Τους φευγαλέους ή ισόβιους έρωτες που εμπνέει η μοναξιά της θάλασσας αφηγείται η Ευαγγελία Κρανιώτη στο ντοκιμαντέρ της «
Exotica, Erotica, Etc.» που προβάλλεται σήμερα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, στις 20.00, και την Κυριακή 8/11 στον κινηματογράφο Δαναό στις 16.00.
Η βραβευμένη εικαστικός και φωτογράφος μπάρκαρε σε ελληνικά πλοία και έπιασε λιμάνια σε είκοσι χώρες μετουσιώνοντας τη λατρεία της για τη θάλασσα. «Εν τέλει, πίσω από αυτό το σκηνικό που είναι τα ταξίδια, τα βαπόρια, οι μεγαλουπόλεις, βρίσκεται η επιθυμία για φυγή και η ανάγκη για επιστροφή. Αυτό που με ενδιέφερε να εξετάσω ήταν πώς αυτή παλινδρόμηση χαράσσει, μετουσιώνει ή διαβρώνει τις ανθρώπινες σχέσεις και δη τις ερωτικές», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η σκηνοθέτις.
Το διάρκειας 73 λεπτών ντοκιμαντέρ έκανε το ντεμπούτο του στην Μπερλινάλε, προβλήθηκε στη Θεσσαλονίκη και απογειώθηκε, κερδίζοντας το Emerging International Filmmaker Award στο καναδέζικο Hot Docs, ένα από τα σημαντικότερα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ του κόσμου.
«Το “Exotica, Erotica, Etc.” είναι μια σπουδή επάνω στην περιπλάνηση και την επιθυμία, μέσα από τη ζωή, τα ταξίδια και τους έρωτες των ναυτικών στις θάλασσες και τα λιμάνια του κόσμου» σχολιάζει η Ευαγγελία Κρανιώτη που εδώ και 15 χρόνια ζει και δουλεύει στο Παρίσι.
Απ’ όσο θυμάται τον εαυτό της, η ελληνική ναυτική παράδοση ήταν πηγή έμπνευσης για εκείνην, παρότι δεν κατάγεται από ναυτική οικογένεια ή από κάποιο νησί. «Πάντα θεωρούσα πατρίδα μου τη θάλασσα και οι ιστορίες των παλιών ναυτικών, που άκουγα, όταν ήμουν μικρή, με έκαναν να αγαπήσω με πάθος τα μακρινά ταξίδια», αναφέρει η δημιουργός. Η ζωή και τα κατορθώματα του Οδυσσέα την γοήτευαν από παιδί, αλλά, όπως λέει η ίδια, «αναμφίβολα ήταν η φιγούρα του ναυτικού στο έργο του Καββαδία που είχε την πιο σημαντική επιρροή πάνω μου. Αυτήν την αγάπη καλλιέργησαν κι άλλοι ποιητές και λογοτέχνες στα μετέπειτα διαβάσματά μου, όπως ο Κόνραντ, ο Πεσόα, ο Μποντλέρ κι ο Μπουβιέ».
Όλα ξεκίνησαν το 2006, όταν στο πλαίσιο των σπουδών της στην École Nationale Supérieure des Arts Décoratifs στο Παρίσι αποφάσισε να ξεκινήσει μια καλλιτεχνική και ανθρωπολογική έρευνα με επίκεντρο τους ναυτικούς της Μεσογείου. «Ήθελα να επιστρέψω στη θέση του παιδιού που άκουγε αυτές τις ιστορίες για να κατανοήσω ως ενήλικη πλέον, πώς οι άνδρες αυτοί διαχειρίζονται την απόσταση, τη σχέση τους με την πατρίδα, τη γλώσσα, τις γυναίκες και την οικογένειά τους. Όταν είσαι μικρός βλέπεις μόνο τη περιπετειώδη πλευρά αυτών των ιστοριών. Μεγαλώνοντας
αντιλαμβάνεσαι ότι αυτοί οι άνθρωποι αφήνουν πίσω στις πατρίδες τους ένα κομμάτι τους, το οποίο χάνεται για πάντα», εξηγεί η ίδια για το «Exotica, Erotica, Etc.» που αποτελεί την πρώτη της ταινία.
