Συνέντευξη στο Γιώργο Λαμπίρη
"Δεν πήρα ποτέ λεφτά από πολιτικούς γιατί δεν ήθελα να δεσμεύομαι σε κανέναν". Αυτά λέει ο άνθρωπος που άλλαξε το τοπίο στον περιοδικό τύπο. Το πρόσωπο που έκανε περισσότερο από πολλούς άλλους, το χόμπι του δουλειά. Γνώρισε τις καλές εποχές, ταξίδεψε, ερωτεύτηκε, διασκέδασε. Κι ήταν εκείνος που κατηγορήθηκε για το επίπλαστο lifestyle πρότυπο που δημιούργησε ένα από τα περιοδικά του.
O Άρης Τερζόπουλος ανέβηκε και έπεσε. Η πτώση, ως συνήθως συμβαίνει, ήταν σφοδρότερη και ταχύτερη από την άνοδο. Παντρεύτηκε και χώρισε δύο φορές, απέκτησε δύο κόρες και σήμερα παραμένει έξω από την εκδοτική πιάτσα. Όχι όμως για πολύ. Ο άλλοτε κραταιός εκδότης της οδού Φραγκοκλησσιάς, που είχε στα χέρια του τη Γυναίκα, το Μίκυ Μάους, το ΚΛΙΚ και πολλά ακόμα γνωστά περιοδικά, ετοιμάζει μία νέα εκδοτική προσπάθεια. Αυτή τη φορά με άλλη φιλοσοφία και σίγουρα με άλλα μέσα.
Πάλεψε με την κατάθλιψη και νίκησε. Όπως λέει, το ένστικτο τον βοήθησε να επιβιώσει και να πάρει ένα καλό μάθημα. Από τα χέρια του πέρασαν αρκετές γενιές αναγνωστών. Ανέλαβε την εταιρεία και την ανέπτυξε, έχοντας ως δάσκαλο τον πατέρα του, Βαγγέλη Τερζόπουλο. Η εταιρεία που ξεκίνησε το 1950 με πρώτο της εκδοτικό εγχείρημα Γυναίκα γνώρισε την καταξίωση στα '80s με το ΚΛΙΚ. Ο ίδιος έβγαλε το πρώτο πραγματικά δικό του περιοδικό το 1979 με την ονομασία ΙΚΟΝ.
Όπως λέει ο ίδιος το τίμημα της επιτυχίας είναι ό,τι πιο επιμορφωτικό του συνέβη. Μέσα από την εμπειρία της πτώσης και της επιβίωσης...
Η συνέντευξη του Άρη Τερζόπουλου στο news.gr:
Ποιο είναι το τίμημα της επιτυχίας, κρίνοντας από το δικό σας παράδειγμα; Μάλλον δεν διαρκεί για πάντα...
Μακάρι να διαρκούσε για πάντα. Πρέπει όμως να μπορούμε να αλλάζουμε και να ερμηνεύουμε την κάθε εποχή. Οι πτώσεις ομως, είναι πάρα πολύ χρήσιμες αν δεν σε καταστρέψουν τελείως. Δεν έχω βρει τίποτα πιο καθοριστικά επιμορφωτικό για τον χαρακτήρα μου και την ψυχή μου από την εμπειρία της πτώσης και της επιβίωσης. Γιατί αν σε τελειώσει σε τελείωσε και τότε θα γνωρίσεις άλλους κόσμους.
Υπάρχει πάντα τρόπος να διαφύγουμε από τις συνέπειες μια πτώσης; Εσείς τα καταφέρατε...
Τα πράγματα που προκαλούν απώλεια οποιουδήποτε τύπου είτε προσωπική, είτε επαγγελματική, μας τραυματίζουν. Έχουμε μία αντοχή απέναντι στην απώλεια. Εμένα η αντοχή μου ήταν τόση. Γι' αυτό κάποια στιγμή έπεσα και ψυχολογικά μαζί με όλα τα υπόλοιπα. Το ένστικτό μας θέλει να επιβιώσουμε. Με οποιονδήποτε τρόπο. Άλλες φορές καταφέρνει να μας θεραπεύσει, άλλες όχι. Τρώμε την απώλεια και κάποια στιγμή το ενσωματώνουμε στο χαρακτήρα μας. Γίνεται μέρος της γνώσης, αλλά και του ίδιου του χαρακτήρα μας, η δυνατότητα διαχείρισης της απώλειας. Πράγματα που παλιότερα τα λάμβανα σοβαρά υπόψη μου, τώρα πια δεν με απασχολούν.
