«Επαναστατική στιγμή στην ιστορία της ιατρικής»
Επιστήμονες στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι για πρώτη φορά στον κόσμο μεταμόσχευσαν με επιτυχία όχι ένα αλλά δύο νεφρούς γενετικά τροποποιημένου χοίρου σε έναν άνθρωπο που ήταν εγκεφαλικά νεκρός.
Η μεταμόσχευση οργάνων ζώων σε ανθρώπους -γνωστή ως ξενομεταμόσχευση- υπόσχεται να αυξήσει τον αριθμό των διαθέσιμων οργάνων και έτσι να αποτρέψει χιλιάδες θανάτους που συμβαίνουν κάθε χρόνο σε ανθρώπους που βρίσκονται σε μακριές λίστες αναμονής για μεταμόσχευση, αλλά τελικά δεν προλαβαίνουν, καθώς η προσφορά δεν μπορεί να καλύψει έγκαιρα την ζήτηση των διαφόρων οργάνων.
Οι γιατροί, με επικεφαλής χειρούργο την καθηγήτρια Τζέιμι Λοκ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο αμερικανικό περιοδικό για μεταμοσχεύσεις «American Journal of Transplantation», ανέφεραν ότι οι νεφροί του χοίρου μετά την μεταμόσχευση στον άνθρωπο φίλτραραν το αίμα, παρήγαγαν ούρα και δεν απορρίφθηκαν άμεσα (μέσα στις επόμενες 77 ώρες). Είχε προηγηθεί η τροποποίηση και προσθήκη συνολικά δέκα γονιδίων, ώστε οι νεφροί του ζώου να γίνουν αποδεκτοί από το ανθρώπινο σώμα.
Οι πρώτες προσπάθειες γενετικής τροποποίησης των χοίρων, προκειμένου να μειωθεί η πιθανότητα απόρριψης των οργάνων τους από τους ανθρώπους, άρχισαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Καθώς οι πρόγονοι των ανθρώπων και των χοίρων διαχωρίστηκαν εξελικτικά πριν περίπου 80 εκατομμύρια χρόνια, είναι αναγκαίες διάφορες αλλαγές στο γονιδίωμα των χοίρων, έτσι ώστε να ξεπεραστούν οι βιολογικοί φραγμοί που δημιούργησε η εξέλιξη στην πορεία της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση απενεργοποιήθηκαν τέσσερα γονίδια του χοίρου, ενώ προστέθηκαν σε αυτόν έξι ανθρώπινα γονίδια.
Για «επαναστατική στιγμή στην ιστορία της ιατρικής που αντιπροσωπεύει μια μεταβολή παραδείγματος και αποτελεί σημαντικό ορόσημο στο πεδίο της ξενομεταμόσχευσης, η οποία συνιστά την καλύτερη λύση στην κρίση της έλλειψης οργάνων», έκανε λόγο η δρ Λοκ, διευθύντρια του Ολοκληρωμένου Ινστιτούτου Μεταμόσχευσης του Τμήματος Χειρουργικής του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα, το οποίο είναι πρωτοπόρο στις μεταμοσχεύσεις στις ΗΠΑ και διεθνώς. «Η νέα μελέτη παρέχει πρόσθετες γνώσεις που δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν με ζωικά μοντέλα και μας φέρνει πιο κοντά σε ένα μέλλον, στο οποίο η προσφορά οργάνων θα καλύπτει την τρομακτική ζήτηση», πρόσθεσε.
Έως τώρα νεφροί από γενετικά τροποποιημένους χοίρους είχαν δοκιμαστεί μόνο σε άλλα μεγάλα πειραματόζωα (πρωτεύοντα). Η ιατρική ομάδα ανακοίνωσε ότι η πειραματική μεταμόσχευση πληρούσε όλες τις προδιαγραφές για να θεωρηθεί κλινική δοκιμή φάσης 1. Η γενετική τροποποίηση του χοίρου από όπου ελήφθησαν οι ξενο-νεφροί (με την ονομασία UKidney) για μεταμόσχευση στον άνθρωπο, έγινε από την εταιρεία Revivicor, θυγατρική της United Therapeutics Corp.
