου 9 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πεθαίνουν από καρκίνο κάθε χρόνο (από τους οποίους τα 4 εκατομμύρια είναι πρόωροι θάνατοι ηλικίας 30 έως 69 ετών), ενώ τα επόμενα δέκα χρόνια οι θάνατοι από καρκίνο προβλέπεται να αυξηθούν σε πάνω από 14 εκατομμύρια ετησίως.
Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος της ΕΟΠΕ, ογκολόγος-παθολόγος Γιάννης Μπουκοβίνας, «οι επιστήμονες πλέον γνωρίζουν ότι οι συνθήκες ζωής και εργασίας στις οποίες ζούμε όλοι έχουν πάνω από τη διπλάσια απήχηση στην υγεία μας από όσο έχει ο γενετικός μας κώδικας. Οι συνθήκες ζωής και εργασίας, οι δομές του περιβάλλοντός μας, ο τρόπος που υφαίνεται ο κοινωνικός μας ιστός, και η επίδραση αυτών στη συμπεριφορά μας, όλα μαζί έχουν πάνω από πέντε φορές μεγαλύτερη επίπτωση στην υγεία από τα χάπια και τις φαρμακευτικές αγωγές που παρέχουν γιατροί και νοσοκομεία μαζί. Συνολικά οι συνθήκες ζωής και εργασίας αποτελούν αιτία του 60% των θανάτων που θα μπορούσαμε να προλάβουμε».
Έκρηξη αστικής ανάπτυξης τις επόμενες δεκαετίες
Πάνω από τον μισό πληθυσμό παγκόσμια ζει σε πόλεις, με πιθανότητα >95% να συμβεί έκρηξη αστικής ανάπτυξης τις επόμενες δεκαετίες στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Έως το 2030 πιθανολογείται ότι θα υπάρχουν 662 πόλεις που θα έχουν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο κατοίκους σε σύγκριση με 512 το 2016. «Η χωρίς σχεδιασμό ανάπτυξη τους θα δημιουργήσει σημαντικές συνέπειες για την υγεία των κατοίκων και θα αυξήσει τα κρούσματα του καρκίνου. Σαφώς και η ρύπανση του περιβάλλοντος (μέσω και της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων) μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση κρουσμάτων καρκίνου και στην ύπαιθρο», τονίζει ο κ. Μπουκοβίνας.
Σύμφωνα με στοιχεία, το 2005 σε παγκόσμιο επίπεδο ο ένας στους επτά θανάτους οφειλόταν σε καρκίνο και το 2015 ήταν ένας στους έξι και η πρόβλεψη είναι να αυξηθούν τα κρούσματα καρκίνου έως το 2035 από 15.000.000 το 2015 σε 24.000.000 και οι θάνατοι να αυξηθούν από 9.000.000 το 2015 σε 15.000.000 το 2035, αύξηση πάνω από 50%. Στην Ελλάδα σύμφωνα με τον ΠΟΥ (2018), το ένα τέταρτο των θανάτων οφείλονται στον καρκίνο και τα τέσσερα πέμπτα των θανάτων οφείλονται σε μη-μεταδιδόμενα νοσήματα, που εν πολλοίς έχουν κοινούς αιτιολογικούς παράγοντες με τον καρκίνο και θα μπορούσαν να προληφθούν οι πρόωροι θάνατοι.
«Αυτή τη στιγμή, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον μισό πλανήτη για διαβίωση, για καλλιέργεια, για ξυλεία, για βοσκοτόπια των κοπαδιών. Φτιάχνουμε δρόμους μέσα στο δάσος. Βάζουμε μικρά κομμάτια πλαστικού στην άμμο της παραλίας. Έχουμε αλλάξει την χημεία του εδάφους με τα τεχνητά λιπάσματα. Και φυσικά, έχουμε αλλάξει και την χημική σύσταση του αέρα. Έτσι, με την επόμενη εισπνοή μας προσλαμβάνουμε 42% περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα σε σχέση με το 1750. Οπότε όλες αυτές οι αλλαγές, και πολλές ακόμη, έχουν συμπτυχθεί υπό τον όρο ''Ανθρωπόκαινος''. Αυτός είναι ένας όρος που προτείνουν κάποιοι γεωλόγοι να δώσουμε στην σημερινή μας εποχή, λόγω της μεγάλης έκτασης της ανθρώπινης επέμβασης σε αυτήν».
Διατροφή και ρύπανση
Σε πρόσφατη αναφορά στο EAT-LANCET commission report 2019 οι διατροφικές αλλαγές προς υγιεινότερες επιλογές θα βοηθήσουν να αποφευχθούν 11.000.000 θάνατοι παγκόσμια, μείωση θνησιμότητας από 19-23%.
