Στα δάση του εθνικού δρυμού της Βάλια Κάλντα, τα μοιρασμένα ανάμεσα στη σκιά, το φως και το όνειρο, ο περιηγητής συναντά κάθε τόσο θαύματα της φύσης, καλά κρυμμένα στους αμύητους. Σαλαμάνδρες με έντονα χρώματα, μικροσκοπικούς "δράκους" και σαρκοφάγα φυτά.
Συναντά ...το κώνειο του Σωκράτη κι ευθυτενή δέντρα, που ψηλώνοντας λαίμαργα για να βρουν φως, είδαν τα χρόνια να μετατρέπονται σε αιώνες. Ορχιδέες, κόκκινη και μαύρη πεύκη, δέντρα που χτυπήθηκαν απ' τον κεραυνό και οι ασημένιοι κορμοί τους στέκουν όρθιοι σαν μοναχικά γλυπτά μέσα σε καταπράσινες εκτάσεις με νερά, που θυμίζουν τις Άλπεις -και τις ξεπερνούν σε ομορφιά.
Εκεί, η άνοιξη έρχεται αργά -τα χιόνια λιώνουν αργά- και έτσι, μέσα στον Ιούλιο, την ώρα που οι πόλεις "καίγονται" στη ζέστη, η φύση είναι ανοιξιάτικη, γεμάτη λουλούδια κάθε χρώματος. Η θερμοκρασία, χαμηλή ακόμη, απαιτεί τουλάχιστον μια ελαφριά ζακέτα μέσα στο καταμεσήμερο.
Ανηφορίσαμε προς τον πυρήνα του δρυμού με τζιπ 4Χ4, έχοντας ως αφετηρία το γραφικό χωριό Κρανιά Γρεβενών, με τους φιλόξενους κατοίκους.
Μετά από μια στάση στην τοποθεσία "Μπάλτσες", όπου είχαμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά τους αλπικούς τρίτωνες, ιδιαίτερα αμφίβια, που μοιάζουν με μικροσκοπικούς δράκους και κολυμπούν σαν κροκόδειλοι (βλ.ξεχωριστό τηλεγράφημα του ΑΠΕ-ΜΠΕ με αριθμό θέματος 14288001), συνεχίσαμε την πορεία μας προς τον πυρήνα του Δρυμού, διανύοντας μια μαγευτική διαδρομή, μέσα από αρχαία δάση κωνοφόρων, μαύρη πεύκη, ελάτη κι οξιές.
Η συνολική έκταση του Δρυμού προσεγγίζει τα 70.000 στρέμματα από τα οποία τα 33.000 αποτελούν τον πυρήνα.
Χιλιάδες στρέμματα ανείπωτης ομορφιάς. Το όνομα του δρυμού -"Βάλια Κάλντα"- σημαίνει στα βλάχικα "Ζεστή Κοιλάδα", αλλά ο περιηγητής που θα σταματήσει για λίγο σε κάποια από τις πέτρινες βρύσες καθ' οδόν, συνειδητοποιεί αμέσως ότι το όνομα δόθηκε κατ' ευφημισμόν: το νερό στις βρύσες, ακόμη και στα ρηχά ρυάκια, είναι παγωμένο, παρότι Ιούλιος.
"Κλείστε τα μάτια σας για δέκα δευτερόλεπτα"
"Κλείστε τα μάτια σας για δέκα δευτερόλεπτα", μας προτρέπει ο οικοξεναγός και δασοπόνος Απόστολος Διανέλλος, όταν τελικά κατεβαίνουνε από τα τζιπ για το δεύτερο μέρος της περιήγησης. Μέσα σε αυτά τα δέκα δευτερόλεπτα, που η όραση παραχωρεί την κυριαρχία της στην ακοή και στην όσφρηση, το δάσος γεμίζει ήχους και μυρωδιές. Κελαηδίσματα και φτερουγίσματα, ήχους τζιτζικιών, το θρόισμα δισεκατομμυρίων φύλλων, συνεχές και σχεδόν μπάσο, το κελάρυσμα κρυμμένων ρυακιών με άγριες πέστροφες, άρωμα πεύκων, υγρού χώματος και λουλουδιών.
