Δυστυχώς, στη σύγχρονη Ευρώπη το περιβάλλον απειλείται βιαίως από τη ρύπανση με συνέπεια τη γένεση σοβαρών κινδύνων για την υγεία, καθώς παράλληλα στις τελευταίες δεκαετίες σημειώνεται εξαιρετικά ανησυχητική απώλεια της βιοποικιλότητας.
Για να προληφθούν και να αποκατασταθούν – στο μέτρο του εφικτού – οι περιβαλλοντικές λοιπόν ζημίες, η Ελλάδα διαθέτει στο οπλοστάσιο της μια κοινοτική οδηγία – τομή στη διαχείριση περιβαλλοντικών επιβλαβών πρακτικών.
Η οδηγία αυτή θεμελιώνεται πάνω στην αρχή "Ο ρυπαίνων πληρώνει", ως ειδικότερη εκδήλωση της αρχής της αειφόρου ανάπτυξης και επιπλέον, εισάγει την έννοια της οικονομικής ευθύνης εκείνου του φορέα εκμετάλλευσης, η δραστηριότητα του οποίου επέφερε την περιβαλλοντική ζημιά ή τον άμεσο κίνδυνο επέλευσής της.
Είναι ευνόητο ότι η οικονομική αυτή ευθύνη με την οποία βαρύνεται ο ρυπαίνων, λειτουργεί σαν κίνητρο ανάπτυξης δράσεων και υιοθέτησης πρακτικών που στοχεύουν στη μείωση των κινδύνων περιβαλλοντικής ζημίας. Ο ρυπαίνων υποχρεώνεται πλέον να λογοδοτήσει ενώπιον των αρμόδιων αρχών για αυτές του τις ενέργειες που διαταράσσουν το οικοσύστημα και επιδρούν αρνητικά στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον.
Αρχικά, χρήσιμη θα ήταν μια ιστορική ανασκόπηση μερικών σοβαρών περιβαλλοντικών ατυχημάτων στην Ευρώπη που αφύπνισαν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 1976 στο Σεβέζο της Ιταλίας από το εργοστάσιο Χημικής Βιομηχανίας ICMESΑ, 2 κιλά διοξίνης και οργανικές ενώσεις διέφυγαν στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα την έκδοση ειδικής οδηγίας για περιπτώσεις μεγάλων βιομηχανικών ατυχημάτων.
Το 1998, στο Aznalcollar της Ισπανίας το φράγμα υποδοχής απορριμμάτων σε εργοστάσιο εξόρυξης μετάλλων έσπασε με συνέπεια τη μόλυνση 45000 στρεμμάτων από λασπολύματα. Το 1999, στη Βρετανία το πετρελαιοφόρο “Erica” κόπηκε στα 2 με επακόλουθο τον σχηματισμό μιας τεράστιας πετρελαιοκηλίδας και σημαντικές ζημιές στη χλωρίδα, την πανίδα, την αλιεία και τον τουρισμό της περιοχής. 300000 πτηνά βρήκαν τον θάνατο!
Και τώρα, πιο συγκεκριμένα για την οδηγία.
Η οδηγία εκτελείται σε κάθε περίπτωση, δεν καλύπτει όμως τις περιβαλλοντικές ζημίες σε ένοπλες συγκρούσεις, εμφυλίους πολέμους και σε φυσικά φαινόμενα εξαιρετικού χαρακτήρα. Ακόμη, υπογραμμίζει την αναγκαιότητα προληπτικών μέτρων είτε από τον ίδιο το φορέα εκμετάλλευσης είτε από την αρμόδια αρχή.
Επιπρόσθετα, ως υψίστης σημασίας ζήτημα προκρίνεται και η δράση αποκατάστασης των ζημιών. Η αρμόδια αρχή δύναται να απαιτήσει από τον φορέα εκμετάλλευσης/ ρυπαίνοντα μέτρα αποκατάστασης και να δώσει εντολές σχετικά με αυτά, αλλά και να προβεί η ίδια σε αυτά. Όσον αφορά το κόστος πρόληψης και αποκατάστασης, αυτό το επωμίζεται ο φορέας εκμετάλλευσης. Ακόμη και στην περίπτωση που η αρμόδια αρχή ανέλαβε τα μέτρα, το κόστος αυτών ανακτάται από το φορέα.
Συμπερασματικά, η πρωτοβουλία αυτή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναδεικνύει την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας, επιστρατεύοντας το μηχανισμό πρόληψης και αποκατάστασης. Ιδιαιτέρως σημαντικό είναι πως αυτός που επιβαρύνεται με το κόστος είναι ο φορέας εκμετάλλευσης, ο οποίος μπροστά στο ενδεχόμενο να βρεθεί έκθετος σε οικονομικές ευθύνες, αναγκάζεται να υιοθετήσει πιο ασφαλείς για το περιβάλλον πρακτικές.
Με δεδομένο ότι το περιβάλλον είναι μια καθολική έννοια και μια πραγματικότητα που αφορά όλους τους ανθρώπους, η προστασία του δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε εθνικό επίπεδο και με την οδηγία αυτή προτάσσεται η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών.
Αξιολογώντας όμως την οδηγία, γρήγορα αντιλαμβάνεται κανείς πως ούτε όλες οι περιβαλλοντικές ζημίες αποκαθίστανται μέσω του μηχανισμού ευθύνης, πως ούτε ο ποσοτικός προσδιορισμός της ζημίας είναι εύκολος και τέλος, πως η απόδειξη των ρυπαντών είναι αρκετά δυσχερής.
Εν κατακλείδι, ελάχιστα διαθέσιμα στοιχεία έχουν καταγραφεί σχετικά με την αποτελεσματικότητα της οδηγίας, καθώς παρατηρείται και καθυστέρηση εφαρμογής της οδηγίας από τα επίσημα νομικά όργανα στην Ελλάδα λόγω των υφιστάμενων νομικών πλαισίων, των αυστηρών τεχνικών απαιτήσεων και του ρευστού περιθωρίου διακριτικής ευχέρειας. Μέχρι λοιπόν πράγματι να πληρώσει ο ρυπαίνων, την πληρώνουμε όλοι οι υπόλοιποι!
Η Ιωάννα Μπαλτά είναι Φοιτήτρια Νομικής