Οι ασθένειες που προκαλούνται από τη ρύπανση είναι υπεύθυνες για 9.000.000 πρόωρους θανάτους το 2015-16 παγκόσμια, τρεις φορές περισσότεροι από το AIDS, φυματίωση και ελονοσία μαζί και 15 φορές περισσότεροι από τον αριθμό των θυμάτων πολέμου και άλλου τύπου βίας (Lance Commission on pollution and health 2017). Περισσότερα από το 70% των συνεπειών της ρύπανσης του περιβάλλοντος αφορούν μη μεταδιδόμενα νοσήματα (καρκίνος, καρδιαγγιακά, ΧΑΠ και σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ). Η απώλεια σε οικονομικούς όρους της ευημερίας υπολογίζεται σε4,6 τρισεκατομμύρια USA$ /έτος, ήτοι το 6,2% του παγκόσμιου οικονομικού πλούτου.(δείτε επισυναπτόμενο έγγραφο).
Τα καλά νέα…
Σύμφωνα με όσα ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μπουκοβίνας, τα καλά νέα είναι ότι μεγάλο μέρος της ρύπανσης μπορεί να αποφευχθεί και ότι η πρόληψη της μπορεί να είναι αποτελεσματική σε σύγκριση με το κόστος. Οι υψηλές και μεσαίες εισοδηματικά χώρες έχουν καθιερώσει νομοθεσίες που προστατεύουν τον καθαρό αέρα και νερό, πολιτικές προστασίας από τα χημικά και προσπαθούν να συγκρατήσουν τις πιο επικίνδυνες μορφές ρύπανσης. Η μεγάλη πρόκληση είναι να μειώσουν περαιτέρω την ρύπανση, να απομακρυνθεί η χρήση του άνθρακα από την οικονομία και καλύτερη χρήση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, που να αφήνουν το μικρότερο δυνατό ενεργειακό αποτύπωμα. Η ανάπτυξη νευροτοξικών χημικών που επιδρούν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, φαρμάκων που διαταράσσουν τον ενδοκρινικό άξονα, χημικών φυτοφαρμάκων, των νεότερων ζιζανιοκτόνων, των φαρμακευτικών αποβλήτων, των νανο-υλικών χρειάζεται περισσότερη παρακολούθηση και επαγρύπνηση για την ασφάλεια του πληθυσμού.
Ακόμη, καλά νέα όμως είναι ότι σύμφωνα με δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και του American Institute of Cancer Research, μπορούμε να προλάβουμε σχεδόν το 50% των πιο συχνών καρκίνων με αλλαγές στον τρόπο ζωής μας δηλαδή με:
Διατήρηση του σωματικού βάρους σε υγιή επίπεδα.
Συστηματική άσκηση: Το να είναι κάποιος ενεργός τουλάχιστον 30 λεπτά κάθε μέρα βοηθά το σώμα να ρυθμίσει τις ορμόνες που διαφορετικά μπορούσαν να ενισχύσουν τη διαδικασία του καρκίνου. Βοηθά επίσης στην πρόληψη της παχυσαρκίας, η οποία συσχετίζεται με την εμφάνιση πολλών τύπων καρκίνου.
Υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής: H ιδανική διατροφή που προστατεύει από τον καρκίνο περιλαμβάνει ποικιλία από φυτικά τρόφιμα όπως λαχανικά, φρούτα, δημητριακά και όσπρια, αποφυγή επεξεργασμένων κρεάτων και αλατιού και περιορισμό του κόκκινου κρέατος. Επίσης αποφυγή σακχαρούχων αναψυκτικών και τροφών που είναι πλούσιες σε θερμίδες και περιέχουν ψηλά ποσοστά ζάχαρης και κορεσμένων λιπαρών. Η κατανάλωση αλκοόλ που συνιστάται είναι 1 ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και 2 για τους άνδρες.
- Αποφυγή του καπνίσματος.
- Προστασία από την υπερβολική έκθεση στον ήλιο.
- Εμβολιασμός κατά της ηπατίτιδας Β και του ιού HPV.
«Η αλλαγή στον τρόπο ζωής που προαναφέρθηκε, δεν έχει σαν στόχο μόνο την πρόληψη της εμφάνισης του καρκίνου, αλλά και την πρόληψη της υποτροπής του, πχ η συστηματική άσκηση έχει βρεθεί ότι μπορεί να μειώσει την πιθανότητα υποτροπής του καρκίνου του μαστού, του προστάτου και του παχέος εντέρου έως και 35%», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος της ΕΟΠΕ.
Προσθέτει ότι όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως για τον τρόπο ζωής, συμβάλουν και στην πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων, του διαβήτη τύπου 2 και των χρόνιων αναπνευστικών νοσημάτων. Δυστυχώς τα παραπάνω νοσήματα μαζί με τον καρκίνο αποτελούν την αιτία για πάνω από το 70% των θανάτων παγκοσμίως.
