Για όσους θυμούνται, ο ΠΑΟΚ είναι πάντα «μπιζίμ ΠΑΟΚ» - Η γνωστή και η λιγότερο γνωστή ιστορία της ιστορικής ομάδας της Θεσσαλονίκης
«Θα ήθελα να ακουστεί η φωνή μου από εδώ, έξω, ως τους γηγενείς, εις τους Ηρακλειδείς και τους Αρειανούς και να τους ερωτήσω: Θέλετε να υπάρχει σύλλογος φέρων το όνομα της Κωνσταντινουπόλεως, ή θέλετε να σβήσωμεν το όνομα δια να μην ακούγεται;». Αυτό το δίλημμα, το οποίο φέρεται να έθεσε ένας Κωνσταντινουπολίτης της Θεσσαλονίκης, σε συνέλευση της Ένωσης Κωνσταντινουπολιτών, στα μέσα της δεκαετίας του ’20, αποτυπώνει όλη τη λογική που διέκρινε τους Ρωμιούς της πόλης, που έβλεπαν ότι οι προσωπικές, οικογενειακές και επαγγελματικές ζωές τους πλέον θα αποκτήσουν οριστικό αγκυροβόλι στη Θεσσαλονίκη.
“Η σύσταση του Συλλόγου, ήταν γι' αυτούς μία έκφραση ανάγκης να μη χαθεί το κομμάτι της προσωπικής τους ταυτότητας στο νέο περιβάλλον”, εξηγεί στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η ιστορικός του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ), Μαρία Καζαντζίδου, η οποία θα μιλήσει το πρωί της Κυριακής για τον ΠΑΟΚ ως “φορέα συλλογικής μνήμης και κοινωνικής καταξίωσης την περίοδο 1926-1979”, στο 2ο Επιστημονικό Συνέδριο του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού "Ο Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης μετά τη Συνθήκη Ανταλλαγής Πληθυσμών (1923 – 2016)".
Το συνέδριο, στο οποίο θα κάνουν ανακοινώσεις περισσότεροι από 30 επιστήμονες από πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας, της Κύπρου και της Τουρκίας, διοργανώνουν το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ) σε συνεργασία με τον Δήμο Καλαμαριάς και το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος. Οι εργασίες του (στο Δημοτικό Θέατρο Καλαμαριάς "Μελίνα Μερκούρη") ξεκίνησαν σήμερα το απόγευμα και θα ολοκληρωθούν το απόγευμα της Κυριακής.
“Το ρίζωμα στη Θεσσαλονίκη”
«Κύριοι θέλομεν να έχωμεν τον σύλλογο των Κωνσταντινοπολιτών. Θέλομεν να κρατήσωμεν το όνομα της πατρίδος που λέγει τόσα πολλά», είχε πει ο Φανούριος Βυζάντιος. Κάπως έτσι, ιδρύθηκε ο Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινοπολιτών, ο οποίος με την ίδρυσή του, πήρε μπροστά κι ένα “Π” κι έγινε Πανθεσσαλονίκειος. Δεν ήταν αντίφαση, ήταν η απόδειξη για το ρίζωμα που είχε ήδη επέλθει.
Με τον δικέφαλο αετό με κλειστά φτερά και βασιλικά εμβλήματα, ως παραπομπή στην Βυζαντινή αυτοκρατορία, στις ασπρόμαυρες φανέλες των αθλητών, το μαύρο για το πένθος της απώλειας και άσπρο για την ελπίδα της αναγέννησης στον νέο τόπο.
Για τον πρόσφυγα από την πόλη, ο ΠΑΟΚ ήταν ο δικός του ΠΑΟΚ. «Μπιζίμ Π.Α.Ο.Κ.» έλεγαν όσους είχαν εμπλακεί. Από παίκτες έως φιλάθλους, τους ένωνε η προσφυγιά και η καλή αθλητική του ΠΑΟΚ αποτελούσε τη δικαίωση της προσφυγιάς.
