Γιώργος Σεφέρης, Γιάννης Ρίτσος, Κώστας Καρυωτάκης, Στρατής Τσίρκας, Γιαννούλης Χαλεπάς, Μίκης Θεοδωράκης, Κ. Π. Καβάφης, Νίκος Μπελογιάννης, Νίκος Καζαντζάκης, Μανώλης Γλέζος, Οδυσσέας Ελύτης, Αλέκος Παναγούλης, Γιώργος Μπουζιάνης: αυτά είναι τα πρόσωπα που περιλαμβάνει ο κύκλος των εικαστικών πορτρέτων του Γιάννη Ψυχοπαίδη ο οποίος εγκαινιάζεται στην Γκαλερί Ζουμπουλάκη στις 19 Νοεμβρίου.
Στην έκθεση, που έχει τίτλο «Βιογραφία», θα παρουσιαστούν, εκτός από τα πορτρέτα, και άλλα, μικρότερα έργα, ακρυλικά σε μουσαμά, καθώς και δημιουργίες μικτής τεχνικής. Γιατί, όμως, «Βιογραφία»; Όπως λέει στη συνέντευξη, την οποία παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Γ. Ψυχοπαίδης, «κανένα από τα πρόσωπα δεν είναι τυχαία επιλεγμένο και όλα μαζί αποτελούν συστατικά μέρη ενός μεγάλου παλίμψηστου, ενός παλίμψηστου του οποίου τα κεφάλαια εκπροσωπούν μιαν ατομική και συλλογική βιογραφία». Σημαίνει κάτι τέτοιο ότι ο καλλιτέχνης αποφασίζει με αυτή την έκθεση να προχωρήσει και σε ένα είδος αυτοβιογράφησης; «Είναι σίγουρα ένα είδος αυτοβιογραφίας αφού τα πρόσωπα αυτά σημάδεψαν εμένα και τη γενιά μου τόσο με τη στάση ζωής την οποία τήρησαν όσο και με το υπόδειγμα το οποίο προσέφερε η καλλιτεχνική τους δουλειά».
Τα περισσότερα πορτρέτα του Γ. Ψυχοπαίδη έχουν ως πηγή τους τη νεοελληνική λογοτεχνία: «Με επηρέασε καθοριστικά ο τρόπος με τον οποίο οι συγγραφείς του τόπου μας, και πρωτίστως οι ποιητές, εικονογράφησαν τον ελληνικό κόσμο: πρώτα με την ίδια την παρουσία τους και δευτερογενώς με το καλλιτεχνικό τους έργο. Δεν πρόκειται, όμως, μόνο για τη λογοτεχνία, αλλά και για τη ζωγραφική, όπως και για την πολιτική πράξη. Διαμέσου όλων αυτών οι άνθρωποι της γενιάς μου μπορέσαμε να συγκροτήσουμε τις όποιες αρχές και αξίες μάς κράτησαν όρθιους, μας παραδειγμάτισαν, μας δίδαξαν, μας οδήγησαν να ανατρέψουμε τα αυτονόητά μας, χάραξαν νέα εκφραστικά μονοπάτια στον νου και την καρδιά».
Πόσο σημαντικός είναι εντέλει ο ρόλος των προσώπων; «Τα πρόσωπα των πορτρέτων -ξεχωριστοί άνθρωποι μέσα σε τόσους άξιους- υπήρξαν συμπαραστάτες σε δύσκολους καιρούς, πυξίδες πορείας και μέτρο κριτικής και αυτοκριτικής, κλωνάρια ενός φανταστικού αλλά και πραγματικού γενεαλογικού δέντρου που κάνει τον άνθρωπο σήμερα να αισθάνεται ότι δεν είναι μόνος, ότι μοιράζεται μαζί με άλλους μια μεγάλη πνευματική κληρονομιά, ότι ο κόσμος μέσα του είναι το επεξεργασμένο αποτύπωμα του κόσμου γύρω του. Κι έτσι επανερχόμαστε στο ζήτημα της βιογραφίας. Με τις απεικονίσεις των προσώπων μου θέλησα να καταγράψω τα στοιχεία μιας βιογραφίας που αναζητεί το υλικό της στα συλλογικά βιώματα, μιας βιογραφίας που ανασκάπτοντας την εμπειρία και τη μνήμη, ανιχνεύει το κοινό φαντασιακό, τις κοινές διεκδικήσεις, τις αμφιβολίες και τα ερωτηματικά, τις κοινές αισθαντικότητες και ευαισθησίες».