Ζήσατε ωραίες εποχές... Ταξίδια, μοντέλα, φωτογραφήσεις, διασκέδαση με όλη τη σημασία που μπορεί να έχει η λέξη διασκέδαση. Τελικά η δουλειά πρέπει να είναι και διασκέδαση, έτσι δεν είναι;
Είναι ό,τι σημαντικότερο να μας διασκεδάζει η δουλειά μας. Είχα αυτή τη μεγάλη τύχη. Είναι ευλογία. Από την άλλη τα λεφτά μας βοηθούν να περνάμε καλύτερα και μας είναι χρήσιμα. Όποιος πει ότι δεν τα θέλει, λέει σε κάποιο βαθμό ψέματα. Το ζήτημα είναι με ποια μέθοδο κυνηγάς τα λεφτά και μέχρι που θα φτάσεις γι' αυτά. Αρκεί να μην τα βάλεις πάνω από σένα. Να μην σου πάρουν την ψυχή. Αν σου πάρουν την ψυχή, όσα και να 'χεις, στην πραγματικότητα θα είναι σαν να μην έχεις τίποτα.
Πώς γεννήθηκε το ΚΛΙΚ;
Από το 1985 και μετά είχα την άποψη ότι μεγάλες μάζες θα έμπαιναν στο παιχνίδι μετά τη δεύτερη νίκη του ΠΑΣΟΚ γιατί σ' εκείνη την εποχή το τραύμα του Εμφυλίου μετά τη δεύτερη νίκη του Ανδρέα, φαινόταν να έχει θεραπευτεί. Ήταν φανερό ότι είχαμε μπει σε μία περίοδο ομαλότητας με ένα στοιχείο υπερβολής. Αυτή η μάζα θα άλλαζε τα πράγματα, γινόμενη μέτοχος του παιχνιδιού.
Πώς σας φαίνεται το σήμερα, βλέποντας πλέον αρκετά περιοδικά να έχουν γίνει ηλεκτρονικός τύπος; Οι νοσταλγοί του εντύπου ή αυτοί που κυρίως μεγάλωσαν με τα περιοδικά περιγράφουν ότι τους λείπει η αίσθηση του φρεσκοτυπωμένου ιλουστρασιον χαρτιού... Η απευθείας επαφή με της σελίδες και το περιεχόμενο αυτού που διαβάζουν.
Εκδοτικά βλέποντας τα πράγματα, όταν ξεκίνησα πριν από 7-8 χρόνια και πάλι το ΚΛΙΚ στο ίντερνετ το 2008, έγραψα ένα μεγάλο κομμάτι με τίτλο, "Χάρτινες Τίγρεις". Ό,τι θεωρούσαμε ως κλασικό μέσο ενημέρωσης, κυρίως το έντυπο, σιγά σιγά πεθαίνει. Είναι η φυσιολογική εξέλιξη των πραγμάτων με δεδομένη την πρόοδο της τεχνολογίας. Το ΚΛΙΚ είχε μπει στο ίντερνετ το 1995, όταν ακόμα δεν είχαμε καθόλου ιδέα τι είναι αυτό. Δεν περιμέναμε τέτοια εξέλιξη, ούτε φυσικά ότι θα έμπαινε τόσο... προσωπικά στη ζωή μας.
Το ίντερνετ έχει καταβροχθίσει το έντυπο. Το έντυπο που είχε μια ξεχωριστή ομορφιά. Από την άλλη πλευρά το διαδίκτυο διαθέτει αναμφισβήτητα άλλες δυνατότητες, που για μένα είναι πολύ γοητευτικές. Αλλιώς δεν θα έμπαινα με όρεξη σε αυτό.
