Της Χρύσας Τσιώτση
Εντυπωσιακή είναι στις μέρες μας η ανάπτυξη του ελεύθερου λογισμικού ή λογισμικού ανοικτού κώδικα. Η διάδοση του ελεύθερου λογισμικού στηρίζεται στην καθιέρωση του Διαδικτύου. Από την άλλη πλευρά και η ανάπτυξη του Διαδικτύου βασίζεται κατά κύριο λόγο στο λογισμικό αυτό, οπότε ελεύθερο λογισμικό και Διαδίκτυο συνδέονται με μία αμφίδρομη σχέση.
Το ελεύθερο λογισμικό, τόσο με τη μορφή πηγαίου κώδικα όσο και με τη μορφή εκτελέσιμου κώδικα προστατεύεται με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία 91/250/EC, η νομική προστασία των προγραμμάτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών καθιέρωσε την αρχή σύμφωνα με την οποία, τα προγράμματα πρέπει να προστατεύονται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σαν λογοτεχνικά έργα κατά την έννοια της σύμβασης της Βέρνης-Παρισίου 1971.
Προστατεύεται επίσης, η μορφή της έκφρασης ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, ωστόσο, οι ιδέες και αρχές στις οποίες βασίζεται το πρόγραμμα του υπολογιστή δεν προστατεύονται.
Με την προαναφερθείσα οδηγία καθιερώνονται πνευματικά δικαιώματα αναπαραγωγής του προγράμματος, η δυνατότητα μετάφρασης, προσαρμογής, διαρρύθμισης ή οποιασδήποτε άλλης τροποποιήσης του προγράμματος ή/και η δυνατότητα διανομής του προγράμματος στο κοινό.
Με το ελεύθερο λογισμικό κατοχυρώνεται η ανεξάρτητη από τους κατασκευαστές διάδοση ενός λογισμικού σε μεγάλη κλίμακα με χαμηλό κόστος απόκτησης και αναβαθμίσεων και διευκολύνεται η ανάπτυξη της τεχνογνωσίας και εν γένει της καινοτομίας.
Η κινητοποίηση του ελεύθερου λογισμικού ξεκίνησε με την αντίδραση του R. Stalman ο οποίος είχε επαναλαμβανόμενες βλάβες στον εκτυπωτή του και η εταιρία κατασκευής του εκτυπωτή αρνήθηκε να του δώσει τον πηγαίο κώδικα προκειμένου να μπορέσει να επισκευάσει τον εκτυπωτή.Ο Stalman δημιούργησε την FSF (Free Software Foundation), η οποία ανέδειξε την ελευθερία πρόσβασης στον κώδικα σε καθιερωμένη αρχή.
Σύμφωνα με τον ορισμό του Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού (Free Software Foundation) :
"Το ελεύθερο λογισμικό πραγματεύεται την ελευθερία των χρηστών να το τρέξουν, να το αντιγράψουν, να το διανείμουν, να το μελετήσουν, να το αλλάξουν και να το βελτιώσουν. Ακριβέστερα, αναφέρεται σε τέσσερα είδη ελευθερίας για τους χρήστες του λογισμικού:
1.Η ελευθερία να εκτελεστεί το πρόγραμμα, για οποιοδήποτε σκοπό .
2.Η ελευθερία να μελετηθεί το πώς λειτουργεί το πρόγραμμα και να προσαρμοστεί στις ανάγκες των χρηστών . Η πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα είναι μια προϋπόθεση για αυτό.
3.Η ελευθερία να αναδιανεμηθούν αντίγραφα ώστε να ωφελούνται και οι γείτονές μας.
4.Η ελευθερία να βελτιωθεί το πρόγραμμα και να εκδοθούν οι τροποποιήσεις στο κοινό έτσι, ώστε ολόκληρη η κοινότητα να ωφελείται. Η πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα είναι επίσης μια προϋπόθεση για αυτό.
Ένα πρόγραμμα χαρακτηρίζεται ως ελεύθερο λογισμικό αν οι χρήστες έχουν όλες αυτές τις ελευθερίες."
Η FSF δημιούργησε την GNU GPL (GNU General Public License), άδεια ελεύθερου λογισμικού, η οποία είναι πολύ διαδεδομένη στις μέρες μας. Μέχρι τώρα, η γενική δημόσια άδεια GNU (GPL) είναι η πιο κυρίαρχη άδεια του λογισμικού Ανοικτού Κώδικα.
Γενικά, υπάρχει νομικός προβληματισμός σχετικά με το ελεύθερο λογισμικό ή λογισμικό ανοικτού κώδικα και την προστασία των σχετικών πνευματικών δικαιωμάτων. Για παράδειγμα, υπήρξε πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δυνατότητα προστασίας του λογισμικού με άδειες ευρεσιτεχνίας, την οποία όμως τελικά απέρριψε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Είναι γεγονός ότι υπάρχει μία σύγχυση για το αν η χρήση ελεύθερου λογισμικού αντιβαίνει στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Υπάρχει εξάλλου ο όρος του copyleft σε αντιδιαστολή με τον γνωστό σε όλους όρο copyright.