Ο λήπτης ήταν ο 57χρονος Τζιμ Πάρσονς, ο οποίος υπήρξε υποψήφιος δωρητής οργάνων όσο ζούσε, αλλά τα όργανά του δεν ήταν κατάλληλα για δωρεά. Η οικογένειά του έδωσε την άδεια να διατηρηθεί το εγκεφαλικά νεκρό σώμα του σε μηχανική υποστήριξη, προκειμένου να γίνει η δοκιμαστική μεταμόσχευση των νεφρών του χοίρου, μετά την αφαίρεση των δικών του οργάνων.
Η διάρκεια ζωής των χοίρων είναι συνήθως τα 30 έτη, ενώ έχουν όργανα παρόμοιου μεγέθους με τα ανθρώπινα, συνεπώς μπορούν να αξιοποιηθούν ευρύτερα στις μεταμοσχεύσεις. Χρειάζονται πάντως πρόσθετες έρευνες και δοκιμές προτού η ξενομεταμόσχευση αξιοποιηθεί για να αντιμετωπιστεί η τωρινή έλλειψη οργάνων. Μένει να επιβεβαιωθεί ότι ένας νεφρός χοίρου μπορεί να γίνει ανεκτός στο περιβάλλον του ανθρώπινου οργανισμού, καθώς ένας μεταμοσχευμένος νεφρός είναι άκρως ευαίσθητος στο νέο περιβάλλον του. Για παράδειγμα, οι χοίροι έχουν χαμηλότερη αρτηριακή πίεση σε σχέση με τους ανθρώπους.
Η πρώτη δοκιμή σε ανθρώπους πήγε πάντως κατ' αρχήν καλά και στην χειρουργική επέμβαση δεν υπήρξαν επιπλοκές όπως σοβαρή αιμορραγία. Μέσα σε 23 μόνο λεπτά ο ένας μεταμοσχευμένος νεφρός του χοίρου άρχισε να παράγει ανθρώπινα ούρα, αλλά ο άλλος σε πολύ μικρότερο βαθμό, χωρίς οι επιστήμονες να ξέρουν γιατί υπήρξε αυτή η διαφορά ανάμεσα στα δύο όργανα. Λόγω του ότι το πείραμα τερματίστηκε μετά από περίπου τρεις μέρες, οι ερευνητές δεν μπορούν επίσης να είναι βέβαιοι κατά πόσο σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου - εβδομάδων ή μηνών - θα υπήρχε απόρριψη των ζωικών νεφρών.
Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από σοβαρή νεφρική ανεπάρκεια και χρειάζονται μεταμόσχευση, καθώς για πολλούς η αιμοδιάλυση αποτελεί μια προσωρινή λύση. Όμως η αναμονή στη λίστα των μεταμοσχεύσεων μπορεί να είναι από πέντε έως δέκα χρόνια, με συνέπεια αρκετοί νεφροπαθείς (το 5% έως 15% ετησίως) να πεθαίνουν στο μεταξύ. Η έως τώρα εμπειρία των μεταμοσχεύσεων έχει δείξει ότι οι λήπτες νεφρού ζουν περισσότερα χρόνια και έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής από εκείνους σε αιμοκάθαρση (μόνο το 35% των τελευταίων έχουν οκταετή επιβίωση). Από την άλλη, ένα μόσχευμα νεφρού δουλεύει καλά στο 95% των περιπτώσεων, θεραπεύοντας έτσι τη νεφρική νόσο τελικού σταδίου.
Η πρώτη πειραματική μεταμόσχευση νεφρών χιμπατζή σε 13 ασθενείς με νεφρική νόσο τελικού σταδίου είχε γίνει το 1963-64 στις ΗΠΑ, σε μια εποχή που δεν ήταν διαθέσιμη ακόμη η χρόνια αιμοκάθαρση. Παρά τη στενή γενετική συγγένεια χιμπατζήδων και ανθρώπων, κανένας ασθενής δεν έζησε πάνω από εννέα μήνες και σχεδόν όλοι πέθαναν σε λίγες εβδομάδες. Η ιδέα ότι οι χοίροι θα είναι καλύτερη λύση από τους χιμπατζήδες πρωτοεμφανίστηκε στη δεκαετία του 1980.
Το 1954 είχε προηγηθεί η πρώτη επιτυχής μεταμόσχευση νεφρού από άνθρωπο σε άνθρωπο, ανάμεσα σε δύο δίδυμους. Το μεταμοσχευμένο νεφρό λειτούργησε για οκτώ χρόνια. Το 1962 έγινε, με τη βοήθεια ανοσοκαταστολής, η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού ανάμεσα σε μη γενετικά συγγενείς ασθενείς.