Μ' αρέσουν τα καινούργια πράγματα. Κι εγώ θέλω να ζω μέσα στην εποχή. Για παράδειγμα κάνουμε μία συνέντευξη. Αν επρόκειτο για περιοδικό, θα μπορούσε αυτό το πράγμα να τυπωθεί στο χαρτί, όπως εσύ θα το γράψεις σε κάποιο κείμενο στο ίντερνετ.
Αν θέλαμε όμως, μπορούσαμε με ένα μαγνητοφωνάκι να μεταδίδουμε την κουβέντα που κάνουμε ζωντανά ή με μία κάμερα να μεταδίδουμε και εικόνα. Αυτή είναι μόνο μία από τις τρομερές δυνατότητες του ίντερνετ. Αυτός ο συνδυασμός, λόγου, ήχου και εικόνας με την αμεσότητα που έχει δεν υπάρχει πουθενά. Σε κανένα άλλο μέσο.
Αν και βρισκόμαστε στα σπάργανα ακόμα σε επίπεδο ηλεκτρονικών μέσων....
Είναι γεγονός. Παρόλ' αυτά με την είσοδο των tablet και των έξυπνων κινητών στη ζωή μας μετάλλαξαν τον τρόπο που ζούμε. Ζούμε σε άλλη πραγματικότητα. Αυτό είναι πια μέρος, αυτού που είμαστε συνολικά. Το Facebook μόνο κάτι επιφανειακό για να ρίξουμε μια γκόμενα δεν είναι. Αντιθέτως είναι φαινόμενο της εποχής. Είναι η πιο ριζοσπαστική αλλαγή που έχει γίνει σε επίπεδο σχέσεων και επικοινωνίας. Μπαίνει κατευθείαν στο ασυνείδητο του χρήστη και μπορεί να κατευθύνει μάζες ή να διαμορφώσει αντιλήψεις. Είναι πολιτικό, εμπορικό, κοινωνικό και ό,τι άλλου είδους εργαλείο μπορείτε να φανταστείτε. Είναι μία τεραστίου μεγέθους επανάσταση, την οποία δεν μπορούμε ακόμα να την καταλάβουμε γιατί βρίσκεται εν τη γενέσει της. Η είσοδος των tablet λοιπόν στη ζωή μας, γύρισε την πλάστιγγα. Γίναμε μία κοινωνία ηλεκτρονικόπληκτη.
Το έχετε κρατήσει ως domain;
Βεβαίως υπάρχει. Το έχω. Αυτό θα ενεργοποιήσω σε λίγες ημέρες από τώρα. Θα δούμε και πάλι ΚΛΙΚ στο ίντερνετ. Το ξεκίνησα το 2008 για δεύτερη φορά, καθότι προϋπήρχε, και όλα τα κείμενα τα έγραφα εγώ. Το σταμάτησα το 2013 διότι δεν έβρισκα νόημα πια, ούτε είχα σκοπό να ασχοληθώ πάλι με τα media. Βρεθήκαμε όμως με τα παιδιά του ΚΛΙΚ, κι έτσι το ένα έφερε το άλλο. Εκείνοι ήθελαν να το ξαναφτιάξουμε. Επίσης, βλέποντας ότι αλλάζει εποχή θέλαμε να είμαστε στον πυρήνα της. Αυτό που περάσαμε εμείς, ήταν πεδίο μάθησης, αλλά δεν έχει γίνει μάθημα ακόμα.
