Στη Νέα Ζηλανδία υπάρχουν ίχνη ενός τεράστιου τσουνάμι, το οποίο ήταν ένα από τα δύο που έπληξαν και μεταμόρφωσαν την κοινωνία των ιθαγενών Μαορί το 15ο αιώνα. Το καταστροφικό κύμα κατέστρεψε τους παράκτιους οικισμούς και την παραγωγή τροφίμων και οδήγησε σε κοινωνικές αλλαγές, όπως την κατασκευή οχυρών και τη μεταστροφή προς μια κοινωνία πολεμιστών.
"Ήταν μια ενστικτώδης αντίδραση για να προστατευτούν οι εναπομείναντες πόροι. Εν τέλει, η κοινωνία τους απέκτησε πολεμικό χαρακτήρα", λέει ο Τζέιμς Γκοφ, γεωλόγος τσουνάμι σε πανεπιστήμιο της Αυστραλίας.
Το πρώτο τσουνάμι που έπληξε τους Μαορί προκλήθηκε από ένα σεισμό στα μέσα του 15ου αιώνα. Σύντομα, ακολούθησε άλλο ένα τεράστιο κύμα που δημιουργήθηκε από το ξύπνημα του ηφαιστείου Κουβάε.
Ο σεισμός και το καταστροφικό τσουνάμι του 2004 στην Ινδονησία, που κόστισαν 280.000 ζωές, έφεραν τους κινδύνους των τεράστιων κυμάτων στο επίκεντρο της προσοχής. Καθώς οι ειδικοί μελετούν τα τσουνάμι του παρελθόντος για να κατανοήσουν αυτά της εποχής μας, βλέπουν ότι υπάρχει μια σύνδεση των καταστροφικών αυτών κυμάτων με κοινωνικές αλλαγές στην ανθρώπινη ιστορία.
Ευάλωτα νησιά
Οι θρύλοι και η γραπτή ιστορία της Δύσης αποτελούν σαφή απόδειξη των συνεπειών από χτυπήματα τσουνάμι στη Μεσόγειο. Ένα πελώριο κύμα κατέστρεψε το Μινωικό πολιτισμό στην Κρήτη το 1600 π.Χ. Το ίδιο τσουνάμι ίσως ευθύνεται για το μύθο της Ατλαντίδος, του πράσινου νησιού που βυθίστηκε στον ωκεανό. Πιο πρόσφατα, το 1755, ένα τσουνάμι κατέστρεψε τη Λισσαβώνα της Πορτογαλίας, που ήταν η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Ευρώπης εκείνη την εποχή. Η καταστροφή αυτή επηρέασε φιλοσόφους και συγγραφείς από τον Καντ έως τον Βολταίρο.
Ωστόσο, τα νησιά είναι πολύ πιο ευάλωτα στα τσουνάμι από τους παράλιους οικισμούς.
"Το νησί αποκόπτεται τελείως από τον έξω κόσμο", λέει ο Ούρι Τεν Μπρινκ, γεωλόγος από τη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ. "Το νησί χρειάζεται και περισσότερο χρονικό διάστημα να επανέλθει στην πρότερη κατάσταση". Μιας και ένα νησί είναι εκτεθειμένο από όλες του τις πλευρές, είναι πιο πιθανό να χτυπηθεί από ένα τεράστιο κύμα. Οι οικισμοί του είναι σχεδόν πάντα παράλιοι, τα τρόφιμα προέρχονται είτε από θαλασσινές πηγές, οι οποίες καταστρέφονται από το τσουνάμι, είτε από καλλιέργειες, οι οποίες αχρηστεύονται από το αλμυρό νερό. Οι βάρκες διαλύονται, με το εμπόριο και την επικοινωνία να σταματούν ως συνέπεια.
Τα νησιά του Ειρηνικού ωκεανού είναι ακόμα πιο ευάλωτα. Το 85% των τσουνάμι χτυπά στον Ειρηνικό, εξ αιτίας των τεκτονικών του πλακών και των πανίσχυρων ηφαιστείων της περιοχής.
