To Όρος και το Σπήλαιο του Δία στη Νάξο
Η ψηλότερη κορυφή της Νάξου, νοτιοανατολικά από το χωριό Φιλώτι, φτάνει τα 1.003 μέτρα ύψους. Συνήθως είναι καλυμμένη από σύννεφα και ονομάζεται «Μύτη του Ζα» (Δία). Οφείλει, δηλαδή, την ονομασία της στο Δία και το πιθανότερο είναι ότι η ονομασία αυτή υπάρχει από την αρχαιότητα, καθώς στο συγκεκριμένο σημείο λατρευόταν ο πατέρας των Θεών.
Σύμφωνα με μια αρχαϊκή επιγραφή που υπάρχει χαραγμένη σε βράχο πάνω στο μονοπάτι που οδηγεί στο ψηλότερο σημείο του όρους, φαίνεται ότι οι Ναξιώτες βοσκοί λάτρευαν τον Δία και ως προστάτη των ποιμνίων τους.
Το σπήλαιο του Ζα συναντάται σε υψόμετρο 600 μέτρων και συνδέεται, επίσης, με την λατρεία του Δία. Για να εισέρθει κάποιος στον εντυπωσιακό εσωτερικό του κόσμο, ο οποίος αποτελείται από έναν θάλαμο μήκους 115 μέτρων και πλάτους 75 μέτρων, περνάει κάτω από μία αψιδωτή πύλη ύψους 2,5 μέτρων.
Ένας πλούσιος εσωτερικός διάκοσμος περιμένει τους επισκέπτες του σπηλαίου, οι οποίοι εντυπωσιάζονται από τους επιβλητικούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, τους ογκόλιθους και τα λίθινα συμπλέγματα.
Από τα πιο εντυπωσιακά σημεία του σπηλαίου οι σταλαγμίτες «Παπά» και «Παπαδιά» στο ανώτατα τμήματά του, καθώς και η λεγόμενη «Αγία Τράπεζα».
Για πρώτη φορά το σπήλαιο εξερευνήθηκε από την Άννα Πετροχείλου το 1962, ενώ με τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1985-1986, καθώς και το 1994 ήρθαν στο φως ευρήματα από την νεολιθική και την κλασική, έως την ρωμαϊκή εποχή. Αρκετά από αυτά, μάλιστα, εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάξου.
Όπως αποδεικνύεται από ιστορικά στοιχεία, οι κάτοικοι του νησιού επί Τουρκοκρατίας χρησιμοποιούσαν το σπήλαιο ως καταφύγιο και εκκλησία.
Για να το προσεγγίσει κανείς θα πρέπει να ξεκινήσει από το χωριό Φιλώτι και να ακολουθήσει στην αντίστοιχη σήμανση. Το όρος αποτελεί αγαπημένο προορισμό για τους λάτρεις της φύσης και της πεζοπορίας, καθώς διαθέτει παλιά και πανέμορφα μονοπάτια.