Γιατί το λέτε αυτό;
Η ελληνική κοινωνία πάσχει σε πολύ μεγάλο βαθμό από το τραύμα του Εμφυλίου, που ήταν πολύ καθοριστικό κοινωνικά και χώρισε την κοινωνία σε δύο μέρη. Αν οι άλλοι έχουν σκοτώσει τον πατέρα σου, είναι πολύ δύσκολο εσύ να προδώσεις τον πατέρα σου που πέθανε γι' αυτά που πίστευε, σωστά ή λάθος. Για πολλά χρόνια υπήρχε ένας απόλυτος διχασμός ανάμεσα στο "αριστερά" και στο "δεξιά". Εκείνο που δεν διαγνώσαμε καλά είναι ότι ο Εμφύλιος έφτιαξε στην Ελλάδα συνθήκες κοινωνικής σχιζοφρένειας, την οποία δεν την έχουμε ξεπεράσει. Ακόμα έχουμε κατάλοιπα. Παρόλ' αυτά που έχουν συμβεί σήμερα, εξακολουθούμε να μιλάμε θεωρητικά και όχι πρακτικά. Ο κόσμος αντιμετωπίζεται με λύσεις. Εμείς εξακολουθούμε να μιλάμε θεωρητικά χωρίς να προχωράμε σε πράξεις. Για παράδειγμα στο Fury με τον Brad Pitt, ο ηθοποιός λέει ότι "η ιδεολογία είναι ειρηνική, η ιστορία είναι βίαια". Κι αυτό συμβαίνει: η ιστορία είναι βίαια και λύνεται πρακτικά. Όχι με πολέμους, αλλά με πρακτικές λύσεις. Δεν αρκεί το ιδεολογικό στοιχείο πια, έτσι όπως είναι ο κόσμος - ίσως να μην αρκούσε ποτέ - γιατί είναι ένα πράγματα που δεν αντιλαμβάνονται οι κοινωνίες και οι λαοί. Υπάρχουν δύο πράγματα. Το ένα είναι εξουσία και το άλλο είναι η μάζα. Οι ιδεολογίες, με βάση την εξέλιξη των πραγμάτων, έως τώρα έχουν γίνει το καλύτερο εργαλείο της εξουσίας για τη διαχείριση της μάζας. Έως τώρα παίρνουν ό, τι πρόσωπο μπορείτε να φανταστείτε, αρκεί να μας πείσει. Αυτό στηρίζεται και σε κάποια αφέλεια και σε μεγάλη έλλειψη γνώσης των πραγματικών στοιχείων. Γιατί δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι ο άλλος που τρέχει να μαζέψει το μεροκάματο για να θρέψει την οικογένειά του, θα ξέρει και πώς λειτουργεί το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Δεν έχει όμως το χρόνο για να επιμορφωθεί. Οπότε ακούει εκείνο που της χαϊδεύει καλύτερα στ' αυτιά. Αυτό δίνει μία ευκαιρία στην εξουσία για να κάνει ό,τι θέλουμε εμείς για να μας 'ψήσει'.
Πώς θα είναι το νέο ΚΛΙΚ;
Αυτό δεν μπορώ να σου το περιγράψω αυτή τη στιγμή. Είμαστε σε μία εποχή που για την Ελλάδα είναι καινούργια εποχή γιατί πρέπει να ξαναστήσουμε τη χώρα. Η πορεία που είχαμε αποδείχθηκε λανθασμένη, γιατί αν δεν ήταν δεν θα φτάναμε έως εδώ. Υπήρξε μεγάλη κατάχρηση εξουσίας, και ήρθε η καταστροφή. Η καταστροφή νομοτελειακά οδηγεί σε μία καινούργια αρχή. Στήνεται κάτι καινούργιο με καινούργιες αξίες, νέες απόψεις που θα βγάλει καινούργια πρόσωπα, που θα φέρουν το καινούργιο. Θα δημιουργηθούν καινούργιοι ήρωες.
Το θέμα του ΚΛΙΚ, είναι να μπορέσει να εκφράσει αυτή την εποχή. Δεν μπορώ να σου πω από τώρα τι θα είναι το ΚΛΙΚ. Πρέπει βήμα βήμα να ανακαλύψει από αυτά που συμβαίνουν, ποιο είναι σημαντικό, ποιο γεννιέται και ποιο πεθαίνει. Κάποια δεδομένη στιγμή, τα μέσα εκφράζουν μια δεδομένη πραγματικότητα. Η πραγματικότητα όμως δεν είναι ποτέ στατική. Αλλάζει συνέχεια. Το ΚΛΙΚ ξεκίνησε όντως, ασχολούμενο και με πολιτικά ζητήματα γιατί ήταν και στη Γαλλία η εποχή του ACTUEL και στην Αγγλία η εποχή του FACE. Στην αρχή το ΚΛΙΚ ήταν περισσότερο στραμμένο προς τα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, πιο κοντά στο πρότυπο ACTUEL. Η εποχή όμως ολόκληρη μεταστράφηκε σε κάτι άλλο. Σ' εμάς στην Ελλάδα έφερε αυτά που έφερε, στη Νέα Υόρκη έφερε το λύκο της Wall Street. H εποχή αυτή στράφηκε περισσότερο προς την επιφάνεια, παρά προς τη βαθύτερη πλευρά των πραγμάτων. Ίσως σε αυτό οδηγεί η μαζικότητα, αλλά υπήρχε και παγκόσμια μία τάση προς την επιφάνεια. Αυτή την επιφάνεια εξέφρασε, και μετά τον Κωστόπουλο άλλαξε πάλι το ΚΛΙΚ, αλλά είναι δεδομένο ότι η εποχή ήθελε την επιφάνεια.