Η ορχιδέα των Βλάχων...
Σταματάμε σε ένα σημείο όπου μια μικρή "ομήγυρη" αγριοφραουλιών επιδεικνύει τους κατακόκκινους καρπούς της δίπλα σε μια μοβ ορχιδέα. Οι άγριες ορχιδέες δεν είναι σπάνιες στη Βάλια Κάλντα. Στην ευρύτερη περιοχή του Δρυμού έχουν καταγραφεί περίπου 60-65 είδη και υποείδη, μεταξύ των οποίων η κενταύρεια η βλαχόρειος (Centaurea vlachorum), ενδημικό είδος στην περιοχή, που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν των Βλάχων.
...κι ένα "σαρκοφάγο" φυτό
Στη σκιά των βράχων του δάσους, δίπλα σε ένα ρυάκι, ο Απόστολος -που έχει γράψει και ένα εγχειρίδιο επιβίωσης στην άγρια φύση της Πίνδου- μας δείχνει ένα χαριτωμένο ανθισμένο φυτό, μια πόα για την ακρίβεια, που παρά την κομψή ομορφιά της, αποτελεί θανάσιμη παγίδα για τα έντομα.
Η Pinguicula crystallina hirtiflora επιβιώνει καταναλώνοντας μικρά έντομα, είναι εν ολίγοις "σαρκοφάγος" ή ορθότερα εντομοφάγος. Η Pinguicula, που προστατεύεται από την Οδηγία 92/43 και τη Σύμβαση της Βέρνης, ανθίζει από τον Απρίλιο μέχρι και το Σεπτέμβριο και οι βλεννώδεις και εξαιρετικά κολλώδεις ουσίες που παράγει, γίνονται θανάσιμη παγίδα για όσα έντομα θα προσελκύσει στα φύλλα της. Τα οξέα και τα πεπτικά ένζυμα που εκκρίνει το φυτό, αποσυνθέτουν σιγά-σιγά τα παγιδευμένα έντομα και απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά...
Το κώνειο του Σωκράτη και το σωτήριο τρέξιμο
"Τι λέτε ότι είναι αυτό;" ρωτάει ο Απόστολος, δείχνοντάς μας ένα φυτό γύρω στο ενάμιση μέτρο, που μοιάζει με αραιό θάμνο. "Ε λοιπόν, είναι κώνειο", δίνει τελικά την απάντηση, "κώνειον το στικτόν, επιστημονικά Conium maculatum, από αυτό πέθανε ο Σωκράτης!".
Το αγγίζουμε; "Αγγίξτε το, η κατάποση κάνει το κακό", μας λέει. Ο θάνατος που προκαλείται από κώνειο είναι ανώδυνος, αλλά αγωνιώδης. Αυτός που θα το καταπιεί χάνει τις μυϊκές του δυνάμεις, οι περιφερειακές αισθήσεις του αμβλύνονται και αρχίζει να νιώθει σπασμούς, πριν τελικά έρθει ο ύπνος, η εγκεφαλική νάρκη και ο θάνατος.
"Κι αν δεν έχουμε αντίδοτο;" ρωτάμε. "Αρχίζετε να τρέχετε!", μας απαντά γελώντας, εξηγώντας ότι ένα από τα αντίδοτα του κώνειου θεωρείται ότι είναι η κίνηση -αν αυτός που το έχει πάρει αρχίσει να τρέχει ή να κινείται έντονα, το δηλητήριο ατονεί. Γι΄ αυτό και λέγεται πως όσους καταδίκαζαν σε θάνατο με κώνειο, τους έδεναν!