Στο γήπεδο του Συντριβανίου προπολεμικά η οικογένεια του Π.Α.Ο.Κ. έζησε μεγάλες στιγμές. Για να κατασκευαστεί επί ενάμιση χρόνο άνθρωποι εργαζόμενοι στον ελεύθερό τους χρόνο βοηθούσαν εθελοντικά με οποιονδήποτε τρόπο – ακόμη και σκάβοντας με τα χέρια.
Στην Τούμπα, την κατ' εξοχήν προσφυγική συνοικία της πόλης ο ΠΑΟΚ βρέθηκε στη δεκαετία του ‘50, όταν του παραχωρήθηκε ο χώρος από το Ταμείο Εθνικής Άμυνας και χτίστηκε το γήπεδο με έναν μεγάλο έρανο.
Τα επόμενα βήματα για τον ΠΑΟΚ οδήγησαν στην υπέρβαση της στενής του σχέσης με την προσφυγιά. Ήλθαν κύπελλα, πρωταθλήματα, καταξίωση, αλλά για όσους θυμούνται, ο ΠΑΟΚ είναι πάντα «μπιζίμ ΠΑΟΚ».
“Μια Πόλη μία ομάδα. Οι σταθμοί στην ιστορία του ΠΑΟΚ”
Στην παρουσίασή της η κ. Καζαντζίδου μέσα από ιστορικές αναφορές, προφορικές μαρτυρίες και αφηγήσεις προσφύγων πρώτης και δεύτερης γενιάς θα αναφερθεί στις πιο σημαντικές στιγμές της “οικογένειας” του ΠΑΟΚ και σε λιγότερο γνωστές πτυχές της διαδρομής του. Το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ξεχωρίζει κάποιες από αυτές:
- Η ονομασία
Η επιλογή της ονομασίας δηλώνει την παρουσία των Κωνσταντινουπολιτών στη Θεσσαλονίκη και την πρόθεσή τους να διατηρήσουν από τη μία τη συλλογική μνήμη του τόπου καταγωγής και από την άλλη να δηλώσουν το συνανήκειν.
- Το έμβλημα και τα χρώματα
Ο δικέφαλος αετός, έμβλημα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κοσμούσε το λάβαρο και τις φανέλες των αθλητών. Η επιλογή των χρωμάτων, μαύρο για το πένθος της απώλειας και άσπρο για την ελπίδα της αναγέννησης στο νέο τόπο, συντελούσε σε μια προσπάθεια σύνδεσης των δύο πόλεων. Της παλιάς και της νέας πατρίδας. Σκόπιμα ο αετός εικονίζεται με κλειστά φτερά χωρίς τα βασιλικά του εμβλήματα, αφ' ενός για ιδεολογικούς λόγους και αφ' ετέρου για πρακτικούς.
- Η σφραγίδα με το τριφύλλι και τα τσιγάρα του Κοεμτζόπουλου
Η τροποποίηση του καταστατικού το 1931 και η αντικατάσταση της σφραγίδας η οποία αρχικά εικόνιζε το πέταλο και το τετράφυλλο τριφύλλι (σύμβολα εμπνευσμένα από το πακέτο τσιγάρων ΛΗΘΗ που κάπνιζε ο Κώστας Κοεμτζόπουλος) από τον δικέφαλο, ενισχύουν τον ισχυρισμό περί συμβόλων σχετικών με τον τόπο καταγωγής.
- Τα επαγγέλματα των ιδρυτικών στελεχών
Τα ιδρυτικά στελέχη του Π.Α.Ο.Κ. ήταν άτομα πεπαιδευμένα και με κοινωνικό κύρος. Ως προς το επάγγελμα ήταν χρηματιστές, εκτελωνιστές, λογιστές, δημοσιογράφοι και έμποροι.