Λέγοντας ότι "έμπαινε στο παιχνίδι μία μεγάλη μάζα", εννοείται προφανώς ότι ένας μισθωτός - όσο απλοϊκό και αν είναι το παράδειγμα - μπορούσε να μπει σε μία αντιπροσωπία αυτοκινήτων και να πάρει καινούργιο αυτοκίνητο με δάνειο;
Ακριβώς αυτό εννοώ. Όλη αυτή η ευκολία όμως γινόταν με δανεικά. Και ξέρεις πολύ καλά πως όλοι λίγο ή πολύ παρασυρθήκαμε από αυτό. Δεν υπάρχει κανένας αναμάρτητος. Κάναμε υπερβολές. Αυτή ήταν η τάση της εποχής. Όταν ήμουν μικρότερος, υπήρχε η τάση για παράδειγμα, να φύγουμε από το υπέροχο νεοκλασικό που υπήρχε στην Αθήνα γιατί φάνταζε παλιατζούρα. Μας έκανε μάλιστα μεγάλη εντύπωση η πολυκατοικία. Γιατί είχε καλοριφέρ, γιατί είχε ασανσέρ, γιατί ήταν πιο σύγχρονη.
Θέλαμε να εκσυγχρονιστούμε δηλαδή...
Ναι. Με λάθος τρόπο όμως.
Τον Κωστόπουλο πώς τον γνωρίσατε;
Εκείνος δούλευε στη γραμματεία Νέας Γενειάς, στο υπουργείο Πολιτισμού όταν τον γνώρισα εγώ. Κάναμε παρέα αρκετό καιρό, συζητώντας για πολλά και διάφορα πράγματα. Παρόλα τα προβλήματα του χαρακτήρα του ήταν έξυπνος και με μεγάλη διάθεση να προχωρήσει. Μια μέρα έρχεται στο σπίτι μου και μου λέει 'παραιτήθηκα'. Αμέσως του απάντησα: 'προσλαμβάνεσαι', χωρίς δεύτερη σκέψη. Ήταν ένστικτο, ήταν και μοιραίο. Στην αρχή η σκέψη μου ήταν να τον χρησιμοποιήσω στο διαφημιστικό, όπου με κάποιο τρόπο μου φαινόταν ότι 'το είχε'. Καθίσαμε όμως και συζητήσαμε για τα έντυπα της εποχής και για το ότι ήταν η εποχή της εικόνας. Κουβέντα με την κουβέντα μας μπήκε η ιδέα να φτιάξουμε το ΚΛΙΚ τότε. Ο Πέτρος είχε την ικανότητα να αναλύει και να καταλαβαίνει τάσεις. Ήταν κατανοητό και στους δύο ότι ερχόταν μία άλλη εποχή. Γι' αυτό και το σύνθημα ήταν: ΚΛΙΚ: Το περιοδικό μιας νέας εποχής. Στόχος μας είναι να ξαναγίνει αυτό, γιατί ξαναέχουμε νέα εποχή. Κάναμε μεγάλες βόλτες στη Φιλοθέη - τότε έμενα στο Ψυχικό - και έτσι γεννήθηκε το περιοδικό.