Τα πρόσωπα δεν απασχολούν πρώτη φορά τον Γ. Ψυχοπαίδη. Μια άλλη έκθεσή του, πριν από είκοσι σχεδόν χρόνια, είχε τον τίτλο "Face Control" και ήταν και πάλι μια έκθεση με πορτρέτα. «Τα πρόσωπα που περιλάμβανε εκείνη η έκθεση ήταν πρόσωπα με πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και προέρχονταν από το άμεσο περιβάλλον μου. Ήταν ο πατέρας, η μάνα μου, η γυναίκα μου. Οι εικαστικές λεπτομέρειες δεν αφορούσαν τότε μόνο την κατατομή του προσώπου, αλλά και τα πάνω και τα κάτω άκρα. Σήμερα συμβαίνει κάτι αρκετά διαφορετικό. Τα πρόσωπα αναδεικνύουν πλέον τη σχέση με την τέχνη, με μια διευρυμένη δηλαδή οικογένεια. Αν έπρεπε να διαλέξω για τη "Βιογραφία" ένα πρόσωπο έξω από την Ελλάδα, αυτός θα ήταν ο Βίκτωρ Ουγκώ. Η μητέρα μου ανακάλυψε πριν από λίγο καιρό ένα έργο της παιδικής μου ηλικίας που δείχνει τη στιγμή της απόδρασης του Γιάννη Αγιάννη από το δεσμωτήριό του: την ώρα που απαλλάσσεται από το παρελθόν του και αλλάζει για πάντα. Το σημαντικότερο, όμως, σε αυτή την εικαστική απεικόνιση των "Αθλίων", τους οποίους διάβαζα και ξαναδιάβαζα από παιδί κάθε πενταετία, είναι οι όροι με τους οποίους γίνεται η μεταμόρφωση του Γιάννη Αγιάννη. Τη στιγμή της δραπέτευσης βλέπουμε τι ακριβώς αφήνει πίσω του ο ήρωας: την άδικη καταδίκη και την άδικη τιμωρία, τη βία, την απανθρωπιά, τα κάτεργα. Και δεν θα πέσει ο Γιάννης Αγιάννης στο νερό για να ξεφύγει παρά μόνο αφού θα έχει κατορθώσει να διασώσει τον συνάνθρωπό του. Αυτή είναι κοινωνική διάσταση που με ενδιέφερε ανέκαθεν στη λογοτεχνία, αυτό είναι το αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης που αποπνέουν οι "'Αθλιοι", γύρω από έναν τέτοιο κοινωνικό πυρήνα κινούνται και τα υπόλοιπα έργα της έκθεσης, επιδιώκοντας να αναδείξουν τον πνευματικό χώρο ως μια μαχόμενη, πολιτικοποιημένη πραγματικότητα».
Πώς ακριβώς λειτουργούν τα υπόλοιπα έργα της έκθεσης σε σχέση με τα πορτρέτα; «Είναι έργα που κινούνται γύρω από τα πρόσωπα των πορτρέτων. Πρόκειται για εικόνες που τα περιβάλλουν και οι εικόνες αυτές δεν είναι άλλες από τις εικόνες μιας ολόκληρης εποχής, τις εικόνες μιας κοινωνίας σε σύγκρουση, σε αναστάτωση, σε απορρύθμιση, εικόνες μιας κοινωνίας σε ασφυξία, αλλά και σε υπέρβαση, με υπαρξιακά αδιέξοδα, αλλά και με κοινωνικούς αγώνες. Μια κοινωνία σε αναβρασμό, μια κοινωνία (μιλάμε για τη διάρκεια μιας πεντηκονταετίας) της οποίας η υπόκωφη βοή προαναγγέλλει κάτι αξεκαθάριστο, μονίμως σε κίνηση, απειλητικό και μαζί αναζωογονητικό και ελπιδοφόρο, κάτι που διαρκώς αλλάζει, κάτι που κάθε στιγμή μπορεί να ανατραπεί. Κάτι νέο που γεννιέται σε διαλεκτική σχέση με ένα παρελθόν που διεκδικεί το μέλλον».
Την έκθεση που εγκαινιάζεται την ερχόμενη εβδομάδα και θα διαρκέσει μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου θα συνοδέψουν δύο εκδόσεις που θα είναι έτοιμες μέχρι την ημέρα των εγκαινίων. Η πρώτη έκδοση θα παρουσιάζει, όπως και η έκθεση, τα πορτρέτα και την εποχή τους και θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Διάττων. Η δεύτερη έκδοση έχει τίτλο «Τα ημερολόγια της φωτιάς» (θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Κέδρος) και είναι μια συλλογή με σύντομα κείμενα του Γ. Ψυχοπαίδη πάνω σε ζητήματα της τέχνης (πρόκειται για το τέταρτο βιβλίο του αυτής της κατηγορίας).
