Ήταν έντεκα το βράδυ όταν ο Αντρέ Γιόνσεν είδε μέσα στο σκοτάδι το Ezadeen. Μπροστά στα μάτια του πήραν σάρκα και οστά εκατοντάδες οικογένειες, κρατώντας βαλίτσες και ικετεύοντας να τους σώσουν από αυτό το πλοίο-φάντασμα που είχε μείνει από καύσιμα στη μέση της θάλασσας. «Πολλοί είχαν πάθει αφυδάτωση», θυμάται. «Άλλοι έτρεμαν από το κρύο».
Το Ezadeen, που εντοπίστηκε τον περασμένο μήνα στ'ανοιχτά με 500 ανθρώπους πάνω του, ήταν το τρίτο πλοίο-φάντασμα που έβλεπε αυτός ο Ισλανδός ναυτικός από τον περασμένο Δεκέμβριο. «Οι συνθήκες ήταν άθλιες και τις τρεις φορές», θυμάται ο 26χρονος ναυτικός που περιπολεί τη Μεσόγειο με το ισλανδικό πλοίο Tyr. Την τεχνική της επιβίβασης στα πλοία τη γνωρίζει πλέον καλά, αλλά την ανθρώπινη απελπισία δεν μπορεί να τη συνηθίσει. «Αυτά δεν είναι μέρη για ανθρώπους», λέει στην απεσταλμένη της Ελ Παϊς.
Η εμπειρία του Γιόνσεν δεν είναι βέβαια μοναδική. Η εμφάνιση πλοίων-φαντασμάτων στη Μεσόγειο, γεμάτων με πρόσφυγες ή μετανάστες, είναι ένα φαινόμενο που εντάθηκε αυτόν τον χειμώνα. Τα τελευταία δέκα χρόνια, οι διακινητές μεταναστών δεν είχαν πολλή δουλειά τον χειμώνα, καθώς οι χαμηλές θερμοκρασίες λειτουργούσαν αποτρεπτικά. Αλλά τα επεισόδια των τελευταίων ημερών δείχνουν ότι η τάση αυτή μπορεί να αντιστρέφεται.
Το ταξίδι με τέτοια πλοία κοστίζει τρεις φορές περισσότερο απ'ό,τι με τις βάρκες, αλλά είναι πιο ασφαλές. Οι σύροι πρόσφυγες, πολλοί από τους οποίους έχουν κάποια χρήματα, είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν 5.000 ευρώ για να εξασφαλίσουν αυτό το ταξίδι.
Η Τουρκία, κυριότερη αφετηρία αυτών των πλοίων, έχει καταστήσει αυστηρότερο τις τελευταίες εβδομάδες τον έλεγχο των μεγάλων πλοίων. Οι ειδικοί στρέφουν έτσι τώρα την προσοχή τους προς τη Λιβύη.
Αυτόν τον χειμώνα έχουν εντοπιστεί στην κεντρική Μεσόγειο 14 πλοία με μετανάστες, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Frontex που συντονίζει τις περιπόλους. Σε κάθε πλοίο έχουν βρεθεί 200 ως 800 άνθρωποι. Μόνο το Tyr έχει σώσει 2.000 ανθρώπους σε πέντε πλοία-φαντάσματα, όπως λέει ο ισλανδός καπετάνιος Εϊναρ Βάλσον. Η χώρα του δεν ανήκει στην ΕΕ, αλλά μοιράζεται με τους Ευρωπαίους τα εξωτερικά σύνορα που περιγράφει η συνθήκη Σένγκεν. «Όταν εντοπίζεται ένα ύποπτο πλοίο, μας ειδοποιούν από τη Ρώμη και κατευθυνόμαστε αμέσως προς το μέρος του», τονίζει.