Το ΚΛΙΚ κατάφερε να φτιάξει ένα ρεύμα... Το ρεύμα αυτό που πολλοί σήμερα ψέγουν, αναφερόμενοι στο επίπλάστο lifestyle που εισήγαν τα περιοδικά στα οποία είχε εμπλοκή ο Κωστόπουλος. Τι απαντάτε;
Αυτό ακριβώς ήταν. Έχουν δίκιο όσοι το λένε. Αυτό όμως ζητούσε ο κόσμος. Αλλιώς δεν θα πουλούσε. Αυτό ήταν το ζητούμενο εκείνης της εποχής. Μιας εποχής που έφερε και καταστροφές.
Παρά το γεγονός ότι στην πορεία ανέκυψαν προσωπικές ή επαγγελματικές διαφορές με τον Κωστόπουλο στην πορεία δεν σταματήσατε να λέτε ότι αυτό που έκανε ήταν επιτυχημένο. Τελικά ήταν πετυχημένη συνταγή η μεταξύ σας συνύπαρξη. Ο ίδιος είχε πει ότι "αν δεν γνώριζα τον Άρη ίσως να μην έκανα ποτέ περιοδικά και ίσως εκείνος να μην ξεκολλούσε από το κομμάτι των εκδόσεων που είχε μέχρι εκείνη τη στιγμή".
Δεν θα μπορούσα να πω ποτέ ότι δεν είναι ικανός ό,τι και αν συμβεί. Είχαμε μία κοινή πορεία, η οποία εξέφρασε - καλώς ή κακώς - το φαινόμενο αυτής της εποχής. Σε όλη την ιστορία των μέσων, υπήρχαν μόνο δύο πρόσωπα που αυτό που έκαναν τη δουλειά τους, έκανε τη δουλειά αυτή εντελώς προσωποποιημένη. Αυτά τα δύο πρόσωπα ήταν ο Πέτρος κι εγώ. Όλοι οι άλλοι εκδότες ήταν εκδότες που ενδιαφέρονταν κυρίως για άλλα πράγματα, παρά για το καθαρά εκδοτικό στοιχείο. Έβαζε τελείως τον εαυτό του μέσα σε όλο αυτό.
Ο ίδιος ο Κωστόπουλος είχε πει ότι είστε ο "τελευταίος πρίγκηπας του ελληνικού τύπου". Διάδοχος υπάρχει ή πιστεύετε ότι σαν τις εποχές που εσείς ζήσατε δεν θα ξαναέρθουν ποτέ ή τουλάχιστον πολύ δύσκολα;
Δεν ξέρω τι είμαι... Πάντως αυτές οι εποχές θα ξανάρθουν. Και θα φτιάξει και πάλι η εποχή νέους ήρωες. Όσους μπορέσουν να εκφράσουν σωστά αυτή την εποχή.
Πόσο ανάγκη έχουμε από ήρωες;
Εννοώ καινούργια πρότυπα που θα εκφράζουν κάτι θετικό. Στη ζωή μου προτίμησα να μην έχω πρότυπα θετικά και να λέω ' θέλω να γίνω σαν κι αυτόν'. Αντιθέτως προτίμησα να λέω 'δεν θέλω να γίνω σαν αυτόν'. Προτίμησα την άρνηση. Δεν μου έβγαινε ποτέ ως προσωπική διάθεση, εξαιτίας του θαυμασμού για κάτι να προσπαθήσω να γίνω σαν κι αυτό. Μου ήταν καλύτερη πυξίδα να αρνούμαι να γίνω αυτό που δεν μου άρεσε.
Μήπως το λάθος που κάνατε και τελικά οδήγησε στο λουκέτο, ήταν το γεγονός ότι ήσαστε πολύ ανοιχτός σε πράγματα και πρόσωπα;
Η πτώση μου ήταν βασισμένη σε δύο λάθη. Ένα πολύ μεγάλο που δεν θέλω να αναφέρω, δεν ήταν δικό μου. Δεν θέλω όμως να αναφερθώ σε αυτό. Το δικό μου, μικρότερο λάθος, ήταν ότι ξαναμπήκα στη διαδικασία να φτιάξω το 2003 το ΚΛΙΚ ως έντυπο, σε μία στιγμή που δεν είχα καμία διάθεση να φτιάξω περιοδικό. Ήταν ένα λάθος. Μπήκα χωρίς λόγο στο χώρο και το πλήρωσα.