Το ευρύτερο πρότζεκτ, ως οπτικοακουστικό έργο, χρειάστηκε 9 χρόνια, για να ολοκληρωθεί μέσα από μια διαδικασία τριών περιόδων: την περίοδο της Μεσογείου (2006 - 2009), εκείνη της Λατινικής Αμερικής (2010 - 2011) και, τέλος, την περίοδο των ταξιδιών της εν πλω (2011- 2014). Κατά τη διάρκεια αυτής της αναζήτησης όλο το υλικό που συγκέντρωνε, το αποθήκευε στον υπολογιστή της σε ένα αρχείο με την επισήμανση «Exotica, Erotica, Etc.» που τελικά κράτησε και ως τίτλο για την ταινία της. «Όλα αυτά τα χρόνια, ταξίδεψα σε 20 χώρες συνολικά, κι από το 2011 και μετά, μπάρκαρα 12 φορές σε φορτηγά, κοντεϊνεράδικα και πετρελαιοφόρα. Διέσχισα τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, τον Ατλαντικό, ταξίδεψα στα Στενά του Μαγγελάνου και στον Ειρηνικό, από τον Παναμά στη Βαλτική και, από εκεί, μέχρι τον Βόρειο Πόλο και την Ασία. Το οπτικοακουστικό υλικό, που συγκέντρωσα σε αυτήν την περίοδο, συμπεριλαμβάνει ένα σημαντικό σε όγκο φωτογραφικό σώμα και 450 ώρες κινηματογραφημένου υλικού, από το οποίο προέκυψε και το ντοκιμαντέρ» επισημαίνει.
Όπως αναφέρει η ίδια, δεν είχε εξαρχής την επιθυμία να γυρίσει μία ταινία. Άρχισε να κινηματογραφεί με στόχο να κρατήσει ένα οπτικοακουστικό ημερολόγιο με τις σημειώσεις όλων αυτών που της εμπιστεύονταν οι άνθρωποι που συναντούσε.
Με τη πάροδο του χρόνου, η ιδέα του πρότζεκτ μεταλλασσόταν. «Στην πρώτη φάση της ταινίας, είχα ξεκινήσει καταγράφοντας ιστορίες ψαράδων, βουτηχτάδων, γυναικών και παιδιών ναυτικών και σιγά σιγά άρχισα να επικεντρώνομαι περισσότερο στους ναυτικούς που έκαναν μεγάλα ταξίδια, και στις γυναίκες τους. Την περίοδο που τελείωνα με την ευρωπαϊκή πλευρά της Μεσογείου κέρδισα μία υποτροφία για να πάω στη Βραζιλία, όπου μου δόθηκε η ευκαιρία να καταγράψω πώς οι γυναίκες των λιμανιών, για τις οποίες ήδη μου είχαν μιλήσει πολύ οι ναυτικοί, βιώνουν όλο αυτό το πήγαινε - έλα».
Στην ταινία βλέπουμε να αφηγούνται παράλληλα τις ιστορίες τους μια γυναίκα της νύχτας από τη Χιλή, η Σάντι, η οποία αγάπησε πολύ τους Έλληνες ναυτικούς αλλά και ένας Έλληνας καπετάνιος που έχει βγει στη σύνταξη. «Αν και δεν γνωρίζονται στην πραγματικότητα, είναι σαν να κάνουν ένα διάλογο μεταξύ τους, με φόντο πλάνα που τράβηξα από τα ταξίδια μου εν πλω. Εν τέλει, πίσω από αυτό το σκηνικό που είναι τα ταξίδια, τα βαπόρια, οι μεγαλουπόλεις, βρίσκεται η επιθυμία για φυγή και η ανάγκη για επιστροφή. Αυτό που μ' ενδιέφερε να εξετάσω ήταν πως αυτή παλινδρόμηση χαράσσει, μετουσιώνει ή διαβρώνει τις ανθρώπινες σχέσεις και δη τις ερωτικές», σημειώνει η κ. Κρανιώτη.