«Υπάρχει επομένως μεγάλη και επείγουσα ανάγκη για να ληφθούν μέτρα για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον καρκίνο και για την ανάπτυξη στρατηγικών για την αντιμετώπιση του προβλήματος».
Αιχμή του δόρατος η πρόληψη
Η πρόληψη, η οποία είναι η αιχμή του δόρατος αναφορικά με τους στόχους του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσφέρει μακροπρόθεσμα την πιο αποδοτική στρατηγική για τον έλεγχο του καρκίνου, υπογραμμίζει ο κ. Μπουκοβίνας. Σύμφωνα με στοιχεία της ASCO (American Society Clinical Oncology) για κάθε 10 δολάρια που επενδύονται στην πρόληψη, εξοικονομούνται 100 δολάρια από την θεραπεία της μεταστατικής νόσου. Δυστυχώς όμως όπως φαίνεται από τους προϋπολογισμούς των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την υγεία, μόνο το 3% δίνεται για την πρόληψη, σε σύγκριση με το 80% που δίνεται για τη θεραπεία ασθενειών και αυτό προφανώς δεν είναι αρκετό (Commission diagnoses the state of health in the EU, Brussels, 23 November 2017).
«Με την πολιτική της αντιμετώπισης μόνο της νόσου χωρίς να λαμβάνουμε μέτρα για την πρόληψη, εκτός από το ότι χάνονται ζωές που θα μπορούσαν να σωθούν, εξασκείται και τεράστια πίεση στο σύστημα υγείας το οποίο σε λίγο θα είναι (αν δεν είναι ήδη) μη βιώσιμο».
Απογοητευτικά ποσοστά στην Ελλάδα
Τα δεδομένα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το 2014 αναδεικνύουν ότι σχεδόν το 80% των Ελλήνων πάνω από 15 ετών δεν ασκούνται, δηλαδή δεν κάνουν καθόλου αθλητισμό ή γυμναστική ή άσκηση για ψυχαγωγία, ενώ το 60% είναι παχύσαρκοι ή υπέρβαροι. Σε συνδυασμό με το ψηλό ποσοστό των Ελλήνων που καπνίζουν ακόμα, η επίπτωση των παραπάνω για την δημόσια υγεία είναι καταλυτική.
Ο κ. Μπουκοβίνας, τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι αναφορικά με το θέμα της πρωτογενούς πρόληψης, υπάρχει απόλυτη ανάγκη οι απαραίτητες παρεμβάσεις να γίνουν όχι μόνο από το υπουργείο Υγείας, αλλά και από το υπουργείο Παιδείας και το υπουργείο Περιβάλλοντος. Σημειώνει ότι στο εξωτερικό εφαρμόζονται ήδη μεγάλες καμπάνιες ενημέρωσης, καθώς και εφαρμογή πολιτικών που βοηθούν σε πιο εύκολη πρόσβαση σε χώρους άθλησης, ποδηλατοδρόμους, πεζόδρομους, αναβάθμιση του στόλου των μέσων μαζικής μεταφοράς, προστασία και έλεγχος του υδροφόρου ορίζοντα, επιδότηση της τιμής φρούτων και λαχανικών, αύξηση της φορολογίας σακχαρούχων αναψυκτικών, καθώς και εφαρμογή νομοθεσίας που θέτει πολύ σοβαρούς περιορισμούς στην διαφήμιση και την εμπορία (marketing) τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, λίπος και αλάτι (High in Fat Salt or Sugar HFSS products) ειδικά όταν η «ομάδα-στόχος» είναι έφηβοι ή παιδιά.
«Η συνένωση όλων των δυνάμεων της πόλης, δήμου, επιμελητηρίων, επιστημονικών εταιρειών, ακαδημαϊκής κοινότητας, οργανισμών συγκοινωνιών, αθλητικών οργανισμών, εστιατορίων, πολεοδόμων, σχολικών οργανισμών, της κοινωνίας των πολιτών, θα μπορούσε να οδηγήσει σε απάλειψη πολλών ρυπογόνων καταστάσεων και την ανάδειξη ενός μοντέλου ανάπτυξης που θα είναι πολιτοκεντρικό, στην καινοτομία και την παροχή υψηλού επιπέδου υγειονομικών υπηρεσιών, με μεγέθη κόστους-αποτελεσματικότητας σε βάθος χρόνου θετικά. Η επένδυση στην προαγωγή της υγείας είναι το κλειδί για να ζήσουμε περισσότερο και καλύτερα. Ακόμα και μικρές αλλαγές στις καθημερινές μας συνήθειες μπορούν να κάνουν τη διαφορά!».