-Τα πρώτα φυτώρια
Ο Νικηφόρος Τσαρπανάς είχε πάθος με τον Π.Α.Ο.Κ και συγκέντρωνε παιδιά από διάφορες γειτονιές, ιδρύοντας στην περιοχή της Συγγρού μια ανεπίσημη ομάδα, τους Δρακόμαχους, με σκοπό να τροφοδοτεί τον Π.Α.Ο.Κ. Η ανεπίσημη ποδοσφαιρική ομάδα ΑΤΛΑΣ λειτουργούσε επίσης ως προπαρασκευαστικό τμήμα του Π.Α.Ο.Κ.
- Οι αμοιβές
Οι πέντε δραχμές που έπαιρναν οι αθλητές σε κάθε προπόνηση και οι εκατό σε κάθε αγώνα εκτός πόλεως, με τις οποίες έπρεπε να καλύψουν και τη διατροφή τους, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να θεωρηθούν αμοιβή.
- Το γήπεδο του Συντριβανίου χώρος συνάντησης
Η πρώτη ομάδα του νεοσύστατου Π.Α.Ο.Κ. προπονούνταν συστηματικά κάθε Τρίτη και Πέμπτη στο γήπεδο του Θερμαϊκού. Η εύρεση κατάλληλου χώρου ήταν για τους αρμόδιους του Π.Α.Ο.Κ. το πρωταρχικό μέλημα. Η λύση δόθηκε στις αρχές του 1928 με τη συγχώνευση της Α.Ε.Κ. και του Π.Α.Ο.Κ. και την παραχώρηση του σταδίου. Η τελετή κατάθεσης του θεμέλιου λίθου πραγματοποιήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1930, η οποία λόγω των δημοτικών εκλογών που ακολουθούσαν χρωματίστηκε έντονα πολιτικά.
Οι νίκες του ΠΑΟΚ έδιναν ψυχική ανάταση σε κάθε πρόσφυγα που βίωνε την προκατάληψη στην καθημερινότητά του. Το γήπεδο του Π.Α.Ο.Κ. στο Συντριβάνι δεν ήταν απλά και μόνο ένας αγωνιστικός χώρος. Σε αυτό, κάθε Κυριακή, πρόσφυγες από συνοικισμούς που είχαν αναπτυχθεί γύρω από το κέντρο συναντιόταν με τους συγγενείς τους νωρίς το πρωί, με σκοπό να μείνουν μέχρι το απόγευμα που θα διεξάγονταν ο αγώνας.
- Η Τούμπα
Το γήπεδο στο συντριβάνι τελικά αποδείχθηκε προσωρινή κατοικία, διότι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από το 1956 ζήτησε να απαλλοτριωθεί ο χώρος προκειμένου να επεκτείνει τις εγκαταστάσεις του. Η διοίκηση του Π.Α.Ο.Κ. συγκρότησε εξαμελή επιτροπή με σκοπό την εξεύρεση κατάλληλου χώρου και οικονομικών πόρων. Ύστερα από αναζήτηση κατέληξαν στην περιοχή της Τούμπας, μιας προσφυγικής συνοικίας της Θεσσαλονίκης όπου το Ταμείο Εθνικής Άμυνας είχε έκταση 30 στρεμμάτων. Η επιτροπή αυτή εργάστηκε ακούραστα με τον ίδιο ζήλο όπως και την πρώτη φορά. Για άλλη μια φορά ο λαός του Π.Α.Ο.Κ. έδειξε την αφοσίωσή του συμβάλλοντας στην ολοκλήρωση των εργασιών με προσωπική εργασία αλλά και οικονομική ενίσχυση. Λόγω των αυξημένων εξόδων κυκλοφόρησε Πανελληνίως το «Λαχείο Ανεγέρσεως Νέου Σταδίου του Π.Α.Ο.Κ., το οποίο κόστιζε όσο και το εισιτήριο ενός αγώνα, 20 δραχμές, και εξαντλήθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα εξασφαλίζοντας ένα ακόμη κονδύλιο για την κατασκευή του γηπέδου.