Έτσι, όσον αφορά στην άδεια δημόσιας χρήσης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (στα Αγγλικά: EUPL, ήτοι European Union Public License) είναι η πρώτη Ευρωπαϊκή Άδεια Ελεύθερου/Ανοικτού Λογισμικού - Μπορείτε να διαβάσετε σχετικά εδώ.
Η άδεια EUPL δημιουργήθηκε και εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και είναι διαθέσιμη στις 22 επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει την ίδια εγκυρότητα σε κάθε μια από αυτές.
Η τελευταία έκδοσή της (EUPL v.1.1) εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 9 Ιανουαρίου 2009.
Η EUPL είναι άδεια copyleft και συνεπάγεται την υποχρέωση αναπαραγωγής του λογισμικού βάσει των όρων της άδειας. Η άδεια ισχύει για κάθε λογισμικό που καθίσταται διαθέσιμο βάσει των όρων της. Διαθέσιμο καθίσταται το πρωτότυπο έργο όταν ο χορηγός της άδειας έχει θέσει την ακόλουθη υποσημείωση μετά την ανακοίνωση για τα πνευματικά δικαιώματα στο πρωτότυπου έργου :
"Αδειοδοτείται υπό τους όρους της EUPL"
ή έχει διατυπώσει διαφορετικά την πρόθεσή του να χορηγήσει άδεια υπό τους όρους της EUPL.
Η επιλογή της άδειας είναι σκόπιμο να αναφέρεται όπου περιέχεται το λογισμικό. Ο πηγαίος κώδικας πρέπει να παραπέμπει στην άδεια ή να την περιέχει.
Λογισμικό που διανέμεται βάσει της EUPL διανέμεται «ΩΣ ΕΧΕΙ», εκτός εάν υφίσταται άλλη έγγραφη συμφωνία.
Γενικά, αυτός ο όρος (ρήτρα), ήτοι το copyleft σημαίνει ότι επιτρέπεται η διανομή του έργου και των τροποποιήσεων του με την ίδια άδεια, οπότε τόσο ο πηγαίος κώδικας όσο και ο εκτελέσιμος κώδικας του έργου παραμένει σε κάθε περίπτωση προσβάσιμος. Με τη ρήτρα copyleft αποφεύγεται η ιδιοποίηση του έργου από τρίτους, οι οποίοι θα μπορούσαν να το οικειοποιηθούν ως δικό τους έργο.
Κατά την άποψη της γράφουσας, η θεωρία ότι το ελεύθερο λογισμικό ή λογισμικό ανοικτού κώδικα υπονομεύει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και δεν προάγει την τεχνογνωσία και καινοτομία είναι εσφαλμένη. Απλά, όσον αφορά στα πνευματικά δικαιώματα ισχύουν τα εξής: Αντίθετα, με τους προμηθευτές ιδιόκτητου λογισμικού, οι προμηθευτές ανοικτού κώδικα δεν παρέχουν εγγυήσεις ή αποζημίωση στην περίπτωση παραβίασης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Ειδικά τώρα όσον αφορά στην ανάπτυξη της τεχνογνωσίας και καινοτομίας, ο ανοικτός κώδικας ανέπτυξε τον Apache Web Server που χρησιμοποιείται για να «τρέξει» την πλειοψηφία των Web Servers στον κόσμο ή το BIND, μία βάση για ονόματα διαδικτυακών ιστότοπων αντί IP διευθύνσεων για τον εντοπισμό των ιστότοπων, οπότε η συνεισφορά του ελεύθερου λογισμικού στην ανάπτυξη της σχετικής τεχνογνωσίας και καινοτομίας είναι αδιαμφισβήτητη.
Γενικά για να διανεμηθεί ένα λογισμικό ως ελεύθερο θα πρέπει να υπάρχουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και αυτό να καθίσταται γνωστό. Έπειτα, η χορηγηθείσα άδεια διευκρινίζει τους όρους διανομής του λογισμικού.
Θα έλεγε κανείς ότι όσον αφορά την εκμετάλλευση του λογισμικού αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τρόπους, είτε δηλαδή με τη χορήγηση άδειας με την οποία διασφαλίζεται η κλασσική προστασία που συνεπάγεται η αποκλειστικότητα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας με την παραχώρηση γενικά μόνο δικαιωμάτων χρήσης είτε με τη χορήγηση άδειας ελεύθερου λογισμικού, με την οποία παραχωρούνται μεγαλύτερα δικαιώματα.