Από την εμπειρία της η ζωή στη θάλασσα μπορεί να είναι και συναρπαστική και μονότονη. «Είναι ένα παιχνίδι του μυαλού το πώς θα το αντιμετωπίσεις, αν θα το αντέξεις ή αν θελήσεις να εγκαταλείψεις», λέει η ίδια που βρέθηκε να είναι η μόνη γυναίκα πάνω σε τάνκερ, φορτηγά και κοντεϊνεράδικα ανάμεσα σε ανδρικά πληρώματα όλων των εθνικοτήτων. «Τελικά αυτό έκανε την εμπειρία πιο απόλυτη. Είναι ένας μικρόκοσμος τον οποίο είχα τη δυνατότητα να παρατηρήσω από κοντά και να εμβαθύνω στην ψυχολογία αυτών των ανθρώπων. Είναι προνόμιο για οποιονδήποτε δημιουργό το να έχει λευκή κάρτα ώστε να βρεθεί κοντά σε άτομα που εργάζονται σε τόσο ιδιαίτερες συνθήκες. Από την άλλη δεν σε προετοιμάζει κανείς για το τι θα αντιμετωπίσεις εκεί. Το ότι ήμουν η μόνη γυναίκα σαφώς και άλλαξε τις ισορροπίες σε κάποια καράβια. Πάντως για εμένα η εμπειρία ήταν πολύ ευχάριστη. Για εκείνους ήταν κάτι σπάνιο και συνάμα ωραίο γιατί είδαν ότι κάποιος ενδιαφέρεται για τη ζωή τους, καθώς είναι ένα μοναχικό επάγγελμα αυτό του ναυτικού και τώρα που μειώνονται και τα πληρώματα γίνεται ακόμα πιο πολύ μοναχικό», αφηγείται η ίδια τονίζοντας ότι η μεγάλη πρόκληση ήταν να εξασφαλίσει την άδεια από τις ναυτιλιακές εταιρείες για να μπαρκάρει.
«Έπρεπε να ήμουν αρκετά σαφής προκειμένου να καταλάβουν οι υπεύθυνοι ότι έχουν να κάνουν με κάποιον επαγγελματία. Οι εταιρείες που δέχτηκαν, ήθελαν και εκείνες να τεστάρουν τα πληρώματά τους με την παρουσία γυναικών επάνω στα πλοία γιατί η ναυτιλία στρέφεται πλέον προς τα εκεί. Οπότε κάναμε μια ενδιαφέρουσα ανταλλαγή εμπειρίας», συμπληρώνει.
Το «Exotica, Erotica, Etc.» έχει παρουσιαστεί ήδη σε δεκάδες φεστιβάλ ανά τον κόσμο και συνεχίζει τη σημαντική πορεία του στο εξωτερικό (στο διεθνές Φεστιβάλ Κριτικών Κινηματογράφου στο Κάιρο, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ, στο Φεστιβάλ του Παλμ Σπρινγκς κ.α.), αποσπώντας σημαντικές διακρίσεις. Μάλιστα, η έντονα εικαστική του διάσταση εξασφαλίζει την παρουσία του και σε μη κινηματογραφικές διοργανώσεις όπως στο Φεστιβάλ Μόδας και Φωτογραφίας στην Ιέρ της Γαλλίας όπου τιμήθηκε με το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής, καθώς και σε κέντρα τέχνης και μουσεία.
Στα επόμενα σχέδια της Ευαγγελίας Κρανιώτη είναι το θέμα των μεταναστών και των προσφύγων που χάνονται καθημερινά στο Αιγαίο. «Το καλοκαίρι, ήμουν σε κάποιο από τα νησιά μας και έκανα ένα φωτογραφικό πρότζεκτ. Είναι ένα θέμα που με αφορά και θέλω να το ερευνήσω σε βάθος. Όμως δεν μ' ενδιαφέρει η άμεση απεικόνισή του με την έννοια του ρεπορτάζ, μου αρέσει πάντα να δουλεύω σε βάθος χρόνου. Και δυστυχώς, απ' ό,τι φαίνεται, αυτή ιστορία δεν θα τελειώσει σύντομα. Έχω ήδη κάποιες σκέψεις και θα δούμε τι θα προκύψει από αυτό», καταλήγει.