Δεν μετανιώνω ωστόσο που υπήρξα ανοιχτός σε πρόσωπα και πράγματα. Καλά έκανα και έδωσα ευκαιρίες. Γνώριζα από την αρχή τι μπορούσε να συμβεί και τι περίμενα από τον καθένα. Μπαίνω σε κάθε παιχνίδι, γνωρίζοντας και τους κινδύνους. Ρίσκαρα, αλλά μ' αρέσει αυτό. Είναι και μέρος της ζωής το ρίσκο. Μία φορά δεν το μέτρησα καλά και το πλήρωσα.
Ο Κωστόπουλος είχε πει ότι δεν θέλατε να προσαρμοστείτε με τη νέα πραγματικότητα της διαπλοκής σε βαθμό που να έχει συνέπειες στη μεταξύ σας σχέση...
Δεν πήρα ποτέ μου πολιτικό χρήμα γιατί δεν ήθελα να υποχρεώνομαι σε κανέναν. Καταρχάς δεν εμπιστευόμουν από πολύ μικρός τους πολιτικούς και την πολιτική. Αυτό το παιχνίδι δεν μου ταίριαζε. Είναι κάτι που θα έπρεπε να το προσέχει κανείς. Η ζωή του πολιτικού είναι συνυφασμένη με το ψέμα. Το έχουμε δει. Είναι μέσα στη δουλειά του να λέει ψέμματα. Αυτό το πράγμα δεν μπορώ να το εμπιστευτώ και δεν θέλω λεφτά από αυτό. Δεν μ' αρέσουν ούτε κόμματα, ούτε οι πολιτικοί. Δεν έχω κάτι προσωπικό με τους ανθρώπους, απλά δεν θέλω να εμπλακώ με αυτό το πράγμα. Προτιμω να είμαι έξω από αυτό. Σεβόμουν τη δουλειά που μου άφησε ο πατέρας μου, ο οποίος είχε φτιάξει ένα μέλλον για 'μένα. Έβλεπα με πόσο σεβασμό έκανε αυτό που έκανε στη δουλειά του και πόσο σεβόταν τους πελάτες - αναγνώστες του. Προτιμούσα να σέβομαι κι εγώ αυτό το πράγμα. Και προτιμούσα να ζω από αυτό και όχι από κάτι άλλο. Αν ζούσα από κάτι άλλο θα το θεωρούσα προδοσία προς αυτούς που με διάβαζαν αλλά και προς τη μνήμη του πατέρα μου.
Θα μπορούσατε κι εσείς ίσως να έχετε πέντε σπίτια στη Ζυρίχη και άλλα πέντε στη Νέα Υόρκη....
Τι να τα κάνω; Δεν με ενδιαφέρουν. Εκείνο που μ' ενδιέφερε και μ' ενδιαφέρει πάντα, είναι να είμαι καλά με τον εαυτό μου. Αυτή την εποχή είμαι καλά με τον εαυτό μου.
Πώς είναι να έχετε ζήσει τόσο έντονες καταστάσεις και τώρα να βρίσκεστε έξω ουσιαστικά από όλα αυτά; Βλέπω ασχολείστε με τη διακόσμηση του σπιτιού σας κάποιες φορές... Πώς γεμίζετε το χρόνο σας; Γράφετε και ζωγραφίζετε απ' όσο γνωρίζω...
Μ' αρέσει η αισθητική γενικά. Με ό,τι μέσο έχω κάθε στιγμή για να το κάνω αυτό. Είναι η αγάπη προς το κάλος γενικά μία πορεία ζωής. Ήμουν υποχρεωμένος κατά ένα τρόπο. Όταν πηγαίναμε στο Παρίσι για τις κολεξιόν μου άρεσε να πηγαίνω στο Λούβρο και να χαζεύω τους πίνακες. Αυτή ήταν η διασκέδασή μου. Ας πούμε τα παλιά επαρχιακά σπίτια που έχουν μείνει είναι πολύ όμορφα. Χτισμένα με πολύ απλά υλικά, αλλά όμορφα. Κάπου εκεί, από το '50 και μετά χρησιμοποιήσαμε με λάθος τρόπο το τσιμέντο. Υπηρχε κοινωνική ανάγκη εκσυγχρονισμού με αποτέλεσμα να καταστραφεί ένα μεγάλο μέρος των επαρχιακών αυτών σπιτιών. Ο πολιτισμός είναι μεγάλη αξία της ζωής μας. Πολιτισμός δεν είναι μόνο η ιδεολογία ή κάποιο κόμμα. Πολιτισμός είναι και ένα κτίριο που θα δούμε στην πόλη μας. Ο ρόλος του τοπίου στη ζωή μας.