Πολυνησία και τσουνάμι
Πρόσφατα βρέθηκαν ενδείξεις ενός τσουνάμι που εμφανίστηκε 2.800 χρόνια πριν, ως αποτέλεσμα ενός πανίσχυρου σεισμού. Η καταστροφή αυτή συμπίπτει χρονικά με τη μυστηριώδη μακρά παύση, δηλαδή όταν η ταχύτατη πολυνησιακή επέκταση σταμάτησε ανεξήγητα για 2.000 χρόνια.
Παρόμοιες επιπτώσεις στην πολυνησιακή κοινωνία είχαν δύο τσουνάμι στον 15ο αιώνα. Οι Πολυνήσιοι, αφότου έφυγαν από τη νήσο Σαμόα μεταξύ του 1025 και του 1120 μ.Χ., εξαπλώθηκαν στον Ειρηνικό ωκεανό, ανακαλύπτοντας και αποικίζοντας 500 νησιά. Μετά από τα τσουνάμι, η κοινωνία τους εμφάνισε στοιχεία απομονωτισμού και πολεμικής συμπεριφοράς. «Αναγκάζεσαι να ζήσεις με αυτά που έχει το νησί σου να προσφέρει, και αυτό προκαλεί πολέμους και μεγάλες αλλαγές στον τρόπο ζωής".
Τα τσουνάμι στον Ινδικό ωκεανό
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες αρχαιολόγων και γεωλόγων, τα τσουνάμι ακινητοποίησαν το εμπόριο και στον Ινδικό ωκεανό. Υπάρχουν ενδείξεις ενός (βιβλικού μεγέθους) τσουνάμι που χτύπησε τον 14ο αιώνα στον Ινδικό ωκεανό. Μετά από την καταστροφή, οι έμποροι της περιοχής μετακινήθηκαν βορειοανατολικά και το εμπόριο σταμάτησε να δραστηριοποιείται στους παράκτιους οικισμούς της Σουμάτρας.
Η ανάκαμψη ξεκίνησε έναν ολόκληρο αιώνα μετά – χρονικό διάστημα που δείχνει πόσο μεγάλη ήταν η καταστροφή.
Επαναλαμβάνοντας το παρελθόν
Οι προειδοποιήσεις παρελθόντων τσουνάμι περνούσαν από γενιά σε γενιά μέσω προφορικής παράδοσης ή γραπτών μαρτυριών και μύθων. Ωστόσο, επειδή τα τσουνάμι που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας είναι σπάνια, οι προειδοποιήσεις χάνονται ή αγνοούνται. Στην Ιαπωνία, πέτρινες επιγραφές προειδοποιούσαν για το ύψος των παρελθόντων τσουνάμι και συμβούλευαν τους κατοίκους να εγκαταλείπουν την περιοχή μετά από σεισμό. Όπως γνωρίζουμε, οι περισσότεροι τις αγνόησαν όταν συνέβη ο σεισμός του 2011, ο οποίος έστειλε ένα τεράστιο κύμα στις ιαπωνικές ακτές.
Μελετώντας τα τσουνάμι που συνέβησαν στο παρελθόν, καθώς και τις αιτίες που τα προκάλεσαν, οι επιστήμονες προσπαθούν να μειώσουν τις καταστροφικές συνέπειες και το κόστος σε ανθρώπινες ζωές που θα προκληθούν από μελλοντικά κύματα. Το ερώτημα είναι αν η μεγαλύτερη γνώση σχετικά με τα πεδία δράσης και τη συχνότητα των τσουνάμι θα αλλάξει τη σύγχρονη και τη μελλοντική λήψη αποφάσεων.
"Τα πιο πρόσφατα τσουνάμι μας έδειξαν ότι δε μαθαίνουμε καλά το μάθημά μας, και οι άνθρωποι εξακολουθούν και μένουν σε εξαιρετικά ευάλωτες περιοχές", υποστηρίζουν.