Ένα φαρμακείο στο δάσος και τα τόξα των αρχαίων Αθηναίων
Καθώς προχωράμε ανάμεσα σε πανύψηλα δέντρα μαύρης πεύκης χωρίς κλαδιά στο μεγαλύτερο μήκος τους -ο αιώνιος αγώνας τους να βρουν φως μέσα στο πυκνό δάσος τα έκανε να ψηλώσουν γρήγορα, δίνοντας όλη τη δύναμή τους στην ανάπτυξη σε ύψος- ο Απόστολος μας εξοικειώνει με το κρυμμένο στους αμύητους "φαρμακείο" των δασών της Βάλια Κάλντα.
Μας μιλάει για τον ίταμο ή ραγοφόρο τάξο, που το εκχύλισμα των φύλλων του χρησιμοποιείται για αντικαρκινικά φάρμακα, αλλά και που το ελαστικό και ταυτόχρονα σκληρό του ξύλο λέγεται πως το έκανε ιδανικό για την κατασκευή των τόξων των αρχαίων Αθηναίων και Σπαρτιατών, αλλά και των Βρετανών στο μεσαίωνα.
Για τα είδη της πανέμορφης δακτυλίτιδας, που φύονται εκεί, μεταξύ των οποίων και η δηλητηριώδης digitalis grandiflora, η οποία στη σωστή δοσολογία έχει ισχυρές καρδιοτονωτικές ιδιότητες και όχι μόνο.
Για τους καρπούς της αγριοτριανταφυλλιάς, που όπως λέει, δεν πρέπει να λείπουν από κανένα σπίτι, καθώς το αφέψημα που φτιάχνεται από αυτούς θεωρείται ιδανικό τονωτικό σε λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος, στο συνάχι, την ατονία, την ανορεξία και τη δυσπεψία, ενώ βοηθά και στην καταπολέμηση της διάρροιας.
Το πυξάρι και η πυξίδα
'Αφθονα στον δρυμό είναι και τα πυξάρια, αυτοί οι καταπράσινοι αειθαλείς θάμνοι, που η καλλωπιστική τους αξία τούς έχει εξασφαλίσει μια θέση σε πολλούς κήπους. Αν το πυξάρι είναι γνωστό λόγω της ευρείας χρήσης του, ίσως δεν είναι ευρέως γνωστή η μακραίωνη σχέση του με τις ...πυξίδες. Η λέξη πυξίδα προέρχεται από τον πύξο, δηλαδή το ξύλο που παράγεται από τα πυξάρια, το οποίο οι αρχαίοι Ελληνες χρησιμοποιούσαν για να κατασκευάσουν τα ξύλινα κουτιά των πυξίδων!
Στη Βάλια Κάλντα απαντάται και η όμορφη κόκκινη πεύκη, περίπου 57 άτομα, όπως λέει ο Απόστολος, που υψώνονται ανέγγιχτα στο νοτιότερο άκρο της Νότιας Βαλκανικής. Ο δρυμός της Βάλια Κάλντα μοιάζει πραγματικά με μαγικό δάσος, που η συνοχή του διακόπτεται μόνο από πανέμορφα αλπικά λιβάδια και ρέματα με κρυστάλλινα νερά.
Η ομορφιά του κόβει την ανάσα. Και η φύση εκεί είναι ακόμη τόσο άγρια, που όταν αποφασίσει να ...θυμώσει, αλλάζει το τοπίο σε μια νύχτα.
Αυτό συνέβη με τις βίαιες πλημμύρες λίγα χρόνια πριν -ίσως τις χειρότερες των τελευταίων 100 ετών, όπως λένε οι ντόπιοι, κρίνοντας από το ότι οι χείμαρροι παρέσυραν δέντρα με ηλικία ενός αιώνα. Πλημμύρες που σε ένα βράδυ "έσβησαν" τα έργα χρόνων των ανθρώπων (μικρές γέφυρες και έργα απομάκρυνσης των ομβρίων).
Το δάσος αλλάζει, η μαύρη πεύκη δίνει σιγά-σιγά τη θέση της σε έλατα. Και παρότι αλλάζει διαρκώς, παραμένει αρχαίο. 'Ενας από τους σημαντικότερους άγριους τόπους της Ελλάδας, εκεί όπου ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ξαφνικά το αληθινό του μέγεθος.