Μου ήταν χρήσιμο όλο αυτό το χρονικό διάστημα απουσίας. Έχω ανάγκη προσωπική να φεύγω από τα πάντα. Ήμουν και είμαι μοναχικός άνθρωπος γιατί έτσι καταλαβαίνω καλύτερα που βρίσκομαι, ανακαλύπτω τον εαυτό μου. Δεν μπορώ να βρω τον εαυτό μου μέσα από τη συνύπαρξη. Σ' αυτό το διάστημα των τελευταίων ετών, αναγκαστικά έφυγα από τα πάντα. Αγαπημένα και μη αγαπημένα. Και από τη δουλειά μου και από την οικογένειά μου. Από τα πάντα. Είναι μία αποτοξίνωση να μείνεις για ένα χρονικό διάστημα μακριά από την πίεση της καθημερινότητας.
Φαντάζομαι όμως ότι παρακολουθείτε τις εξελίξεις...
Τώρα ιδίως που ξαναμπαίνω στα πράγματα. Το ΚΛΙΚ θα ξεκινήσει τέλος Ιανουαρίου, αρχές Φεβρουαρίου. Ολοκληρώνεται το τεχνικό του μέρος. Μετά θα χρειαστεί ένας μήνας για να ρονταριστεί. Τέλος, θα πατήσουμε το κουμπί να ανέβει.
Να σας κάνω μία πολιτική ερώτηση; Έχετε πει ότι δεν ψηφίζετε. Γιατί;
Σπάνια. Από τα 14 μου χρόνια έχω την αντίληψη ότι το πολιτικό παιχνίδι είναι μία πορεία συμβιβασμών. Είναι γρανάζια η πολιτική ενός μεγαλύτερου μηχανισμού, παγκόσμιου. Το να ψηφίζω το έκανα λιγάκι συνειδητά κάποτε. Ήθελα ακόμα και σ' αυτό να είμαι έξω από το πολιτικό παιχνίδι για να μπορώ να γράφω χωρίς να επηρεάζομαι. Ήθελα να έχω το δικαίωμα να κρίνω πιο άνετα.
Σας στοίχισε η διάθεση για μοναχικότητα;
Όχι. Είναι απαραίτητο να έχουμε έναν προσωπικό ζωτικό χώρο για να μπορούμε να αναπνέουμε. Εκεί είναι το δράμα της προσωπικής μας ζωής. Έχουμε δύο τάσεις ταυτόχρονες και ίσως ισόποσες. Από τη μία η συντροφικότητα και η δημιουργία οικογένειας. Από την άλλη έχουμε και το ρημάδι το ένστικτο της αναπαραγωγής που μας λέει 'πήγαινε εδώ, πήγαινε εκεί'. Δεν μπορούμε να ησυχάσουμε εύκολα σε καμία κατάσταση. Παλιότερα παρόλο που ήθελα τη μοναχικότητά μου, με παρέσυρε η γοητεία του έρωτα για μια γυναίκα και η έννοια του ζεύγους μαζί της. Είναι μερικές γυναίκες που δεν σου φτάνει μια βραδιά, ένας μήνας μαζί τους. Θέλεις να εξαντλήσεις όλα τα δεδομένα που φέρνει αυτή η επαφή. Όσο γλυκιά όμως και αν είναι σου στερεί όλα τα υπόλοιπα. Αυτό είναι ένα πρόβλημα άλυτο. Εκτός αν βρούμε έναν τρόπο να καλύπτονται και οι δύο ανάγκες.
Σας λείπει κάτι; Η Μύκονος;
Αγαπούσα τη Μύκονο. Είχα το σπίτι εκεί, χάθηκε κάποια στιγμή, όμως πια δεν με νοιάζει τίποτα.