Η εισροή προσφύγων και παράτυπων μεταναστών στην Ευρώπη έχει αυξηθεί, σύμφωνα με τη Frontex. Πέρυσι υπολογίζεται ότι 278.000 άνθρωποι προσπάθησαν να φτάσουν στην Ευρώπη, οι διπλάσιοι σε σχέση με το 2011. Η κυριότερη αιτία είναι η κατάρρευση της Αραβικής Ανοιξης. Τους τελευταίους μήνες, οι περισσότεροι πρόσφυγες είναι Σύροι, που φεύγουν από τον πόλεμο προσπαθώντας να αξιοποιήσουν το δικαίωμα ασύλου που τους παρέχει η Δύση. Τέσσερα εκατομμύρια Σύροι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους: πρόκειται για τη μεγαλύτερη κρίση προσφύγων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μιλώντας με μετανάστες και πρόσφυγες, οι αναλυτές της Frontex έχουν καταλάβει πώς λειτουργεί το σύστημα των λεγόμενων πλοίων-φαντασμάτων. Οι «πελάτες» εντοπίζονται κυρίως στο Facebook. Όταν γίνει η πρώτη επαφή, καθορίζεται ο τόπος και η ώρα της αναχώρησης, ώστε οι υποψήφιοι να μη χρειάζεται να περιμένουν εβδομάδες μέχρι να μάθουν αν μπορούν να φύγουν με κάποιο ψαράδικο.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα πλοία που τους μεταφέρουν θα έπρεπε να έχουν παροπλιστεί. Οι διακινητές τα αγοράζουν έναντι 500.000 ευρώ στο Διαδίκτυο, τα γεμίζουν με μετανάστες και τα εγκαταλείπουν στα διεθνή ύδατα. Δεν χρειάζεται να κρύβονται από τα ραντάρ: αντίθετα, ο στόχος είναι να εντοπίζονται και να διασώζονται.
«Οι τουρκικές αρχές κάνουν πλέον αυστηρότερους ελέγχους, με αποτέλεσμα να στρεφόμαστε στη Λιβύη», λέει ο Χαβιέρ Κεσάδα, επικεφαλής του τμήματος ανάλυσης κινδύνων της Frontex. «Εκεί υπάρχουν διυλιστήρια στην ακτή, γεγονός που επιτρέπει σε πλοία να πλησιάζουν χωρίς να προσελκύουν την προσοχή. Γνωρίζουμε ότι στη Λιβύη υπάρχει μεγάλος αριθμός Σύρων που περιμένουν να φύγουν».
Ο Ραφαέλε Μόντε, ναυτιλιακός πράκτορας στο Ποτσάλο της Σικελίας και γνώστης της κατάστασης, περιγράφει ως εξής τη μέθοδο των διακινητών. Φεύγουν από την Τουρκία ή τη Συρία με το Σύστημα Αυτόματου Εντοπισμού (AIS στα αγγλικά) αποσυνδεδεμένο, ώστε να μην εντοπίζονται από τα ραντάρ. Δίνουν στους μετανάστες ένα δορυφορικό τηλέφωνο με τον αριθμό του πιο κοντινού λιμανιού ή ενός τρίτου προσώπου που ειδοποιεί τις αρχές. Το GPS του πλοίου επιτρέπει στο ιταλικό ναυτικό να εντοπίσει το πλοίο. Οι διακινητές ενεργοποιούν τότε τον αυτόματο πιλότο με κατεύθυνση την Ιταλία, πετούν το τηλέφωνο στη θάλασσα και τρέπονται σε φυγή με ένα ταχύπλοο.
Για τον Μόντε, η μέθοδος αυτή έχει δύο πλεονεκτήματα. Πρώτον, αποφέρει πολλά χρήματα στους διακινητές. Δεύτερον, δίνει διέξοδο σε πλοία που η κρίση της ναυτιλίας έχει οδηγήσει σε εγκατάλειψη. Αυτό που δεν καταλαβαίνει ο σικελός πράκτορας είναι πώς αυτά τα πλοία περνούν απαρατήρητα. «Τα πλοία δεν εμφανίζονται από το πουθενά. Δεν είναι φαντάσματα, έχουν μια ζωή, μια ιστορία, ασφάλεια, πιστοποιητικά. Ερχονται από γνωστά λιμάνια. Η Μεσόγειος έχει γίνει πολύ επικίνδυνη. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να βάλει τάξη».
